مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، گزارش از علی محمدی حاجی، بازیگر و کارگردان فیلم و تئاتر/عکس از مجید نیکجو: آیین دیرین سنتی ”ورف چال”  ( برف چال ) هر ساله در یکی از روزهای جمعه نیمه دوم اردیبهشت ماه، زمان ذوب شدن برف های زمستانی، با حضور اقشار مختلف مردم آمل در دامنه قله دماوند در منطقه اسک وش از توابع بخش کوهستانی لاریجان این شهرستان برگزار می شود.

تاريخ اجراي اين مراسم  قبلا” از طرف بزرگان محل به اطلاع عموم رسانده می شود.

برف چال در گویش مازندرانی وَرفِ چال خوانده می شود و به لحاظ واژه شناسی به معنای “گودال برف” است.  آیین سنتی”ورف چال” بیش از ۶۰۰ سال قدمت دارد.

علاوه برمردم روستاهای لاریجان، هموطنان زیادی نیز از سراسر کشور برای تماشای این آیین سنتی به منطقه سفر می کنند .

حضور جوانان منطقه و نیز شهرستان آمل در محل برگزاری این مراسم پا به پای بازماندگان این آئین کهن، به زیبایی این مراسم می افزاید .

اهالی روستای اسک بر اساس یک رسم و سنت قدیمی در منطقه اسک وش با جدا کردن تکه های برف و حمل آن حدود یک کیلومتر به سمت گودالی که حدود ۱۰متر عمق و یک متر پهنا دارد، آن را پر از برف می کنند و معتقدند آب این گودال در فصل گرم سال برای رهگذران و حیوانات منطقه قابل استفاده است.

این مراسم هرساله با نظمی خاص و با حفظ آداب ملی و مذهبی برای ادای دین و برآوردن حاجات شرعی، با تمسک به ادعیه ائمه اطهار (ع ) برای حمل برف با نشانه تقدس وسفیدی بخت با دست به دست کردن برف وبابرپشت نهادن آن به اندازه ممکن، از دامنه های ورفِ چالِ اَسکِ وَش اقدام می کنند.

حضور افراد با گروه های سنی متفاوت در این مراسم در نوع خود و حجم برفی که بر دوش می کشند ، جالب توجه است.

اگر چه پر کردن گودال ۱۰ متری با برف تنها کار مردان است و هیچ زنی اجازه ورود به منطقه ورف چال را در روز موعود ندارد، اما زنان اسکی در این روز برای خود حکومت زنانه در روستا تشکیل می دهند و حکمرانی می کنند. مردم منطقه حکومتداری یک روزه توسط زنان را برنامه” زن شاهی” می نامند.

دراین روز ویژه همچنان که هیچ زنی حق ندارد به محل تجمع مردان پا بگذارد، از آن سوی در این روز هیچ مردی چه از منطقه اسک و چه از هر کجای دیگر که باشد، حق ورود به روستا را ندارد و اگر غفلتا مردی به روستا وارد شود، زنان روستا به شدت او را تنبیه می کنند.

پس از رهسپاری مردان از روستا به سمت دامنه های دماوند جهت مراسم ورف چال، زنان روستا نیز بیکارننشسته و مقدمات حکومت یک روزه شان را برپا می دارند.

در خانه های روستا غوغایی بر  پا می شود. قراربر این  است که یك نفر از زنان ملكه شود و دیگری وزیر، نفر دیگرعروس و یک نفر هم به عنوان پادشاه انتخاب می شود. سپس چندین تن هم به  نگهبانی گماشته  می شوند.

سربازها از همه سرشان شلوغتر است، زیرا باید مرتب اوضاع روستا را به ملكه گزارش دهند. آنها باید جلوی ورودی روستا نگهبانی دهند تا مردی از مردان روستا حتی به زور هم كه شده نتواند وارد شود و اگر به هر نحوی خواست  قانون را زیر پا بگذارد، سر و كارش با ماموران حاكم است!

در این بین گردشگران و كسانی كه از روستاهای اطراف برای شركت در” زن شاهی” به این روستا آمده اند، باید مقررات روستا را رعایت كنند وگرنه به دستور ملكه توسط همین سربازها

تنبیه می شوند. آنها باید بدانند كه به هیچ وجه نباید در روستا و هنگام برگزاری این مراسم از دوربین فیلمبرداری یا عكاسی و یا موبایل استفاده كنند. حتی یك روز كه مسئولان گردشگری و صدا و سیما خواستند وارد شوند ملكه اجازه ورود آنها را به روستا نداده بود.

پس از انتخاب و انتساب های اصلی ومقدمات اولیه کم کم زنان روستا به اجرای دیگر مراسم “زن شاهی ” می پردازند. ملكه انتخابی و همه زیردستانش اول به دیدن خانواده هایی كه در سوگ از دست دادن عزیزی سیاه پوشیده اند می روند و آنها را از عزا در می آورند. اهالی خانه هم رسم مهمان نوازی را می دانند و پذیرایی در شان آنها را به جا می آورند.

از خانواده های دیگری كه اهالی به دیدن آنها می روند کسانی هستند که  بیماری را در خانه نگهداری می كنند. پس اولویت بعد عیادت از بیماران قرار می گیرد .

تبریك گفتن دخترهای نو عروس وظیفه عروس نمادین روستااست. پادشاه روستا هم كه از میان زنان سرشناس روستا انتخاب شده در این روز باید اختلافات و مشكلات زنان روستا را حل كند به همین دلیل اگر زنی از دیگری شكایت دارد باید در ملاء عام مطرح كند تا مسئله حل شود.

زنان روستای اسک برای تحقق هدفشان از میان خود حاکمی بر می گزینند تا به نظام حکومتی که به طور موقت در روستا ایجاد شده سر و سامان دهند و این مراسم تا نزدیک ظهر ادامه داشته و با پذیرایی میهمانان با غذاهای متنوع سنتی که بر مبنای ادای نذورات جمع آوری می شود ، پایان می یابد.

از دیگر کارهایی که مردان در این روز خاص به آن دست می زنند، می توان از اجرای بازی های محلی و پذیرایی از مهمانان روستا نام برد.

پس از پرشدن چاه از برف و پوشانيدن در چاه مردان به صرف ناهار و چاي و ميوه در اطراف چاه مي پردازند و نماز به جا مي آورند. سپس همگي به روستا باز مي گردند.

این مراسم می تواند یك جاذبه گردشگری در روستاهای شمالی ایران باشد به شرط آنكه گردشگران مقررات حكومت زنانه را در این روستا رعایت كنند. این بزرگترین شرط ملكه برای معرفی آیین “زن شاهی” به گردشگران و حضور آنها دریکی از زیباترین روزهای اردیبهشت ماه می باشد.

*این گزارش پیش تر در مجله فرهنگی وهومن نیز متشر شد.