تعداد بازدید: 4094

توصیه به دیگران 3

دوشنبه 15 تير 1394-9:35

مازندران به جای خزر

واژه کهن «مازندران» از منظر هویتی برای ایران و ایرانی همدلی بیشتری را به جای واژه نامأنوس «خزر» برمی‌انگیزد. به ویژه این‌که نام «خزر» مربوط به اقوامی است که غالباً یادآور مزاحمت‌های گاه وبیگاه این قوم مهاجم به سرزمین ایران بود.


 مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، دکتر سعید اسلامی، استاد دانشگاه: نام ونام‌گذاری در جوامع محصول شبکه متنوعی از ارزش‌هاست که هر ملتی در صیرورت تاریخی خود آفریده است. شبکه‌ای از تعابیرواستعاره‌ها در هسته‌ای از خاطرا ت وآرزوها.خاطرات گذشته وآرزوهای آینده. استعار‌ه‌هایی چون «ترموپیل»، «قادسیه»،«واترلو»، «پرل هاربر»، «عملیات بیت‌المقدس» و بسیاری از نام‌های دیگر.

 در این میان نام‌ها در پیوند با جغرافیا در قالب استعاره‌ها تاریخی می‌شوند. آن‌گونه که «علی مزینانی» کویر را این گونه معنا کرده است: «کویر، این تاریخی که بر صحنه جغرافیا نقش بسته است.» از آن‌سو چون احوال جامعه بشری همچون قاعده کل هستی و کائنات پیوسته در حال تغییر وتحول است، باید انتظار داشت که مفاهیم واژه‌ها ومعانی اسامی نیز در حال تحول باشد.به قول «هراکلیتوس» یونانی«در آب رودخانه دوبار شنا نتوان کرد.» چرا که در هر لحظه طبیعت وهمچنین انسان به‌عنوان بخشی از این طبیعت در حال صیرورت ونوبه نو شدن است.


 اما اسامی اماکن (جای-مکان‌واژه) در مقابل تغییراتی از این دست سخت جانی ومقاومت خاصی از خود بروز داده‌اند.ازجمله این مکان‌واژه‌ها نام پهنه آبی شمال ایران موسوم به دریای تبرستان(دریای مازندران) است.

 این دریا یا دریاچه با طول تقریبی 1200 کیلومتر وعرض متوسط 320 کیلومتر، بزرگترین دریاچه جهان است.این دریا به 3 پهنه آبی شمالی، مرکزی وجنوبی تقسیم شده است که 5 کشور ساحلی ایران، ترکمنستان، آذربایجان، قزاقستان وروسیه آن را احاطه کرده‌اند.جمعیت ساحلی دریای مازندران 12 میلیون نفر است که از این میزان 6 میلیون نفر در ایران، 3 میلیون نفر در آذربایجان ومابقی در 3 کشور روسیه، قزاقستان وترکمنستان ساکن هستند.

ازمنظر تاریخی این دریا از دیرباز بخشی از سرزمین تاریخی ایران بود. در نقشه‌ها از این دریا با نام «کاسپین» و «خزر» نام برده می‌شود. در صورتی که «کاسیان» یا «کاسی‌ها» مردمانی سفیدپوست بودند که از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوره ساسانی اشاراتی به حضور موقت آنان در شمال وغرب ایران وجود دارد. بخشی از آن‌ها به مرکز وغرب ایران ومنطقه بین رودان(بین‌النهرین)مهاجرت نمودند.
علاوه بر این در هیچ یک از نوشته‌های مؤلفان شرقی وغربی دوران پیش از اسلام نامی از خزر بر دریای شمال ایران دیده نشده است. در نوشته‌های مؤلفان اسلامی، این دریا در کنار نام‌های دیگر «خزر» هم نامیده شده است.

«خزر»ها اقوام بیابانگرد شمال قفقاز بودند که بارها و بارها به سرزمین ایران تاختند و پس از حضوری کوتاه مدت به دست سپاهیان ساسانی تارومار شدند.این قوم همواره با بیزانس، علیه امپراطوری ایران هم‌پیمان بودند.

