مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، اشکان جهان آرای: نشست نقد و بررسی کتاب «اعتقادات، باورها و پندارهای مردم مازندران» نوشته «علیرضا یونسی‌رستمی» -معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار مازندران با حضور منتقدان و کارشناسان فرهنگی، صبح سه‌شنبه در مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران برگزار شد.

 یونسی که 3 مجموعه شعر با نام‌های «سایه‌بان تردید»، «نور در فریاد» و «رمز شقایق» را علاوه بر این کتاب روانه بازار نشر کرده است، در این کتاب به صورت پژوهشی به بیان و تشریح اعتقادات، باورها و پندارهای مردم مازندران در مناطق مختلف استان پرداخته است. با توجه به این‌که او اهل رستمکلای بهشهر است، بخش عمده‌ای از این رسوم مربوط به تحقیقات میدانی نویسنده در مناطق شرقی استان است، علاوه بر آن که بیشتر محتوای کتاب را تحقیقات کتابخانه ای شکل می دهد.

* توجه نشدن به آوانگاری یکی از ضعف‌های اثر است

دبیر این نشست ضمن قدردانی از مؤلف کتاب به خاطر شجاعت در نقدپذیری و پیشنهاد برگزاری نشست نقد و بررسی این کتاب، گفت: تاکنون 3 جلسه نقد و بررسی و رونمایی کتاب را به کمک رییس مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران در این مرکز برگزار کردیم و خوشحالیم که نظر یک مسئول ارشد استان به برگزاری این نشست‌ها جلب شده است و سبب شد خود ایشان درخواست نقد و بررسی کتاب خود را اعلام کنند.

 دکتر «علی رمضانی پاچی» افزود: این کتاب معیار خوبی برای اهالی فرهنگ عامه است تا بتوانند در مناطق خود نسبت به تک‌نگاری و گردآوری آداب و رسوم و مسائل فرهنگی مختلف اقدام کنند.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: کتاب‌های مختلفی در باره فرهنگ عامه مردم مازندران منتشر شده است، اما این کتاب از نظر تعدد عناوین و موضوعات نسبت به بسیاری از کتاب‌ها ارجح است.

وی اظهار کرد: نقدهایی هم به این کتاب وارد است که برای چاپ دوم باید برطرف شود. برای نمونه توجه نشدن به آوانگاری برای جمله‌ها و متن‌هایی که به زبان تبری در کتاب آورده شده است یکی از ضعف‌های اثر است.

* این کتاب یک سرآغاز است

 رییس پژوهشکده ساری‌شناسی نیز در این نشست، فرهنگی بودن معاون سیاسی امنیتی استاندار را اتفاق خوبی برای مازندران برشمرد و گفت: انجام فعالیت‌های ادبی و فرهنگی در کنار مسئولیت مهمی که آقای یونسی بر عهده دارند نشان دهنده دغدغه زیاد ایشان بر مسائل فرهنگی است.

وی افزود: با حضور دکتر یونسی در استانداری مازندران به عنوان یک فرد فرهنگی امیدواریم که در این تشکیلات معاونت فرهنگی هم ایجاد شود.

«حسین اسلامی» با اشاره به کتاب مورد بررسی در این نشست، اظهار کرد: این کتاب به دلیل تنوع در عناوین و نگاه گسترده‌اش قابل توجه و استفاده به عنوان یک منبع است. البته این روند از سوی مؤلف بار فع اشکالات موجود می‌تواند ادامه پیدا کند تا کتاب «اعتقادات، باورها و پندارهای مردم مازندران» در جایگاه خود به عنوان یک دائره‌المعارف فرهنگی برای مازندران مطرح شود.

 وی خاطرنشان کرد: در واقع این کتاب یک سرآغاز است و هنوز جای زیادی برای کار در آن وجود دارد. اگر دکتر یونسی با همین نگاه به اصلاح اشکالات و افزودن مطالب دیگر ادامه دهد، می‌تواند جای خالی یک دائره‌المعارف فرهنگی را در گنجینه تاریخی مازندران پر کند.

