براساس آمارهای جهانی نزدیك به یك چهارم جمعیت دنیا كم خون هستند.كم خونی در تمام سنین دیده می شود. زنان در سنین باروری و كودكان زیر 5 سال بیشتر در معرض كم خونی ناشی از فقرآهن هستند.

 به گفته متخصصان،افرادی که دچار کمبود آهن و کم خونی می شوند، به دلیل ضعیف شدن سیستم ایمنی و كاهش مقاومت بدن در برابر عفونت ها، بیشتر بیمار می شوند و دوره بیماری در آن ها طولانی تر است.

همچنین گفته می شود مبتلایان به کم خونی زود خسته می‌شوند و قدرت و توانایی انجام کار در آنها کم می شود.

 ضریب هوشی کودکان مبتلا به کمبود آهن و کم خونی تا ۱۰ امتیاز کاهش می‌یابد لذا توانایی یادگیری و میزان تمرکز برای مطالعه به ویژه در دانش آموزان کمتر است. همچنین مرگ و میر مادران مبتلا به کم خونی فقر آهن شدید، به هنگام زایمان افزایش می‌یابد.

 در مناطقی که کمبود آهن و کم خونی شایع است، مرگ و میر جنین و شیوع تولد نوزاد نارس ویا با وزن كمتر از 2500 گرم نیز بسیار دیده می شود.

 اثرات كم خونی به ویژه نوع شدید آن در دوران شیرخواری و اوایل كودكی تقریبا غیرقابل جبران و با درمان بعدی هم قابل اصلاح نیست.

 بر اساس آمارهای جهانی، كمبود آهن به رشد و تكامل مغزی 40 تا 60 درصد كودكان 6 تا 24 ماهه كشورهای در حال توسعه صدمه می زند.

 در کشور ما نیز کم خونی و کمبود آهن از مشکلات تغذیه‌ای شایع است به طوری که کم خونی در حدود یک پنجم کودکان ۶ ساله، نوجوانان و مادران و مادران باردار و یک سوم کودکان ۱۵ تا ۲۳ ماهه گزارش شده است.

*غنی سازی مواد غذایی عمری صد ساله دارد

 بامصرف منظم و روزانه نان غنی شده با آهن و اسید فولیک می‌توان از عوارض ناشی از کمبود آهن پیشگیری کرد.

 اصطلاح غنی‌سازی به معنی اضافه کردن یک یا چند ریزمغذی به یک ماده غذایی به منظور بهبود سطح سلامت جامعه است.

 در غنی سازی مواد غذایی، غذاهایی که همه روزه توسط مردم مصرف می‌شود انتخاب شده و به کمک دستگاه‌های خاصی در کارخانجات، مواد مغذی مورد نیاز مانند ویتامین‌ها و مواد معدنی به آن ماده غذایی اضافه می‌شود.

 در کشورهايی که اغلب مردم آن برنج مصرف می‌کنند این ماده غذایی یک راه حل خوب برای افزودن مواد مغذی است.

 غني سازي روش جديدي براي پيشگيري از كمبود مواد مغذي نيست و بيش از صد سال است كه از اين روش براي پيشگيري و كنترل عوارض كمبود برخي از ريزمغذي ها استفاده مي شود.

 کشور كانادا در سال 1944 غني سازي آرد با ويتامين هاي B1 و B2 را آغاز کرد و پس از 4 سال، شيوع كمبود اين دو ويتامين در منطقه ای که مردم از نان غنی شده استفاده می کردند، به صورت قابل توجهي كاهش پيدا كرد.

در فيليپين غني سازي برنج با ويتامين B1 از سال 1947 آغاز شد و مطالعه انجام شد و دو سال پس از اجراي طرح نشان داد كه مرگ و مير ناشي از بيماري بري بري 24 هزار نفر در سال 1947 ، به صفر رسيده است.