 اما از کهن‌ترین نام‌ها در مورد دریای شمال ایران نام دریای تبرستان است. در اسنادی که در مؤسسات تاریخ‌شناسی روسیه که «نوجین زیس» در قرن 12 دوازدهم (یعنی نزدیک به 900 سال پیش) نوشته، آمده که: «ایرانیان این دریا را قرن‌ها دریای طبرستان (تبرستان) می‌خواندند.»ولی چون در میان مردم این خطه واژه مازندران به جای طبرستان رایج گشت(گرچه نام مازندران نیز نامی بسیار کهن بوده وهست) نام دریای مازندران در دهه‌ها‌ی اخیر در میان ایرانیان رایج شد و به همین خاطر در سال 1361 (ه.ش) دولت دریای مازندران را برای این پهنه نام رسمی اعلام کرد.

امروزه تقریباً در غالب نوشته‌ها و در رسانه‌ها از این نام برای پهنه آبی شمال کشور استفاده می‌شود.گرچه مطابق بخشنامه دولتی در سال 1381 این نام در زبان فارسی «خزر» ودر لاتین «کاسپین» ذکر شده است. تردیدی در قدمت نام تبرستان بر این پهنه آبی وجود ندارد و چندین دهه نیز نام دریای مازندران در زبان فارسی از دیگر نام‌ها کاربرد بیشتری یافته است، به نحوی که غالب ایرانیان از این نام برای این پهنه آبی استفاده می‌کنند. ضمن این‌که واژه کهن «مازندران» از منظر هویتی برای ایران و ایرانی همدلی بیشتری را به جای واژه نامأنوس «خزر» برمی‌انگیزد. به ویژه این‌که نام «خزر» مربوط به اقوامی است که غالباً یادآور مزاحمت‌های گاه وبیگاه این قوم مهاجم به سرزمین ایران بود.

از سوی دیگر کاربرد نام‌های بومی و ملی بر این قبیل گستره‌های تاریخی و بعضاً سرزمینی، در دیگر کشورها هم معمول است. همچون نام «بحر روم»، «بحر متوسط» و«بحرالابیض» برای دریای مدیترانه که در ریشه لاتین آن به معنای دریای میان سرزمین‌هاست.یا دریای «قلزم»، دریای «حجاز» برای دریای سرخ، دریای اطلس برای اقیانوس «آتلانتیس» و دریای «کبیر»برای اقیانوس «پاسیفیک» ونمونه‌های اخیر آن در دریای چین میان تایوان و ژاپن وکره‌شمالی وکره‌جنوبی در مورد جزایر کوچک وبزرگ دریای چین از جمله این منازعات است که فارغ از  رقابت‌های اقتصادی بر سرمنابع انرژی، ریشه در مسائل هویتی هم دارد.

از این منظر وقتی پهنه آبی شمال کشور قرن‌ها طبرستان نامیده شده و دهه‌ها در نوشته‌ها ونقشه دریای مازندران خوانده می‌شودکه از هر حیث ماهیتی تاریخی وهویتی دارد، تشتّت وتنوع نام‌گذاری‌ها بر این پهنه آبی ممتاز که با تاریخ کشور ما گره خورده، با مصالح فرهنگی جامعه ما سازگار نیست. بنابراین کاربرد گاه وبیگاه «خزر» بر این پهنه آبی ضرورتی ندارد.اگر دیگران اصرار دارندچرا ما با آن‌ها همنوا شویم؟

 همان‌گونه که کشور 20 ساله آذربایجان با داشتن تنها چندین هکتار جنگل در منطقه‌ای به نام «هیرکان» جنگل‌های هیرکانی که از منظر تاریخی منطقه‌ای در گرگان ومازندران قرار دارد را به نام خود به ثبت می‌رساند یا برخی از کشورهای تازه متولد شده در آسیای مرکزی با جعل تاریخ، بزرگان این سرزمین را با کنفرانس وهمایش به نام خود ثبت می‌کنند، یا همسایگان جنوبی خلیج فارس عامداً با انکار تاریخ، نامی مجعول بر خلیج فارس می‌گذارند.

اتقاقاً این قبیل کشورهای نوظهور که محصول عقب‌نشینی بریتاینا یا فروپاشی و تجزیه شوروی سابق هستند، به صورتی بعضاً متعارض از یکسو به صورتی آشکار تمایلات اروپایی دارند واز سوی دیگر برای مشروعیت بخشی به دنبال تاریخ‌سازی هستند. آن هم با جعل و مثله کردن تاریخ دیگر تمدن‌ها‌ی باستانی همچون ایران.