اسلامی تصریح کرد: کتاب حاضر مشتی از یک خرمن است که در نوبت نخست به شایستگی از سوی مؤلف انتخاب شد. انتظار داریم این کتاب در نوبت بعدی به شکلی گسترده به باورها و اعتقادات مردم مازندران اشاره کند.

* فرهنگ و اعتقادات و باورهای مردم شرق مازندران بیشتر در کتاب دیده می‌شود

نویسنده این کتاب نیز در نشست نقد و بررسی کتاب «اعتقادات، باورها و پندارهای مردم مازندران» با بیان این‌که این کتاب در دوران بازنشستگی و به عنوان پایان‌نامه دکترا تهیه و تدوین شد، گفت: در پایان دوره دکترا در دانشگاه ارمنستان، استاد آساتوریان پیشنهاد داد تا کاری را که یک پژوهشگر گیلانی برای فرهنگ گیلان انجام داد، برای فرهنگ مازندران انجام دهم. به واسطه برادرم با نویسنده گیلانی آشنا شدم و از ایشان برای انجام این پروژه کمک گرفتم. با توجه به جذاب بودن موضوع، همین پروژه را به عنوان پایان‌نامه انتخاب کردم و پس از ارائه پروپوزال در مدت 3 ماه، کار گسترده‌تر را برای گردآوری اطلاعات در پیش گرفتم که در نهایت پس از 18 ماه اطلاعات مورد نیاز در قالب این کتاب منتشر شد.

 «علیرضا یونسی‌رستمی» افزود: به دلیل این‌که اهل رستمکلای بهشهر هستم، فرهنگ و اعتقادات و باورهای مردم شرق مازندران بیشتر در کتاب دیده می‌شود.

وی ادامه داد: قبول دارم که این کتاب ضعف‌های متعددی دارد و برای این‌که بتوانم ضعف‌های آن را برطرف کنم از دوستان درخواست کردم تا نسبت به بیان نقدها اقدام کنند. با این حال معتقدم این کار برای شروع یک فعالیت گسترده‌تر مناسب است.

* این کتاب حاصل نگاه یک دلسوخته فرهنگ است

«علی حسن‌نژاد» -شاعر، فعال فرهنگی و پژوهشگر فرهنگ عامه مازندران- هم در این نشست ضمن ابراز خرسندی به خاطر غافل نماندن نویسنده از فعالیت‌های فرهنگی در دوره فعالیت اجرایی‌اش، گفت: شخصاً به این کتاب از دو زاویه نگاه می‌کنم؛ نخست این‌که به عنوان یک پایان‌نامه آن را اثری علمی می‌دانم و دوم هم این‌که نویسنده از سر دغدغه‌اش نسبت به فرهنگ زادبوم خود آن را تهیه کرده است، با این حال معتقدم این کتاب را باید حاصل نگاه یک دلسوخته فرهنگ دانست.

وی در بیان نقد این کتاب اظهار کرد: در این کتاب با یک نگاه دسته‌بندی شده علمی از نظر فرهنگ و تقسیمات فرهنگ عامه مواجه نیستیم که بخواهیم کتاب را با معیارهای علمی مورد بررسی قرار دهیم. موضوع دیگر این است که در کتاب 3 موضوع «اعتقادات»، «باورها» و «پندارهای مردم» مطرح است. اما صفحه‌آرایی و طراحی روی جلد کتاب به هیچ وجه نشان نمی‌دهد که این کتاب مختص مردم کدام استان است. به عبارتی طراحی جلد کتاب نتوانسته است دریچه‌ای برای ورود به فرهنگ عامه مازندران باشد  تصاویر در حوزه باورها و اعتقادات نمی‌گنجند که البته این ضعف به نویسنده ارتباطی ندارد.

