مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، اشکان جهان آرای: عصر روز چهارشنبه اندیشگاه مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران به منظور رونمایی و نقد دو مجموعه شعر زوج شاعر و نویسنده مازندرانی، میزبان تعدادی از اهالی فرهنگ و ادبیات بود.

  «احسان مهدیان» با مجموعه شعر «نفس‌گیر»و «لیلا مشفق» با مجموعه شعر «تا باد یقه بدهد» امسال در بیست‌وهشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور یافتند تا جدیدترین قطعات ادبی خود را به مخاطبان شعر نو عرضه کنند.

  این زوج ادبی که هر کدام پیش از این نیز مجموعه شعرهایی را به بازار کتاب و ادبیات عرضه کرده بودند، در حضور تعدادی از منتقدان کتاب‌های خود را رونمایی کردند.

 احسان مهدیان متولد 1341 ساری است که تا کنون 4 مجموعه شعر انتشار داده است و مجموعه شعر"کشمکش" را زیر چاپ دارد. او از نوجوانی شعر می سرود و پس از جنگ به شعر نو روی آورد. مهدیان مدیرعامل خانه شعر شمال، دبیر و برگزیده چند جشنواره کشوری و استانی و دبیر انجمن های ادبی ساری بود و اکنون نیز کارگاه شعر آزاد ساری را اداره می کند و عضو شورای شعر شهرداری ساری است.

 لیلا مشفق هم متولد 1351 لنگرود و 20 سال است که فعالیت ادبی دارد. او مدیر اولین مجله الکترونیکی ادبی شمال کشور و برگزیده چند دوره جشنواره دفاع مقدس و عاشورایی است. او پیش تر مجموعه باران سپید را انتشار داده است و مجموعه شعر دوزبانه "چشم هایت را در من بریز" را در دست چاپ دارد.

 * دنیا به شاعران ما افتخار می کند

 رییس مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران در این نشست ضمن ابراز خوشحالی از استمرار یافتن برگزاری مراسم رونمایی و نشست‌های نقد کتاب در این مرکز، گفت: خرسندیم که به مرور این مرکز به عنوان پایگاهی برای اهالی فرهنگ و ادب مطرح شده است.

  «لطف‌‌الله محمدنژاد» کتاب را بزرگترین اختراع جامعه بشری عنوان کرد و افزود: هر پیشرفتی که در هر زمینه‌ای حاصل می‌شود دستاورد کتاب است. بنابراین هر اقدامی که به عنوان گامی برای شناساندن یا ترویج فرهنگ کتابخوانی برداشته شود، خدمتی به جامعه انسانی است.

  وی با بیان این که فرهنگ ملی ما با کتاب آمیخته است و دنیا به شاعران ما افتخار می کند، اظهار کرد: اقدام پسندیده آقای مهدیان و خانم مشفق نسبت به توجه به رونمایی کتاب در استان و به بوته نقد گذاشتن اثرشان شایسته تقدیر و تحسین است و امیدواریم همه اصحاب فرهنگ و ادب استان روزی به این نگرش برسند تا شتاب بیشتری را در پیشرفت شعر و ادبیات استان شاهد باشیم.

 * اندیشه‌ها و نگرش ممیزها اصلاً خوب نیست

«اسدالله عمادی»، «خالق گرجی»، «مازیار نیستانی»، «سید حسین میری»، «بهروز رستگار» و «ناصر رنجبر» تعدادی از حاضران در این نشست بودند که مطالبی را درباره زبان و دنیای شاعرانه «احسان مهدیان» و «لیلا مشفق» مطرح کردند. البته بیشتر تحلیل‌های عنوان شده در این نشست ادبی به دلیل کمبود وقت و دیر رسیدن کتاب‌ها به دست منتقدان پیرامون آثار «احسان مهدیان» بود.

   صاحب مجموعه شعر «نفس‌گیر» در این مراسم با اشاره به ساختارشکنی نیما در شعر ایران، گفت: اتفاقاتی که در این شعرها با زبان غیرمتعارف افتاد به خاطر تغییراتی است که پس از نیما ایجاد شد. دوره پس از نیما شاعران را در دهه‌های مختلف تقسیم کرد. در حالی‌که تا پیش از آن شاعران در سده دسته‌بندی می‌شدند. این یعنی تغییر در شعر ایران با فاصله چندین دهه رخ می‌داد. اما پس از نیما فاصله شاعران در ارائه سبک به دهه رسید. این فاصله امروز کمتر شده است. تا جایی که معتقدم شعر آینده در اختیار خرده شعرهاست و دوره‌های شعری دیگر برای مدت‌های طولانی در اختیار اشخاص نخواهند ماند.

