دی ماه 82 پس از فاجعه زلزله بم بود که لزوم نوسازی و مقام سازی منازل در ادبیات رایج سازندگان مسکن رواج بیشتری یافت.

 شاید از همان زمان بود که مسوولان به فکر احیای بافت فرسوده در شهرها افتادند، احیای مناطقی از شهر که در معرض آسیب قرار داشتند.

احیای بافت های فرسوده در کشور با توجه به تراکم این بافتها درهسته مرکزی شهرهاو احتمال وارد آمدن خسارات جانی ومالی فراوان بعد از حادثه دلخراش زلزله بم به منظور کاهش تلفات انسانی ومقاوم سازی ساخت وساز ونیز اصلاح، بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری در دستور کار مسوولان قرار گرفت و به همین منظور شرکتی با نام شرکت مادر تخصصی عمران وبه سازی شهری ایران درسال 1382تاسیس شد.

در پی آن در استانها نیز شرکت عمران ومسکن سازان با سهامداری بخش خصوصی و دولتی شکل گرفت.

این شرکت درمازندران نیز در اجرای مصوبه دور اول سفر ریاست جمهوری به استان در اردیبهشت 86 تأسیس شد تا به صورت تخصصی به این مقوله بپردازد .

 چه مناطقی جزو بافت های فرسوده شهری محسوب می شوند؟

بافتهای فرسوده تنها به مناطق قدیمی شهر ها محدود نمی شود و سکونت گاه های غیررسمی و بافتهای حاشیه ای پیرامونی وساخت و سازهای بی برنامه وغیر اصولی در حاشیه شهرها بخشی دیگر از بافت های فرسوده شهری است که در آن ساخت و ساز بدون رعایت ضوابط و مقررات شهری به صورت غیررسمی صورت گرفته است و این بخش از شهرها که عموماً بصورت حاشیه نشینی می باشند فاقد استانداردهای شهرسازی هستند.

 اولین اقدام در زمینه بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شناسایی بافتهای آسیب پذیر شهری و تعیین محدوده این بافت ها درتمام شهرها با توجه به بحث ناپایداری ساختمانها ومقاوم سازی به عنوان یکی از معضلات اجتماعی،فرهنگی واقتصادی بافتهای فرسوده است که باید به تصویب کمیسیون ماده 5شورایعالی شهرسازی و معماری برسد.

بر اساس آماربیش از 4 درصد بافت شهری مازندران، فرسوده محسوب می شود و در 36 شهر استان 4 هزار594 هکتار بافت فرسوده وجود دارد که از مجموع بافت فرسوده استان500 هکتار آن تاریخی است.

در این میان شهر ساری با641 هکتار و 21درصد مساحت بافت فرسوده نسبت به مساحت محدوده قانونی داراي بيشترين بافت فرسوده در سطح استان مازندران است.

 تهیه طرح ویژه ی بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و تهیه برنامه توانمند سازی سکونت گاه های غیر رسمی به منظور سازماندهی و برنامه ریزی شهرسازی به ویژه کنترل ساخت و سازهای مردمی از دیگر فعالیت های این بخش است.

 در حال حاضر طرح به سازی و نوسازی شهرهای آمل ، ساری ، بابل ، قائمشهر ، تنکابن ، نوشهر و برنامه توانمند سازی شهر های ساری، نکا، و آمل با همکاری شهرداری های مربوطه و شرکت عمران و مسکن سازان استان مازندران در دست تهیه می باشد.

در گام بعدی تسهیلاتی به سازندگان این بافتها درسال 85در اجرای بند ب تبصره 6 قانون بودجه ودر سال 86 در قالب بند د تبصره 6 قانون بودجه اعطا شد و از سال 1387 این اقدام در قالب قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن مصوبه مجلس شورای اسلامی ادامه یافت.

 این تسهیلات از مبلغ 10میلیون تومان درسال84به 14 میلیون تومان در سال 85 افزایش یافته و در حال حاضر این تسهیلات تا سقف 20میلیون اعطا می شود.

 ارائه مشوق هایی برای احیای بافتهای فرسوده يكي از راهكار‌هاي مؤثر در احيا و نوسازي بافت‌هاي فرسوده مازندران ارائه مشوقهایی برای صاحبان بافتهای فرسوده است.

در مازندران به دلیل کمبود زمین و در نتیجه ارزش بالای زمین، بلند مرتبه‌سازي یکی از راهکارهای اصولی است که موجب تغيير وضعيت شهرسازي وافزايش ايمني و خدمات رسانی مردم خواهد شد در همین زمینه برنامه هایی مبنی براستعلام شهرداران در صدور مجوز بلند مرتبه‌سازي از دستگاه‌هاي خدماتي و ارائه خدمات دستگاه‌هاي اجرايي همچون آب، برق، گاز و تلفن در دستور کار نهادها ودستگاههای خدماتی قرار گرفت.

همچنین مقرر شد بخش‌هايي از بافت فرسوده شهرهاي ساري، آمل و بابل با استفاده از تسهيلات بانک جهاني و دريافت وام بانکي، نوسازي ‌شود و بانک جهاني با ارائه تسهيلاتي به شهرداري ساري، اعتبارات بانکي از قبيل وام را در اختيار اين دستگاه دولتي قرار دهد تا از اين طريق شهرداري بتواند با خريد خانه‌هاي فرسوده اقدام به نوسازي آن‌ها کند.

یکی دیگر از مشو ق های این بخش که در حال حاضر تاحدودی تحقق یافته است اعمال تخفیف های 50درصدی در صدور پروانه ساختمانی از سوی شهرداری هاست که بعضا با مقاومت شهرداری ها نیزروبرو می شود.