نمــونه اي ديگر از موفقيت اجراي برنامه غني سازي را مي توان در كشور ونزوئلا مشاهده کرد که در سال 1993 تصميم گرفت تمام آرد گندم و ذرت مصرفي را بــا آهــن غني سازد. پس از گذشت يكسال، بررسي كودكان سنين مدرسه نشان داد كه كم خوني در آنها در حد قابل توجهي كاهش يافته است.

 در جهان بطور متوسط، غلات، 52درصدکالری مورد نياز روزانه را تامين می کند.در کشورهای درحال توسعه 95درصد مردم ، غلات را به عنوان غذای اصلی مصرف می کنندکه 47درصد پروتئين روزانه آنها را تامين می کند.

در ميان غلات ، نان به عنوان حامل ويژه برای غنی سازی با انواع ريزمغذي ها به ويژه آهن و اسيد فوليک در جهان مطرح است.

 بيش از 60سال است که در امريکا و کانادا آرد گندم با آهن و ساير ريزمغذي ها غنی شده است. از سال 1996، كشورهاي مختلف، اسيد فوليك را نيز به آرد گندم اضافه كردند.

 بر اساس مطالعات صورت گرفته، اسيد فوليك بر كاهش نقايص مادرزادي لوله عصبي ، كاهش شيوع هموسيستين بالا (كه ريسك فاكتور بیماری های قلبی عروقی است) و كاهش شيوع سرطان ها و آلزايمر تاثيرگذار است.

در كشور امريكا، غني سازي آرد با اسيد فوليك كه از سال 1996 شروع شد منجر به كاهش شيوع نقايص مادرزادي لوله عصبي تا 19درصد شده است و در كشور كانادا نیز طي سال هاي 1995 تا 2001 كه اسيد فوليك به آرد اضافه شده ، نقايص مادرزادي لوله عصبي تا 50 درصد كاهش يافته است.

درکشورهای توسعه يافته، آرد گندم معمولأ با ويتامين های B1، B2 نیاسین و هم چنين آهن، غنی می شود.

در بــرخــی کشورها، کــلســيم و اسید فولیک نيز به آرد گندم اضافه می شود.

*سال86 طرح غنی سازی کلید خورد

  در ایران نان قوت غالب وغذای اصلی مردم به ویژه در مناطق روستایی به شمار می رود. براساس نتایج بررسی مصرف مواد غذایی، سرانه روزانه مصرف نان در كشور 320 گرم است.

این مقدار درحدود 34 درصد انرژی و 40 درصد پروتیین مورد نیاز روزانه را تامین می كند. به همین دلیل، نان به عنوان یك حامل مناسب برای غنی سازی با ریزمغذی ها به ویژه آهن و اسیدفولیك درنظر گرفته شده است.

با تدوین برنامه ملی غنی سازی آرد در سال 86، آردهای خبازی با آهن و اسیدفولیک غنی می شوند و تمام استان های کشور برنامه غنی سازی آرد شروع شده ومردم از نان غنی شده استفاده می کنند.

 با مصرف نان غنی شده، حداقل 30 درصد نیاز بدن به آهن و اسید فولیک تامین می شود.

 در حال حاضر در کشورما افزودن ریز مغذی ها به مواد غذایی درمواردی از جمله ویتامین آ و د به روغن ، ویتامین د به شیر ، آهن و ویتامین آ به کیک وکلوچه و آهن و اسید فولیک به آرد صورت می گیرد.

قابل ذکر است غنی سازی آرد هيچ گونه تغييری در طعم بو رنگ و مزه و کلا خواص نان ايجاد نمی کند و در ايران هزينه آن معادل 2-1 ريال برای هر نان محاسبه شده است.

*توقف غنی سازی نان

با توضيحات بالا به اهمیت غنی سازی مواد غذایی به ویژه نان واقف شدیم، ولی آنچه که باعث تعجب است این است که طرح ملی غنی سازی آرد با آهن و اسید فولیک به گفته مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت از امسال همزمان با آزادسازی قیمت آرد در کشور، متوقف شده است!