   «احسان مهدیان» افزود: در 2 مجموعه پیش رو سعی کردیم ضمن استفاده از تجارب شاعران دیگر در نوآوری‌های پیشنهادهایی هم در زبان شعری ارائه دهیم. ما نمی‌توانیم ایده‌های گذشتگان را به نسل امروز و آینده تحمیل کنیم و باید به نوآوری‌های ادبی توجه کنیم. بر همین اساس معتقدم شعر آینده متعلق به جوانان امروز است.

 وی اظهار کرد: به عنوان فردی که دوره‌های ادبی جنگ و پس از جنگ را تجربه کردم بر این باورم شعر امروز می‌تواند ضمن تعهد به جریان‌های اجتماعی نوآوری هم داشته باشد. دیگر شاعر به کنج عزلت نشینی و از عشق یار گفتن نیاز صرف ندارد. بلکه با املت صبحانه هم می‌توان شعر گفت.

   مهدیان با اشاره به احتمال مبهم بودن برخی عبارات در اشعار کتاب اظهار کرد: متأسفانه در فرآیند دریافت مجوز انتشار کتاب حذف‌هایی به بهانه ممیزی انجام شد که به اعتقاد من ناجوانمردانه‌ترین برداشت‌ها و تعابیر ممکن از واژگان و عبارات در آن دیده می‌شد.

    این شاعر و روزنامه‌نگار خاطرنشان کرد: اندیشه‌ها و نگرش ممیزها اصلاً خوب نیست و این به ادبیات کشور آسیب می‌زند. نمونه‌های حذفی که در این کتاب‌ها انجام شد به هیچ وجه قابل هضم نیستند.

 *جنگ و جامعه در جهان شاعرانه

 یک شاعر و منتقد ادبی مازندرانی که ساکن تهران است، نیز در این نشست با بیان این‌که اعتقادی به نقد در مراسم رونمایی ندارم، داشتن مقدمه در مجموعه شعر «نفس‌گیر» را یک نقطه قوت برای کتاب دانست و گفت: پس از انقلاب ادبی نیما وجه شعرگونگی فرصت یافت تا بیشتر از ادبیَّت در اشعار مورد توجه قرار گیرد. اما پس از نیما برخی مسائل اجتماعی سبب شد که شعریّت شعر پابرجا نباشد و باری بر دوش شعر افزوده شد. در دهه 50 و 60 هم انقلاب و جنگ ادبیات و شعر را تحت تأثیر قرار داد.

  «خالق گرجی» -شاعر و مستندساز 39 ساله نوشهری- افزود: دهه 70 فرصتی بود که شعر بتواند خودش را بیابد و خود را از محتویات اضافی پالایش کند و ظرفیت‌های زیبایی‌شناختی خود را نشان دهد. چون موضوعیت شعر بخشی از خود شعر می‌شود و ظرفیت‌هایش خود را نشان می‌دهد.

 سراینده مجموعه شعر" ما نسل چندم بارانیم" اظهار کرد: مهدیان از نسل جنگ است و ذهنیت درگیر جبهه و جنگ با او همراه است. هرچند که شاعر پس از دهه 70 محسوب می‌شود. اگرچه در دهه 70 هم اشعاری داریم که نشانه جنگ دارند. با این حال در شعرها مسائل اجتماعی حضور دارند و اصل شعر بودن است.

   این شاعر اهل مازندران خاطرنشان کرد: یکی از ویژگی‌های محسوس مجموعه شعر احسان که شکل دهنده دنیای شاعرانه مهدیان است زندگی اجتماعی و دغدغه‌هایی است که در زندگی روزمره وجود دارد. بخشی از عناصر حاضر در اشعار مهدیان زندگی شخصی و عاشقانه اوست و بخشی هم به جنگ و حتی دیپلماسی ارتباط دارد. این دیپلماسی حتی می‌تواند به مذاکرات هسته‌ای و مسائل سیاسی روز ارتباط داشته باشد.

