مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، سیده زینب جلالی: مدرسه پل ارتباطی خانواده و جامعه محسوب می شود که از یک سو مکمل فرآیندهای تربیتی خانواده برای ورود افراد به جامعه است و از سوی دیگر زمینه همنوایی افراد جامعه را فراهم می سازد.

مدرسه به عنوان نهادی که بیشترین و با کیفیت ترین ساعات عمر انسان را در اختیار دارد، در کیفیت رفتارهای اجتماعی افرادبسیار نقش آفرین است.

با  توجه به تقریب هوش تحصیلی یکسان 90 درصداز دانش آموزان و وجود دروس آموزشی یکسان برای همه افراد در سنین مشخص، آنچه مهم می نماید پرورش دانش آموزان است که به اصطلاح  نظام تربیتی یا پرورشی نامیده می شود .

هدف غایی از نظام آموزشی و پرورشی  دست یابی به فن آوری اطلاعات و تربیت نیروی انسانی ماهر است. دست یابی به فن آوری و داشتن نیروی انسانی ماهر  دو پیش شرط اساسی  جهت توسعه یافتگی هستند. 

امروزپیشرفت علوم در زمینه های مختلف در کشور برکسی پوشیده نیست، اما اینکه کیفیت وجود انسان ماهر در جامعه چگونه است آمار جرائم و آسیب های اجتماعی شاخص های خوبی در بیان این امر هستند.

اگر قدری در مورد جرائمی همچون توهین، تهدید، ضرب و جرح، قتل، سرقت که  رتبه اول کشوری را دارند بیندیشیم، در می یابیم همه این جرائم به نوعی ریشه در خشونت دارند؛ خشونت هایی آشکار و پنهان که بر اساس نظریات روان شناختی منشاء در دوران کودکی و نوجوانی افراد دارد و بر اساس نظریات جامعه شناختی از کژکارکردی نهادهای اجتماعی سرچشمه می گیرند.

در این بین متخصان علوم رفتاری نیز معتقدند نداشتن مهارت هایی همانند خود آگاهی، حل مسئله و تصمیم گیری، ارتباطات، خلاقیت، همدلی، غلبه بر استرس و... در بروز رفتارهایی از این دست  موثر هستند.

اگر نیروی انسانی ماهر را فردی بدانیم که استعدادهایش شکوفا شده، صاحب  خلاقیت است و مهارت های لازم را  برای زندگی خانوادگی، شغلی و اجتماعی دارد، این نیرو حاصل تربیت و پرورش دو نهاد اجتماعی است: نهاد خانواده و نهاد مدرسه که در حوزه  تربیتی و پرورشی کودکان بیشترین مسئولیت را در قبال کودکان دارند. البته نباید از تاثیر سایر نهادها مانند مذهب، رسانه و همسالان نیز غافل شد.

در این بین  نقش خانواده  در تربیت و پرورش کودک تا  زیرسن 7 سالگی  بسیار پر رنگ است، ولی بعد از این سن کارکرد مدرسه به سبب الگو پذیری بیشترکودکان از مربیان و تعامل با گروه همسالان در محیط مدرسه و فضای پیرامون آن قابل قیاس با خانواده نخواهد بود.

خانواده و مدرسه دو جزء تفکیک ناپذیر هستند که مانند حلقه های زنجیره در دل هم دارند و در تقویت و تضعیف  الگوهای تربیتی و پرورشی یکدیگر دخیلند.

با ورود هر کودک به محیط مدرسه کوله باری از تجربه خانوادگی نیز وارد فضای آموزشی و پرورشی مدرسه می شود که می تواند کیفیت نظام آموزشی را متاثر کند. در این بین کودکانی هستند که تراشه هایی از  یک خانواده را با خود حمل می کنند. این امر سبب بروز رفتارهای انحرافی بسیاری در دانش آموزان خواهد شد.

خشونت های بین فردی از مهمترین رفتارهای انحرافی است که در رفتار اجتماعی آینده نقش بسزایی دارد و در عین حال کمترین توجهی از سوی مسئولان نظام پرورشی  برای پرداختن به آن وجود ندارد.

در چند ساله اخیر به علت شکایت خانواده ها در تنبیه کودکان شان توسط مربیان و ناظمان مدارس، نظام آموزش و پرورش توجه ویژه ای جهت پیشگیری از این نوع  خشونت ساختاری درمدارس معطوف داشته است و از خشونت بین فردی به علت نبود گلایه و شکایت خانواده ها و یا کادر پرورشی غفلت ورزیده است، در حالی که اثرات آن به مراتب مخرب تر از خشونت ساختاری است.