خانم دکترعبدالهی در نشستی خبری درهفته سلامت بانوان با بیان این خبر تصریح کرد: طرح ملی غنی سازی آرد با آهن و فولاد از سال86 در کشور آغاز شد و تا ابتدای امسال نیز ادامه داشت اما مدتی است که با حذف یارانه آرد کارخانه ها با اعلام این که هزینه های خرید مکمل آهن و فولاد را نمی توانند پرداخت کنند، دیگر آرد را غـنی سازی نمی کنند.

وی افزود : بررسی ها نشان می دهد اضافه کردن آهن و اسید فولیک به نان در مدت سه سال گذشته در چند استان کشور از کم خونی و همچنین تولد نوزادان با نقص لوله عصبی تا میزان60 درصد جلوگیری کرده است.

 مدیر بازرگانی داخلی شرکت مادر تخصصی بازرگانی نیز با اشاره به اینکه کارخانجات آرد علی رغم انجام غنی سازی، کارمزد سال گذشته را از وزارت بهداشت دریافت نکردند،گفت: این کار متوقف شده است.

 عبدوس ادامه داد: با وجود اینکه وزارت بهداشت امسال طرح غنی سازی را در نظر داشته ولی در بودجه برای این طرح اعتباری در نظر گرفته نشده است.

*کارتحقیقاتی انجام نشد

 با توجه به اهمیت اجرای طرح غنی سازی آرد،گفتگوی کوتاهی در راستای تاثیر اجرای این طرح در استان مازندران ، با مدیر غذای معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مازندران انجام دادیم.

مهندس مکرمی با بیان اینکه یکی از راه های رساندن آهن به بدن ، غنی سازی آرد است، گفت: از آنجایی که نان قوت غالب مردم به شمار می رود ، این طرح به صورت پایلوت دراستان بوشهر اجرا و بعد از حصول نتایج مثبت ، به سایر استان ها نیز تعمیم داده شد ولی تا کنون کار تحقیقاتی به صورت استانی در خصوص بررسی کاهش تاثیرات فقر آهن صورت نگرفته است.

وي در خصوص نحوه تهیه پودر پریمکس كه به منظور غني سازي به آرد اضافه مي شود، افزود: این پودر ترکیبی از فروسولفات ، اسيد فوليک و حامل (نشاسته ذرت) است که در شروع طرح ، دانشگاه علوم پزشکی این پودر را تهیه و در اختیار کارخانجات آرد قرار می داده است.

از مهندس مکرمی در خصوص چگونگی تهیه و هزینه این پودر و تعهد صاحبان کارخانجات آرد سوال کردیم . وی با بیان اینکه این کار در تعهد کارخانجات است،توضیح داد: این مشکل با اصلاح پروانه کارخانه ها برطرف شد به طوری که در پروانه آنها قید می شود کار غنی سازی را در چه مواردی انجام می دهند و بر اساس آنچه در پروانه درج شده ، متعهد به انجام آن می شوند.

 بنابراین با توجه به گفته های مدیر غذای معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، هر کارخانه ای که تمایل داشته باشد می تواند کار غنی سازی را انجام دهد و اجباری برای غنی ساز نیست !

 اجرای طرح غنی سازی آرد، باعث ارتقای سلامت افراد جامعه می شود و نتایج مثبت فراوانی نیز به همراه دارد ، ولی به نظر می رسد مجریان این طرح بعد از گذشت 4 سال، دچار نوعی دلسردی شدند به طوری که بودجه چنین طرح مهمی که در آینده هزینه های درمانی را کاهش می دهد به راحتی رد می شود و مسئولان وزارت بهداشت بعدا به فکر پیگیری آن می افتند.

ايميل نويسنده:(karez_60@yahoo.com)