مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، محمد رضا زمانی درمزاری( فرهنگ): استاد علی بابا عسگری، جغرافی دان و مورخ شهیر مازندرانی، چهره ماندگار جغرافیا و تاریخ مازندران شرقی و خالق آثار متعدد علمی و فرهنگی در سن 83 سالگی در خارج از کشور درگذشت و بناست پیکر آن دانشمند بنام مازندرانی، پس از انتقال به کشور، در روزهای آتی در گلوگاه مازندران تشییع و برابر وصیت استاد در آرامگاه تاریخی سفید چاه در هزار جریب به خاک سپرده شود. این یادداشت، به احترام 6 دهه خدمات علمی و فرهنگی استاد و یادمان درگذشت  ایشان منتشر می شود.

***

     استاد علی بابا عسگری -نویسنده، پژوهشگر، مورخ، جغرافیدان و کارتوگراف شهیر مازندرانی- است که در سال 1311 در خانواده ای سنتی در شهرگلوگاه در مازندران شرقی چشم به جهان گشود.

فقر مالی خانواده و فقدان پدر به جهت اراده و استعداد سرشارخداوندی علی بابا، مانع از تحصیل و دانش اندوزی روزافزون وی نشد و به تحصیل در اولین مدرسه گلوگاه با مدیریت مرحوم رمضان موجرلو(مشهور به رمضان مدیر) پرداخت.

او طی سالهای 31-1330 ، بنا به پیشنهاد مرحوم موجرلو نخستین معلم آن منطقه و با موفقیت در آزمون استخدامی معلمان استان مازندران، به عنوان معلم پیمانی منطقه به آموزش دانش آموزان گلوگاهی مشغول شد و در پی پایان یافتن تحصیلات مربوطه خود، در مقام تبدیل وضعیت دبیری خود از پیمانی به رسمی برآمد.

    علی بابا، ضمن تکمیل تحصیلات خود در گلوگاه، گرگان و بهشهر، با حمایت برخی از مشاهیر محلی و معاریف وقت منطقه ای به تحصیل خود ادامه داد که همواره از آنها به نیکی و احترام و حدشناسی و قدرشناسی مستمر یاد می کرد.

این استاد گرانقدر ضمن گرفتن دیپلم در دانشسرای مقدماتی گرگان و پذیرش در کنکور سراسری در 15/6/1337 در رشته تاریخ و جغرافیا در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران وارد شد و با ادامۀ تحصیلات دانشگاهی خود از سال 1342، به آموزش و تدریس در مدارس عالی و دانشگاههای وقت کشور مانند مدرسه اسد آبادی، اندیشه، مدرسه گروه فرهنگی، مدرسه عالی امیر کبیر، مدرسه جاویدان، دانشگاه مازندران(بابلسر)، دانشگاه تهران و اصفهان و موسسات علمی و فرهنگی متعدد دیگر همت گماشت.

استاد عسگری(نفر چهارم از سمت راست) و دکتر گنجی(نفر پنجم از راست)

     علاقه وافر استاد عسگری به دانش جغرافیا و تاریخ و آشنایی بعدی او با بسیاری از دانشمندان و معاریف سرشناس جغرافیایی و کارتوگرافی چون پرفسور محمد حسن گنجی -برجسته ترین جغرافیان آسیا و دانشمند برتر هواشناسی جهان به انتخاب سازمان جهانی هواشناسی در سال 2001- و استاد عباس سحاب تفرشی سبب ورود جدی و مستمر وی به دنیای رنگارنگ کارتوگرافی، ترسیم نقشه ها و تدوین اطللس های متعدد جغرافیایی شد. او ضمن تلفیق مناسب گسترۀ فراگیر تاریخ و جغرافیا با هم، نسبت به تهیه و ترسیم نقشه های جغرافیایی و نیز تاریخی متون اسلامی همت گماشت و خود آفرینندۀ آثار هنری و کارتوگرافی متعددی در این باره شد.

     استاد علی بابا عسگری، پیش از هر اقدامی، با نگارش و تالیف آثاری ماندگار و فاخر نسبت به جغرافیا و تاریخ منطقه زادگاه خویش و مناطق اطراف، سعی در شناساندنِ درست و علمی آن نواحی و یادمان ساختنِ مطالعات علمی و دانشگاهی  و ثبت تاریخ شفاهی و مطالعات میدانی مربوطه نسبت به آن مناطق کرد.

 اثر مشهود وی در زمینه تاریخ و جغرافیای بهشهر با عنوان " بهشهر؛ اشرف البلاد"، به عنوان کتاب برتر سال 1350، با گذشت نزدیک به 5 دهه از تاریخ تالیف و انتشار آن، هنوز در زمرۀ منابع اصلی مطالعات منطقه ای و ملی مازندران به شمار می رود و هیچ دانشجو و دانشگاهی و پژوهشگری، خود را بی نیاز از مراجعه و مطالعه آن نمی داند.