پژوهشگر فرهنگ عامه مازندران افزود: مسأله دیگر این است که «اعتقاد»، «باور»و «پندار» 3 موضوع علمی در فرهنگ عامه هستند. اما می‌بینیم که در بحث اعتقادات به عناوین کمی اشاره شده است.

سرپرست گروه آیینی زندگی سوادکوه تاکید کرد: موضوع دیگر این‌که در نام کتاب اشاره شد بررسی اعتقادات، باورها و پندارهای مردم پیرامون حیوانات، گیاهان و پدیده‌ها، در حالی‌که بخش مهمی از کتاب به رفتارها ارتباط دارد؛ یعنی بار مواردی غیر از این 3 مورد ذکر شده در کتاب بیشتر است به جز ابتدای کتاب که در مورد آب مباحثی مطرح شده است، بقیه کتاب به پدیده‌های انسانی ارتباط دارد.

  حسن‌نژاد اظهار کرد: نقد دیگری که به این کتاب می‌تواند وارد باشد شاید ناشی از آشنا نبودن ما با شیوه علمی کار در فرهنگ عامه است. در کتاب مشاهده می‌شود که سرفصل‌های مشخصی نداریم. برای همین می‌بینیم که مسائل مربوط به ازدواج در چند جا تکرار شده است. یا این‌که مدخل‌نویسی در کتاب دیده نمی‌شود. ضمن این‌که بعضی از موضوعات که در کتاب به عنوان باور از آن‌ها یاد شد، جزو باورها نیستند و به عنوان رسم مطرح هستند.

  وی با اشاره به محاسن این کتاب گفت: البته باید این را هم گفت که این کتاب تا امروز کامل‌ترین مجموعه از اعتقادات و باورهایی است که در مازندران کار شده است، اما حتماً نیاز به این است که سرفصل‌های آن جدا شود. کتاب این ویژگی را دارد که بر اساس مدخل پیش برود.

  این پژوهشگر فرهنگ عامه خاطرنشان کرد: ماضی به کار رفتن افعال در این مجموعه نکته قابل تأمل دیگری است. این پرسش پیش می‌آید که آیا در زمان انجام پژوهش باور یا اعتقاد مرسوم از بین رفته است و دیگر جایگاهی ندارد یا خیر؟ باید تکلیف افعال نیز در کتاب مشخص شود.

  شاعر و نویسنده اهل سوادکوه افزود: یک موضوع قابل تحسین و جالب در این کتاب این است که نویسنده در تمام کتاب حتی یک نمونه تحلیل از خود به جا نگذاشته است. این در حالی است که بیش از 99 درصد محققان خود را در مقام تحلیل‌گر هم می‌بینند.

وی اضافه کرد: معمولاً در این گونه کارها حس نوستالژی به نویسنده انگیزه تحلیل می‌دهد، اما در این کتاب، پژوهشگر به رسم امانتداری، تنها به روایت آداب و رسوم و باورها اکتفا کرده است که جای قدردانی دارد. البته درست است که هر اثر پژوهشی به تحلیل نیاز دارد، اما این‌که نویسنده در مقام پژوهشگر جایگاه خود را در تمام اثر حفظ کرده است یک امتیاز مثبت برای کتاب است.

* فرهنگ عامه مازندران پر از کارهای انجام نشده است

«فریده یوسفی» -مدیر انتشارات شلفین و منتقد ادبی- نیز با بیان این‌که این کتاب در جایگاه خود کتابی ارزشمند و تلاش دکتر یونسی قابل قدردانی است، گفت: در سال‌های اخیر کمتر پژوهشی از باورها و فرهنگ عامه شرق استان داشتیم که این کتاب جای خالی را تا حدی قابل توجهی پر کرده است.

وی با بیان این که خوشبختانه رسم امانتداری در این کتاب به خوبی انجام شد و موارد بدون تحلیل در کتاب آورده شده‌‌اندف تصریح کرد: البته معتقدم کم‌کم باید به سمت تحلیل و تطبیق برویم.