  امروزه در بسیاری از کشورهای توسعه یافته دنیا  انواع برنامه های پیشگیری از خشونت بین فردی در سطح وسیعی به صورت منظم و مستمر در مدارس طراحی و اجرا می شود. دامنه خشونت های  بین فردی دانش آموزان اغلب شامل حرکات و رفتارهایی  است که منجر به صدمات جسمانی اعم از شکستگی، پارگی و کبودی و...  یا انجام رفتارهایی که موجب هتک حرمت، حیثیت، تحقیر شخصیت و خدشه دار شدن شرافت، آبرو و اعتماد به نفس و یا رفتارهای ضد اجتماعی است که با اهانت های جنسی همراه هستند.

بسیاری از این خشونت های  جسمی، روانی-کلامی و جنسی  در دانش آموزان بر آمده از تغییرات دوران بلوغ، عوامل خانوادگی و عوامل آموزشی است. در نوع اول گروه همسالان  بیشترین نقش را ایفا می کنند، در حالی که در قسم دوم نابسامانی های خانوادگی از قبیل اختلاف و جدایی والدین، بی اعتنایی، فقر، بیکاری و نداشتن شغل ثابت سرپرست خانواده، اعتیاد یکی از اعضای خانواده، بیماری جسمانی یا روانی یکی از اعضای حانواده و... نقش دارد و در قسم سوم ضعف کنترل نظام آموزشی است.

در هرسه حالت دانش آموز  جهت اثبات وجودی خود دست به اقدامات خشونت زا در محیط مدرسه  و پیرامون آن می زند که  با توجه به رده سنی، نوع و نحوه ارتباط به خصوص با همسالان و اولیای مدرسه و ظرفیت بالای یادگیری دانش آموز قابل پیشگیری است.

پیشگیری در دو سطح عام و خاص  قابل پیگیری است. پیشگیری نوع عام شامل همه دانش آموزان خواهد شد. در این نوع پیشگیری سعی بر این است تا از بروز عوامل خشونت زا در محیط مدرسه با آموزش انواع مهارت ها ممانعت به عمل آید.

در پیشگیری نوع خاص دانش آموزان خشن و ناسازگار از سایر دانش آموزان بازشناسی می شوند. خلاء ها، کمبودها، مشکلات خانوادگی و فردی دانش آموز و سایر مسائل فرهنگی ،تربیتی تحصیلی و محیطی مورد توجه  قرار می گیرد که امری کاملا تخصصی و نیازمند اختصاص نظام پرورشی و تربیتی خاص با رویکرد کاملا علمی و میان رشته ای است. 

مرحله دوم انجام مداخلات روانی و اجتماعی است که با رشد ظرفیت اجتماعی، شناختی و افزایش مهارت های ارتباطی این قبیل دانش آموزان با دیگران ارتباط دارد.

همه اینها نیازمند طراحی  یک نظام جامع پیشگیری از خشونت در مدارس است که ضمن اجتناب از برچسب زنی به دانش آموزان و از بین بردن حرمت و عزت نفس و جایگاه آنان در میان سایر دانش آموزان و حفظ و رعایت حقوق بنیادین و حریم خصوصی دانش آموزان ابزار های مناسب برای کنترل و هدایت رفتارهای دانش آموزان را فراهم سازد.

با این توصیف نقش معلمان پرورشی و مشاوره ای و حتی معلمان  ورزش و بهداشت  مدارس نیز بسیار حائز اهمیت است. در یک نگاه آسیب شناسانه به نظام پرورشی می تواند دریافت علی رغم تاکید اصل 30 قانون اساسی و ماده 2 و 10 وظایف قانونی وزارت آموزش و پرورش امر پرورش همچنان در مدارس مغفول مانده و ارزیابی ها بر اساس پیشرفت های آموزشی انجام می پذیرد.

امر پرورش با چالش های جدی مواجه است، به طوری که شفافیتی در مورد امور پرورشی در محیط مدرسه و به ویژه مربی امورتربیتی (پرورشی) و جود ندارد. نزدیک به 70 درصد معلمان این حوزه از تخصص لازم بر خوردار نبوده و به صورت عاریت از رشته های  تخصصی دیگر در این پست ها نقش ایفا می کنند.

این امر موجب اجرای برنامه و فوق برنامه هایی می شود که در آن نیازهای دانش آموزان مورد توجه قرار نمی گیرد. تلفیق برنامه درسی آموزش با پرورش در جهت اثر بخش نمودن فعالیت های پرورشی و تربیت بدنی دیده نمی شود.

  شاخص و استانداردی برای سنجش فعالیت های پرورشی وجود ندارد و در نهایت فعالیت‌ها و برنامه‌های پرورشی حاشیه‌ای تلقی شده به گونه‌ای که دانش‌آموزان انگیزه کافی برای شرکت در این گونه فعالیت‌ها را ندارند و موارد بسیار دیگر.

برای پویایی نظام پرورشی باید انجمن اولیا و مربیان تقویت شوند تا در یک تعامل سازنده با معاونت پرورشی و تربیتی بتوان با مشارکت والدین در تربیت نیروی انسان ماهر همت گماشت.