  گرجی گفت: با این حال شعر مهدیان به روایت دنیای خودش می‌پردازد. شاید به همین دلیل است شعرش مایه طنز هم دارد. این نقطه‌ انتقادی من به شعر مهدیان است. البته با طنز مخالف نیستم. اما نوع برخورد ایشان در ورود به طنز باعث می‌شود بخشی از شعرها ایده و روایت نداشته باشند و پریشان به نظر بیایند. وجه برجسته مهدیان هم این است که در مازندران شعرهای دیالوگ محور کم دیده می‌شود، اما در آثار او این ویژگی را می‌توان یافت.

 *هجوم به الگوهای ذهنی رایج

یک منتقد ادبی دیگر نیز در این نشست با بیان این‌که اشعار و ادبیات مهدیان را نمی‌توانیم با معیارهای زیبایی‌شناسی متداول در جامعه ادبی سنجید، اظهار کرد: مهدیان سال‌هاست که با یک سبک مشخص و متمایز در حال حرکت است. بسیاری از شاعران به خاطر مخاطب به ساده‌نویسی روی آوردند. اما انگار مهدیان با مخاطب رابطه چندانی ندارد. سرسختی او در مجموعه‌های نخستش هم قابل ملاحظه بود. فکر می‌کنم این مجموعه ماحصل همان تلاش‌ها و سرسختی‌های مهدیان و مخاطب نداشتن‌های اوست.

   «سید حسین میری» افزود: اشعار مهدیان حتی از همان 10-15 سال پیش یک ویژگی مشهود داشت. آن هم گستره زبان و هجوم به تمام مؤلفه‌ها و الگوهای ذهنی است. مهدیان در «نفس‌گیر» به هیچ مؤلفه‌ای منصفانه و آرام نگاه نمی‌کند. او به طنز، سیاست، موقعیت اجتماعی، پهلوان‌ها و هر چیزی که به عنوان یک الگوی ذهنی در اطرافش وجود دارد هجوم می‌برد. زبان، هجوم، نارضایتی و فاصله داشتن با ادبیات مرسوم در جامعه از ویژگی‌های آثار مهدیان است.

   وی با بیان این‌که مهدیان معتقد است مخاطب باید تلاش کند تا مفهوم را دریابد، خاطرنشان کرد: در این شرایط این پرسش پیش می‌آید که آیا مخاطبی که امروز آثار کوتاه و ساده‌ای از شاعران مختلف می‌خواند و در دنیای شبکه‌های مجازی و دوری از فوت وقت‌ها با اشعار مهدیان درگیر می‌شود یا خیر؟ نه این‌که مخاطب نداشته باشد. اما دیده شدن کار در این شرایط دشوار است.

   این منتقد ادبی گفت: یکی از ویژگی‌های بارز شعر مهدیان این است که هیچ عبارت و رویدادی در مجموعه اشعارش اتفاقی نیست. مهدیان شاعری است که روزنامه‌نگار است و ستون‌نویسی می‌کند. پس فضای ایجاز را می‌شناسد. با این حال در اشعارش ممکن است وجه داستان نویسی همپیدا کند. این یعنی مهدیان مسیر خاصی دارد و با تجربه و آزمون و خطا پیش می‌رود.

   میری افزود: روایت‌های خطی در اشعار مهدیان کمتر دیده می‌شوند. او شاعری است که شعرهایش کمپین‌گونگی دارند. در همین حال هجوم به ساختارهای زبانی متداول را هم باید در نظر گرفت. یعنی عادت ذهنی در شعر احسان کمتر دیده می‌شود. برای مثال عادت موسیقایی ذهنی رایج عبارات در سطور وجود ندارد. او مخاطب را وادار می‌کند در شعر بایستد و بیندیشد. چون امکانات ذهنی ما را دستخوش تغییر می‌کند.

   وی با بیان این‌که مهدیان از بن‌مایه‌های طنز برای جذب مخاطب در شعرش بهره گرفته است، اظهار کرد: مهدیان در کنار دغدغه محیط زیستی‌اش در این مجموعه بیش از این‌که یک شاعر آزادیخواه باشد، شاعری سیاسی است. ضمن این‌که در ویژگی‌های ساختاری شعر سعی کرده است از استاتیک آوایی واژه‌ها برای جذب مخاطب استفاده کند.

 *مهدیان و مشفق زبانی فرامدرن دارند

اسدالله عمادی -شاعرو رمان نویس ساروی- نیز در این جلسه با ابراز خرسندی از تلاش اهالی ادبیات استان برای روشن نگه داشتن چراغ ادبیات و شعر در استان، گفت: در دهه 60 که به ساری آمدم بیش از 95 درصد معلمان ادبیات و اساتید دانشگاه مخالف شعر نو بودند.  امروز خوشحالم که نسل پس از ما و حتی 2 نسل پس از ما در سراسر استان تسلط خوبی به ادبیات امروز و شعر نو دارند.

