مازندنومه؛ دکتر علی کریمی مله، عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران دور جدید گفت و گو های هسته ای بین ایران و 5+1 که به امضای توافق نامه ژنو انجامید، از زوایای گوناگون قابل تحلیل است.

مانند بحث از عوامل و زمینه های متعدد داخلی، منطقه ای و جهانی که طرف های مختلف گفتگو را به پای میز مذاکره کشاند، پیامدهای امضای سیاسی، اقتصادی و امنیتی آن و ارزیابی مثبت یا منفی توافق نامه که این یادداشت فقط ناظر به مسأله اخیر است.

 نگارنده این یادداشت توافق نامه ژنو را مثبت و نوعی مصالحه و سازش طرف های درگیر و بازی برد-برد ارزیابی می کند و نیل بدان را محصول شناخت دقیق جمهوری اسلامی ایران از مقدورات و محذورات، محدودیت ها و فرصت های در دسترس خود و رقیب، تعقیب همزمان آرمان گرایی در کنار واقع نگری و بهره گیری از توانمندی ها و مهارت های دیپلماتیک در استفاده بهینه از منابع مادی و معنوی جامعه به منظور به ثمر نشاندن و عملیاتی کردن آرمان های ملی یک جامعه در ظرف نامطمئن سیاست بین المللی می داند. 

توافق نامه ژنو نشان داد که سیاست داخلی اجماعی، باثبات و مشروع به منزله عامل انکارناپذیر قدرت ملی، زمینه ساز دستیابی به خواسته های ملی در عرصه سیاست خارجی و بین المللی می شود.

در این میان افزایش اعتماد عمومی و نمایش همگرایی و وفاق داخلی به ویژه بعد از فتوای مهم رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر حرمت کاربرد سلاح هسته ای و نیز سخنان ایشان در حمایت از مذاکره کنندگان هسته ای و بیان کلیدواژه تاریخی "نرمش قهرمانانه" که عبارت دیگری از واقع گرایی متعهدانه است، سهم زیادی در توانمندسازی گروه مذاکره کننده، اعتمادسازی و مآلاً به نتیجه رسیدن گفتگوها ایفا کرده است.

دیگر آنکه توافق نامه نشان داد فن دیپلماسی چنانچه ماهرانه، فرصت شناسانه و تؤام با رفتار و گفتاری معقول و احترام آمیز به کار گرفته شود، حتی در فضای مخاصمه آلود و رقابتی جهانی نیز می تواند حاوی دستاوردهای مثبت برای منافع ملی باشد و یک دیپلمات ورزیده به نیکی می داند که چگونه از همه تاکتیک ها و تکنیک های ارعابی و سازشی و با اجتناب از درافتادن در ورطه وادادگی یا شعارزدگی، برای ایستادگی بر منافع و امنیت ملی و بیشینه سازی آنها بهره جوید.

گفتگو نشان داد که می توان در بین گزینه های موجود 1- ادامه وضع موجود و تداوم امنیتی شدن پرونده هسته ای و پیامدهای مترتب بر آن مثل تحریم و تشدید فشارهای اقتصادی، 2- تشدید دامنه بحران و گزینه نظامی و 3- مشارکت در بازی برد-برد و تثبیت حق غنی سازی که برآمده از دانش بومی شده است، رفتاری واقع گرایانه و آرمان جویانه اتخاذ نمود.

 بدیهی است که مهارت دیپلماتیک یک شبه حاصل نمی شود بلکه فرآورده سالها تجربه عینی و زندگی دیپلماتیک در محیط گفت و گوهای بین المللی پرمخاطره و ریسکی است.

 رفتار طرف های مختلف و بازیگران زیان دیده منطقه ای مثل رژیم صهیونیستی، عربستان سعودی و سایر کشورهای منطقه حاشیه خلیج فارس و برداشت های آنان از پیامدهای این توافق بر امنیت و منافع آنان از یک سو و منافع تغییریابنده قدرت های بزرگ از سوی دیگر و نیز مخالف خوانی های برخی نیروهای داخلی همگی نشان می دهد که امضای توافق فقط گام اولیه ای است که هرچند بسیار سنجیده و حسابگرانه برداشته شده اما نهادینه شدن حق و منافع ایرانیان در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای و عادی شدن روند پرونده هسته ای جمهوری اسلامی ایران در محیط سیال و مملو از بی اطمینانی و بی اعتمادی، مستلزم فراست و هوشمندی تمام عیار دیپلماتیک و رصد تمامی اقدامات اعتمادسوز است.

رسیدن به آن نقطه حساس مسلماً آسان نخواهد بود از این رو باید واقع بین بود و امیدوار و هوشیار اما نه خوش بین و ساده انگار. 

ایمیل نویسنده: (akm10@umz.ac.ir)