  پژوهشگر فرهنگ عامه مازندران خاطرنشان کرد: در این کتاب با 2 شخصیت ناشر و مؤلف روبه‌رو هستیم. به نظرم این ضعف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که ناشر-مؤلف داریم. همین سبب شده است که کتاب ایرادهای زیادی در بخش نشر داشته باشد.

نویسنده کتاب «زنان در شاهنامه» افزود: سرگردانی مطالب و دسته‌بندی نشدن محتوای کتاب از ضعف‌های اثرمحسوب می‌شود. برای پژوهشگر تازه‌کار سخت است که از این کتاب برای پژوهش به عنوان منبع استفاده کند و به آن‌چه می‌خواهد برسد.

وی با بیان این که موضوع دیگر این است که در برخی صفحات از جمله در صفحه‌های 152 و 132، تعابیر و تفاسیر دچار تغییراتی شدند، گفت: این موضوع ناشی از ویراستاری نشدن کتاب توسط ویراستار فنی و آشنا به موضوع است.

 مدیر انتشارات شلفین با بیان این‌که فرهنگ عامه مازندران پر از کارهای انجام نشده است، گفت: باید پژوهشگران جوان را طوری پرورش دهیم که به سمت انجام این قبیل فعالیت‌ها حرکت کنند.

یوسفی در پایان با اشاره به این که این کتاب منبع و مأخذ خوبی برای پژوهش‌های فرهنگی است، استدلال کرد: با انجام یک بازنگری برای چاپ بعدی هم حجم کتاب افزایش خواهد یافت و هم کتاب با دسته‌بندی و تحلیل و تطبیق معتبرتر خواهد شد.

* در حوزه فرهنگ عامه کتابی به این شکل نداشتیم

«ابراهیم باقری‌ حمیدآبادی» -داستان نویس و نویسنده کتاب های فرهنگی عامه- نیز در نشست نقد و بررسی کتاب «اعتقادات، باورها و پندارهای مردم مازندران» گفت: بهترین و مورد نیازترین موضوع برای این‌که از این کتاب در چاپ بعدی بتوانیم به عنوان یک منبع خوب استفاده کنیم، این است که ارجاع و پانویسی در بازویراستاری مورد توجه قرار گیرد.

وی افزود: خوشبختانه در این کتاب به بخش‌های متنوعی اشاره شده است که این از نقاط قوت کتاب است، اما اگر عناوین مبانی علمی و پانویس توضیحی و پژوهشی داشته باشند، می‌توان از کتاب به عنوان مرجعی قابل اعتنا بهره گرفت، ضمن این‌که کتاب به دسته‌بندی علمی نیز لازم دارد.

 این نویسنده مازندرانی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از ضعف‌های کتاب مشخص نبودن جغرافیای فرهنگ یا باور و اعتقاد عنوان شده در کتاب است.

وی ادامه داد: قید سرزمین در فرهنگ عامه یکی از موارد مهم است، زیرا اگر منطقه را بشناسیم می‌توانیم به تفاوت‌ها پی ببریم. خیلی از باورها در این کتاب مربوط به همه جای استان نیست و هر منطقه از استان به لحاظ واژگانی متفاوت است.

  باقری‌حمید‌آبادی با بیان این که در حوزه فرهنگ عامه کتابی به این شکل نداشتیم، گفت: جمع‌آوری نمونه‌ها مناسب است. این‌که کتاب دور از داوری گردآوری شده است نیز نکته مثبتی است و اگر در چاپ مجدد همه موارد رعایت شود فکر کتاب مرجع مناسبی در اختیار خواهد بود.