 کتاب "جغرافیای مفصل هزار جریب" و " نقشه هزار جریب" (نکا، بهشهر و گلوگاه) منتشره در سال 1365 ، از دیگر آثار علمی و فرهنگی این استاد نامدار مازندرانی است.

    اضافه براین کتاب های اطلس جهان(1343)، تاریخ عمومی و جغرافیای عمومی(1348)، جغرافیای کشورها(1351)، اطلس اسناد در تاریخ خلیج فارس به 3 زبان(1352)، نقشه کتاب دانشنامه علی ابن ابیطالب(ع)، نقشه کتاب دانشنامه امام حسین (ع)، تهیه نقشه کتاب دانشنامه غدیر/ عاشورا(1391)، اطلس تاریخی ایران و جغرافیا، اطلس مناسک حج در 10جلد از دیگر آثار علمی و فرهنگی استاد عسگری بوده است.

بسیاری از موسسات و مراکز جغرافیایی و کارتوگرافی چون موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب، گیتاشناسی و بنیاد فرهنگ، مرهون خدمات علمی، فرهنگی و مشورتی استاد عسگری طی چند دهه بوده که به اشکال مختلف در قالب نگارش، ویرایش، نظارت بر تدوین و تالیف و تهیه و ترسیم نقشه های جغرافیایی و کارتوگرافی از دانش فراوان و تجارب حرفه ای و کارشناسی استاد بهره های بسیار برده،  به انتشار آثار ماندگار استاد طی سالیان مختلف مبادرت ورزیده اند.

استاد علی بابا عسگری(نفر وسط)

     استاد علی بابا عسگری، علاوه بر دوستی و معاشرت با معاریف منطقه ای چون شادروان مهندس موسی خان اشرفی -پدر عمران و آبادانی بهشهر- و دانشمندان بنام ایرانی و جهانی چون شادروان پرفسور محمد حسن گنجی -بنیانگذار جغرافیای نوین کشور و برجسته ترین جغرافیدان آسیا- خود تربیت کننده ی شاگردان معروف و مشهوری به مانند دکتر محمد علی نجفی -سیاست مدار برجسته، وزیر پیشین آموزش و پرورش، سرپرست وزارت علوم و رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی کشور در دولت کنونی و...- نیز بوده است.

      استاد عسگری علاقه فراوانی به ایران و مازندران و زادگاه خویش، گلوگاه و محال اطراف چون هزار جریب نشان می داد و بیشتر تعطیلات خویش، جز مواقع سفر به خارج از کشور را در آن منطقه می گذراند.

او محل رجوع عام و خاص و دانشجویان و دانشگاهیان و مسئولان متعددی ملی و منطقه ای بوده است و نقش مشورتی و موثرش در بسیاری از طرح ها و پروژه های ملی و منطقه ای و خلق و نگارش آثار علمی و فرهنگی در حوزه جغرافیا و کارتوگرافی غیرقابل انکار است.

     استاد تمایل فراوانی به تبدیل شدنِ منطقه ارزشمند و تاریخی هزارجریب به عنوان یک شهرستان، با هدف مستقل شدن از شهرهای مجاور( بهشهر، نکا و گلوگاه) و دارا شدن بودجه مستقل، به منظور عمران و آبادانی این منطقۀ زرخیز اما محروم داشته، به مانند زادگاه خویش به شدت به آن نواحی و مردم آن عشق می ورزید و خواهان بالندگی و توسعۀ روزافزون آن و زدون محرومیت از منطقۀ بی مانند هزارجریب در ارتفاعات استان مازندران بود.

همین دغدغه، او را به مطالعه و شناخت میدانی هزارجریب و تهیه کتاب جغرافیای مفصل هزار جریب و نقشه آن هدایت کرد و اثری ماندگار در شناسایی و اهمیت این منطقه از خویش برجای گذارد و حتی فرزند باستان شناس خویش -دکتر سپیده عسگری- را به نگارش پایان نامۀ دانشگاهی خویش در حوزه میراث فرهنگی و باستانی مازندران شرقی رهنمون ساخت.

    نقش استاد علی بابا عسگری در دفاع از منافع ملی و بین المللی ایران نسبت به هویت تاریخی و اسنادی خلیج فارس با تهیه و انتشار کتاب "اطلس اسناد تاریخ خلیج فارس" به سه زبان و اقدامات به عمل آمده ایشان در کنار پرفسور محمد حسن گنجی و دیگر مشاهیر و جغرافی دانان ایرانی ستودنی است. شاید بی جهت نباشد که بتوان از استاد عسگری، علاوه بر"چهره ماندگار گلوگاه" از او به عنوان "چهره ماندگار خلیج فارس" نیز یاد کرد.