 این در حالی است که ما بالتفاوت این تخفیف به حساب شهرداری ها واریز می گردد اما ظاهرا این نهاد چندان تمایلی برای انجام اینکار از خود نشان نداده و دلیل اینکار را تاخیر در پرداخت این مبالغ می داند.

پرداخت وام ۱2 درصدی بدون سپرده از سوی بانک و ۶۰ درصد تراکم مازاد پایه در مناطق بافت فرسوده شهری و ارائه خدماتی همانند آب ،‌برق و گاز به واحدهای جایگزین شده بدون هیچ مابه التفاوتی از سوی شهرداریها ونیزاختصاص وام 20 میلیونی به صاحبان بافت های فرسوده شهری و نیز ارائه 4 درصد یارانه در صورت تجمیع 3 پلاک فرسوده از جمله مشوق های اختصاص یافته به بازسازی این بافت هاست.

 احیای بافت های فرسوده در مازندران

 در استان مازندران علی رغم اهمیت موضوع به لحاظ خسارات جبران ناپذیر به هنگام وقوع زلزله در این مناطق و در نظر گرفتن کلیه مشوق ها فوق الذکر توسط برنامه ریزان این بخش متاسفانه بنا به دلایلی از جمله کمبود توان مالی،ضعف مدیریتی ، تعلل بانکها در اعطای تسهیلات، اجرای این طرحها بر اساس مشاهدات بصری وکالبدی پیشرفتی نداشته و فقط در حد مطالعه و ساخت وسازهای پراکنده مسکوت مانده است.

 بررسی ها نشان می دهد مردم مازندران در مقایسه ای با سایر استانها ، در احیای بافتهای فرسوده استقبال چشمگیری داشته اند و این مهم می توانست برای مسولان شهرسازی به عنوان یک فرصت نتایج بهتری از سایر استانها به همراه داشته باشد تا با ورود بخش دولتی به این عرصه در قالب پروژه های محرک توسعه شتاب بیشتری در ساخت وساز بافتهای فرسوده استان را شاهد باشیم.

پروژه های محرک توسعه به گونه ای است که در این قالب بخش عظیمی از بافت فرسوده با مدیریت قوی به صورت سهامدار پروژه و سرمایه گذاری و سهامداری مردمی وجمع آوری سرمایه های خرد ساکنین بافت فرسوده به شکل هدفمند ضمن جلوگیری از پراکنده کاری،تملک و نوسازی می شود وسپس در اختیار مردم قرار می گیرد .

 اما علی رغم استقبال مردم از احیای بافت های فرسوده عملکرد شرکت عمران ومسکن سازان مازندران ودیگر دستگاههای ذیربط ضعیف بوده وپروژه های محرک توسعه در استانهای دیگر همانند پروژه آفتاب در گلستان وپروژه های مجد وسارا درخراسان پیشرفت قابل توجه ای داشته وضمن تغییر اساسی در سیمای شهری رضایت وخرسندی گسترده مردمی را به دنبال داشته است.

 نکته دیگر نوسازی های پراکنده در محدوده بافت فرسوده بدون بازگشایی معبری خاص وتغییر اساسی در سیمای شهر با صرف بودجه های کلان از سوی دو لت به منظور بازگشایی معابر است ،در صورتی که بازگشایی معبری در کار نیست و بودجه های هنگفت دولتی با این عنوان وتسهیل در باسازی واحیای بافتهای فرسوده به بیراهه می رود.

 مدیران فرسوده برای احیای بافتهای فرسوده

هماهنگی میان دستگاه های مرتبط همانند شهرداری،آب و فاضلاب، گاز،برق، مسکن وشهرسازی وشرکت عمران ومسکن سازان واقعیتی دیگر است که متاسفانه کمتر مدیریت یکپارچه در استان و این بخش مشاهده می شود وعمدتا مدیرانی برای این بخش وارد عمل شده و مسولیت اجرای این مصوبه حیاتی را عهده دار شده اند که انگیزه کافی متناسب با پست های مدیریتی ندارندوصرفا این پستهای حساس را در آستانه بازنشستگی اشغال کرده اند.

 اجازه ساخت وساز های بی برنامه و ایجاد سکونت گاههای غیر رسمی و ناپایدار در حاشیه شهرها و رشد روز افزون این سکونتگاهها و ساخت وسازهای جدید فرسوده ،مشکل دیگری است که با توجه به تزریق تسهیلات به بافتهای فرسوده و قدیمی مراکز شهرها ، عملا اقدامات هرچند اندک در این بخش را خنثی و بی اثر جلوه می دهد.

 ازطرفی گرچه بر اساس نظر کارشناسان،احیا و نوسازی در مقایسه با سطح بافت فرسوده بسیار ناچیز است اما ملاک بافت فرسوده خود جای بحث دارد به طوریکه پرداخت تسهیلات بدون سپرده گذاری موجب بروز مشکلات جدید و روی آوردن برخی از مردم برای معرفی ساختمانهای خود به عنوان بافت فرسوده و استفاده از تسهیلات این بخش در امور دیگر شده است.

با تمام این مباحث اهمیت مساله روشن است اما ظاهرا فرسودگی ساختمانهای قدیمی و رشد روز افزون ساخت وسازهای جدید ناپایدار که تهدیدی جدی برای استان به شمار می رود نتوانسته جرات ورود به این عرصه را در مدیران ما بیدار کند !شاید زلزله ای همانند زلزله بم لازم است تا....... 

ايميل نويسنده: ( heyran55@yahoo.com)