* پیشگفتار و مقدمه شباهت زیادی به هم دارند

علی اکبرعنایتی -مدرس دانشگاه- نیز با بیان این‌که پیشگفتار و مقدمه شباهت زیادی به هم دارند، گفت: در آخر کتاب منابعی ذکر شده است که در داخل کتاب هیچ نشانی از منابع دیده نمی‌شود، ضمن این‌که در کتاب از پژوهش میدانی استفاده شده است، اما باز هم اشاره‌ای به این‌ که کدام بخش کتاب پژوهش میدانی است و کدام پژوهش کتابخانه‌ای، نشد.

*مجموعه فرهنگی در دست ساخت ساری در اختیار مرکز اسناد قرار گیرد

رییس مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران نیز در این نشست با اشاره به ضرورت توجه بیشتر مسئولان به مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران برای رفع کمبودها گفت: مرکز اسناد کار علمی، پژوهشی و خدماتی را هم‌زمان انجام می‌دهد. بنابراین می‌توان این مرکز را یک کلینیک فوق تخصصی فرهنگ نامید، اما پس از گذشت 8 ماه از تأسیس این مرکز علمی هنوز برای تأمین زمین ایجاد یک مرکز مجهز به نتیجه‌ای نرسیدیم.

  «لطف‌الله محمدنژاد» افزود: این که این مرکز در ماه‌های اخیر شاهد پویایی است، به دلیل باوری دوستانی است که پذیرفتند این مرکز متعلق به آن‌هاست. در این مرکز دوستانی را می‌بینیم که برای فرهنگ و تاریخ مازندران از جان و مال خودشان مایه می‌گذارند. انتظار داریم این نگاه در بین همه فعالان فرهنگی استان ایجاد شود و مسئولان هم با نگاهی ویژه نسبت به تأمین زمین برای مرکز اسناد اقدام کنند.

  وی با بیان این‌که اعتبار مورد نیاز ساخت مجموعه فرهنگی برای مرکز اسناد از سوی مرکز اسناد و کتابخانه ملی تأمین می‌شود، اظهار کرد: باید در مازندران برای رسیدن به نقطه مطلوب فرهنگی ریل‌گذاری کنیم. فرهنگ مازندران امروز به یک فنداسیون خوب و قوی برای ماندگار شدن در آینده نیاز دارد و این زیرساخت با درک اهمیت گسترش مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران ایجاد خواهد شد.

رییس مرکزاسناد و کتابخانه ملی مازندران از معاون سیاسی امنیتی مازندران درخواست کرد تا با ابلاغ بخشنامه به فرمانداران و بخشداری‌ها، دهیاران سراسر استان را نسبت به آگاه‌سازی اهالی روستا برای جمع‌آوری اسناد قدیمی و تاریخی استان بسیج کند.

 محمدنژاد افزود: خواسته دیگر ما این است که فرهنگسرای در حال ساخت مرکز استان در صورت امکان به عنوان ساختمان مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران مورد استفاده قرار بگیرد.

این مسئول تاکید کرد:  اگر این خواسته محقق شود، می‌توانیم مرکز پژوهش‌های تاریخ شفاهی، فرهنگسرا، موزه، بنیاد ایران‌شناسی و چند نهاد دیگر را در قالب مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان در یک مجموعه داشته باشیم.

محمدنزاد گفت: مسئولان ما اگر دینی به فرهنگ و تاریخ مازندران دارند باید به این شکل این دین را ادا کنند.

  این مسئول با اشاره به در پیش بودن همایش بین‌المللی تاریخ محلی مازندران خاطرنشان کرد: آخر این هفته نخبگانی از عرصه تاریخ و فرهنگ وارد مازندران می‌شوند،بنابراین باید در استان فضایی را ایجاد کنیم که برای همه اثبات شود مازندران از هر نظر برای انجام فعالیت‌های فرهنگی آماده و مستعد است.

گفتنی است معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار مازندران در پایان ضمن ابراز رضایت وخرسندی از حضور در این جلسه و نقد کتابش، وعده داد موضوع واگذاری مجموعه فرهنگی در دست ساخت مرکز استان را به مرکز اسناد پی گیری کند.