     استاد برای تهیه نقشه ها و اطللس های تاریخی و مذهبی و در ایام همکاری با بنیاد فرهنگ ایران، بنا به دعوت آیت الله مروارید و دیگر مراکز مربوطه، سفرهای متعددی به عربستان نمود و علاوه بر مذاکره و مباحثه فراوان با دانشمندان سعودی و مطالعه منابع و متون عربی و اسلامی در آن کشور و مقایسه آن با دیگر منابع در ایران و خارج از کشور، نسبت به تهیه و نگارش نقشه ها و کتاب های مشهور"اطلس مناسک حج" در 10 جلد و نقشه کتب دانشنامه علی ابن ابیطالب(ع)، دانشنامه امام حسین (ع) و دانشنامه غدیر/ عاشورا و نقشۀ مدینۀ منوره" اقدام کرد.

      این جغرافیدان و مورخ مازندرانی، علاوه بر زبان ترکی، به زبان های عربی و انگلیسی نیز آشنا بود و همین توانایی، موجبات تقویت روزافزونِ تهیه و تدوین و تالیف آثار متعددی علمی و فرهنگی و پژوهشی را در استاد سبب شد.

 با این وجود استاد عسگری علی رغم عشق، تعهد، خدمات مسئولانه و صادقانه و همیشگی خویش به محافل علمی و فرهنگی و برخورداری از اخلاق حرفه ای و شئون علمی و دانشگاهی مستمر، همواره از سودجویی ها و فرصت طلبی های برخی از اشخاص حقیقی و حقوقی، در استفاده از دسترنج و دستاوردهای مطالعاتی و پژوهشی خویش و انتشار آنها به نام خود(نه ایشان)، طبق سنت مرسوم و متعارف حوزۀ نشر متاسف، منتقد و رنجور بود.

      استاد علی بابا عسگری از یک خانواده علمی و دانشگاهی برخوردار بود . او پس از مهاجرت به تهران برای ادامه تحصیل در سال 1342 با خانم عفت کاشانی مطلق -بانوی فرهنگی و همیشه همراه خویش- ازدواج کرد و حاصل این پیوند تولد سه فرزند بود که هر یک، با تحصیل در مقطع دکترا و فوق دکترا در رشته های برق و مخابرات، باستان شناسی و پزشکی، حسب مورد نیز از مفاخر علمی و فرهنگی به شمار رفته که در خارج از ایران به فعالیت های علمی و دانشگاهی و حرفه ای مشغول هستند.

 این دانشمند به نام ایرانی، سرانجام پس از 6 دهه فعالیت مستمر علمی و فرهنگی و خدمات بی شائبه آموزشی، دانشگاهی و پژوهشی و خلق آثار متعدد علمی و کارشناسی، در 8 فروردین سال جاری در آخرین سفر پایانی خویش به خارج از کشور، در سن 83 سالگی به دیار معبود شتافت.

    بنا به وصیت استاد و نظر به علاقه وافر ایشان به زادگاه و موطن اجدادی خویش، مقرر شد پیکر آن فقید سعید، پس از تشییع در گورستان تاریخی سفیدچاه در هزار جریب گلوگاه به خاک سپرده شود و در سرای ابدی خود، در آن ارامگاه آرام گیرد.

 نظر به وصیت آن مرحوم، جنازه ایشان در حال انتقال از خارج از کشور به زادگاه او در گلوگاه هست و برنامه تشییع و ترحیم استاد، متعاقباً اطلاع رسانی خواهد شد.

خبردرگذشت چهره ماندگار گلوگاه و مازندران، به سرعت در محافل علمی و دانشگاهی و رسانه های و خبرگزاری های محلی و کشوری متعدد منتشر و منعکس و موجب تاسف و تاثر جامعه علمی و فرهنگی کشور و شمال ایران شد.

"ستاد بزرگداشت درگذشت استاد علی بابا عسگری" نیز در فرمانداری گلوگاه تشکیل شد تا با همراهی مناسب مردم و مسئولان و شرکت دانشگاهیان و فرهنگ دوستان، تشییع جنازه درخورِ شان و جایگاه علمی و فرهنگی این دانشمند نامدار مازندرانی صورت پذیرد.

     بااین وجود، ضروری است به پاس 6 دهه خدمات مستمر علمی و فرهنگی استاد علی بابا عسگری به جامعه علمی و فرهنگی کشور و مازندران، نسبت به تاسیس بنای یادبود و تندیس استاد در زادگاه او -گلوگاه-  و راه اندازی"موزۀ فرهنگ و مردم شناسی گلوگاه" و گردآوری آثار و خدمات فرهنگی استاد و سایر مشاهیر علمی، ادبی، هنری و فرهنگی مربوطه در آن منطقه از سوی مردم و مقامات محلی و ملی، اقدام لازم صورت پذیرد.

 در همین رابطه، مقتضی است خوانندگان محترم اسناد، اطلاعات، تصاویر، خاطرات مربوط به استاد عسگری را برای تدوین و نگارش کتاب "ستاره شمال؛ در شرح حال استاد علی بابا عسگری" به ایمیل نگارنده ارسال کنند.

    این شرح بی نهایت کز حُسن یار گفتن / حرفی است از هزاران، اندر حکایت آمد

ایمیل نویسنده: zamani.i.l.institute@gmail.com

*مطلب مرتبط:

استاد علی بابا عسگری درگذشت