مازندنومه؛یادداشت مهمان،نصرالله هومند،شاعر و تقویم نگار و پژوهشگر،آمل:تقویم یا سالشمار باستانی مازندران از بُن و ریشه وابسته به گاه شماری ایرانی کهن است.

گاهشماری ایرانی کهن، یا یزدگردی قدیم دارای 12 ماه 30 روزه، با افزودۀ 5 روز گاهان بار یا خمسۀ مسترقه بوده است.

این سال شمار دارای کبیسه نبود از این روی در هر 1513/4 سال کسر سال آن ( همانند سالهای قمری) دارای حرکت غیرتوالی بوده و یک روز از مبدأ اعتدال بهاری فاصله می گرفت. به اصطلاح عامه، نوروز، به جلو می افتاد.

به گفته اهل تنجیم و محاسبات نجومی، به هنگام مبدأ تقویم اوستایی، سَرِ سال باستانی ایرانی کهن( یزدگردی قدیم) حدود 70 روز (به توالی) از اعتدال بهار فاصله داشت و حکیم و پیغامبر ایرانی به نام اَشو زرتشت، 70 روز را به کبیسه گرفت و روز بعد را که همزمان با اعتدال بهاری بود مبدأ تاریخ اوستایی قرار داد و اجرای این کبیسه در سال 3301 باستانی ایرانی یا یزدگردی قدیم بود.

مذهب و دین ایرانیان، پیش از زرتشت، آیین میترایی( مهری) و پیش تر از آن زروانی بوده و در تمامی دوره ها قدرت در دست مُغان بود.

مغان، تابع فرمانروایان اساطیری و شاهان کیانی بودند و اینان، بنابر اسناد و روایات ایرانی دارای فرّۀ ایزدی بودند.

آیین زروانی یا زمان خدایی ( دهر، دهور) مربوط به دوران بسیار دور و ریشه در اعماق دوران حیات اجتماعی اقوام ایرانی دارد. بین 4 تا 12 هزار سال قبل، و آیین میترایی در دوران پادشاهان کیانی در میان ایرانیان رایج بوده است و زرتشت در پایان اقتدار کیانیان ظهور کرده است.

1725 سال پیش از میلاد. تقویم فعلی ایران که آغاز و انجام آن بر پایه تحویل سال نهاده شده است. مبدأ آن همان رصد زرتشت که در سال 3301 یزدگردی قدیم یا 1725 سال پیش از میلاد است .

گاه شمار باستاني تبري(خراجي)

اين گاه شماري از دوران پيش از اسلام تا به اين زمان در مركز، شرق و شمال كوهستان بزرگ با نام‌هاي تقويم كوهي، گالشي، منجمي وتبري(خَراجي)به يادگار مانده است.

فرق اساسي گاه شماري تبري با گاهشماري دَيْلُمي، اين است كه آغاز سال گاه شماري باستاني تبري هر ساله15 شبانروز زودتر آغاز مي‌شود.پيشتر،از چگونگي اين گاه شماري يا تقويم كوهستاني گزارش شده است.

گاه شمار باستاني تَبَري از بن و پايه وابسته و برگرفته از گاه شماري ايراني كهن بوده است نگاهداشت سر سال ايراني كهن (نوروز ديني و ملي باستاني) نزديك به ميانه تابستان، بهترين هنگام براي پرداخت خراج از سوي كوه‌نشينان لاريجان و ... در زمان شاهنشاهي غباد ساساني(=به‌هنگام‌دومين اصلاحات مالياتي = افتتاح خراج) بود زيرا همزمان با برداشت بسياري از كشت‌هاي دانه‌يي و فرآورده‌هاي دامي در كوهستان ، جنگل و دشت بود.

در اين گاه شماري، سال داراي 12 ماه (=هر ماه، سي شبانروز)، با افزودن پنج شبانروز اندرگاه (پنجك) پِتَكpetak ) و يك شبانروز وهيژك (كبيسه) به نام شيشك sIsak بوده است.

برگزاري يك شبانروز وهيژك در هر چهار سال براي نگاهداشت سر سال، پس از بنيانگذاري گاه شماري پيوسته جلالي، هماهنگ با كبيسه سال هاي خورشيدي اعتدالي شد.

سرآغاز سال باستانی تبری 125روز بعد از اعتدال بهاری می باشد یعنی دوم مردادماه شمسی.شروع گاه شماری باستانی تبری برابر با دوم مرداد 133سال پیش از هجرت مصادف با فرمانروایی قباد ساسانی است.

در این سال مردمان تبرستان با برقراری یک روز کبیسه به نام ششک سال را از گردش باز داشتند و از این رو آن را مبدا در نظر گرفتند.