   این پژوهشگر و نویسنده پیشکسوت افزود: آثار پیشین آقای مهدیان و خانم مشفق را خواندم و با زبان شعری‌شان آشنا هستم. بدون تعارف هر دو شاعر خوبی هستند. به نظرم این زوج زبان فرامدرن دارند. همین نقطه قوت هم در اشعارشان قابل اتکاست. چون در شعر مهم‌ترین اتفاق زبان است. زبان مشخص می‌کند که صاحب اثر کیست. خوشبختانه در عرصه زبان هر دو شاعر نو هستند. با خواندن اشعار مهدیان به یاد شعرهای چارلز بوکوفسکی می‌افتم.

 *نقد ژورنالیستی آسیب ادبیات امروز است

  «مازیار نیستانی»-شاعر ساکن تهران که به همراه خالق گرجی به مازندران آمده بود،- نیز در این مراسم با بیان این‌که معمولاً در نقد کتاب به دنبال یافتن مسأله‌ای از کتاب با خودم هستم، اظهار کرد: یکی از آسیب‌های ادبیات ما نقدهای ژورنالیستی در شناساندن کتاب است.نقدهایی که تفکر ایجاد نمی‌کنند. منتقد باید مسأله خودش را با زبان و شعر بیابد و بعد در آن مداخله کند. فکر می‌کنم این نوع مداخله را سال‌هاست که از دست داده‌ایم.

شاعر مجموعه «پاشیلی ها و متن های زنجیره ای» خاطرنشان کرد: دهه 70 موقعیت متفاوتی در جامعه ما از ابعاد مختلف محسوب می شود. این موقعیت سبب شد که دو گروه در ادبیات ما شکل بگیرد. گروه  عمده براهنی‌ها بودند که ساختار اشعارشان ابتدا بر موسیقی و عروض است. براهنی این دگرخواهی را در نظام عروض توضیح می‌دهد که در نیما چگونه بود، در شاملو چگونه نبود و در شعر خودش چطور دوباره به کار گرفته شد.

   صاحب مجموعه شعر «قرارگاه های ناخوشی» افزود: گروه دیگر فلاح‌ها و باباچاهی‌ها بودند که بر پایه یک روایت شیزوفرنیک و چندگانه آثاری را می‌آفرینند. مهدیان را تقریباً می‌توان در این گروه قرار داد. شعر دهه 70 اصلا سیاسی نبود. بلکه مداراجویانه بود.

   نیستانی گفت: از دهه 80 هم یک جریان به نام ساده‌نویسی وارد عرصه شد که از قضا مورد پسند فرهنگ و ارشاد هم قرار گرفت. این جریان و برخی مسائل دیگر سبب شد که شاعرانی که در دهه 70 حضور داشتند یک دهه را دور بمانند.

 *گستردگی گزاره‌ها در اشعار مهدیان

 «ناصر رنجبر» نیز با اشاره به ضرورت پرداختن به نکات کلیدی‌تر در نقد اشعار اظهار کرد: با توجه به زبان خاص مهدیان باید در نقد اشعار او به نکات مهم‌تری بپردازیم. تحلیل‌های ارائه شده بیشتر در بندها و پاراگراف‌ها بود، نه در کل فضای شاعرانه آثار.

  شاعر و منتقد ادبی اهل قائمشهر با طرح این پرسش که آیا پراکندگی موجود در اشعار مهدیان درکنار هم به سازمان یافته می‌شود و به ادبیات ما می‌خورد؟ افزود: مخالف جدا شدن شعریت از ادبیت در شعر هستم. اگر شعریت ما بدون ادبیت باشد به آنارشیسم ادبی خواهیم رسید.

   وی خاطرنشان کرد: حوزه گزاره‌ها در اشعار مهدیان گاهی آن‌قدر گسترده می‌شود که یک ذهن نمی‌تواند آن‌ها را در کنار هم تصور و درک کند. پرسش این است که شاعر تا کجا باید در اختیار واژه‌ها قرار بگیرد؟ من هم موافق برخی بی‌نظمی‌ها هستم. اما بی‌نظمی‌ها را باید ذهن بربتابد. درست است که مخاطب باید به دنبال شاعر برود، اما شاعر هم باید فردیت خود را بروز دهد.