 آن گونه که «محمدرضا شفیعی کدکنی» در یکی از شعرهایش معترضانه گفته: «من با چه زبان بگویم که فرزندان این خاک با زبان تاتاری می‌آموزند تاریخ نیاکان خویش را.»بی‌تردید وحدت در این قبیل مقاومت‌های فرهنگی زمینه‌ساز هم‌دلی بیشتر ما در جهان هویت‌زدایی شده خواهد بود.

دریای مازندران (طبرستان) نامی تاریخی بر پهنه آبی شمال کشور ماست که باید آن را پاس داشت واز کاربرد نام‌های دیگر همچون خزر براین پهنه آبی پرهیز کرد. تأکیدی دوباره برمازندران به جای خزر.

*این مقاله در همشهری مازندران منتشر شد که برای بازنشر در اختیار ما نیز قرار گرفت.

 


  • چهارشنبه 17 تير 1394-19:13

    با تشکر از مازند نومه.نام کاسپین با کلاستر است.خزر نام یک قوم وحشی و عقب افتاده است.

    • سه شنبه 16 تير 1394-7:50

      نميدانم چرا برخي انديشمندان ما از اون طرف بوم ميوفتند اسم نام و...وازه اي است كه ازديرباز بر روي اشخاص يا اشيا و...ميگذارندودر مكاتبات ونقشه ها و...بود مانند خليج فارس و...
      آيا درسته روسيها بيان بگن ما از وازه...خوشمان نميايداسم دريا را بذاريم ...اوف
      يا همين گلاستاني ها يا گيلاني ها ....

      • دوشنبه 15 تير 1394-13:19

        با تشکر از جناب آقای دکتر اسلامی
        بسیار زیبا ، تاثیر گذار و تامل برانگیز بود

        • عادل روحیپاسخ به این دیدگاه 8 3
          دوشنبه 15 تير 1394-13:2

          با سلام بنده نسبت به ابطال واژه خزر دادخواستی به دیوان عدالت اداری دادم تا نسبت به لغو و ابطال مصوبه هیات وزیران در بکار گیری واژه دریای خزر اقدام کند که دیوان نسبت به رد رشکایت اقدام کرده است
          کلاسه پرونده: 91/1297
          موضوع: ابطال مصوبه شماره 22544 ت 17566 ـ مورخ 3/5/71 هیأت وزیرانتاریخ ارجاع: 16 خرداد 1393مهلت اعتراض: از 14 تیر 1393 به مدت 20 روزتاریخ تنظیم گزارش: 20 خرداد 1393بـسـمـه تـعـالـی

          شماره دادنامه : 39 تاریخ صدور : 14/4/93
          * مــرجــع رسـیــدگــی : هیأت تخصصی اراضی ، محیط زیست و صنایع
          * شـاکــی : عادل روحی فرزند علی
          * طرف شکایت : دولت جمهوری اسلامی ایران
          ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
          « گردشکـار »

          * خلاصه دادخواست شاکی با ذکر دلیل مغایرت مصوبه با قانون یا شرع :
          مصوبه شماره 17566 / ت 22544 هـ مورخ 3/5/79 هیأت وزیران ناظر به تشکیل کمیته تخصصی نام نگاری و یکسان سازی نامهای جغرافیایی ایران و تصمیم این کمیته در خصوص بکار بردن نام دریای خزر مخالف بند 6 اصل 2 و بند 16 اصل 3 و اصل 12 و اصل 13 و 152 قانون اساسی و مقررات قانون ممنوعیت به کارگیری اساسی ، عناوین و اصطلاحات بیگانه و آیین نامه اجرای آن بوده و خواستار ابطال آن در دیوان می شود .

          * خلاصه مدافعات مشتکی عنه :
          تصویب نامه مورد شکایت با اختیارات حاصل از اصل 138 قانون اساسی به تصویب رسیده و هیچ مخالفتی با مقررات استنادی شاکی ندارد و در خصوص ادعای مغایرت تصمیم کمیته تخصصی نام نگاری و یکسان سازی نامهای جغرافیایی ایران مبنی بر استفاده از نام « دریای خزر » با قانون ممنوعیت بکارگیری اسامی عناوین و اصطلاحات بیگانه با توجه به تبصره 2 قانون مذکور که مقرر نموده واژه هایی که فرهنگستان زبان و ادب فارسی وضع معادل فارسی را برای آنها ضروری نمی داند و نیز کلماتی که هنوز واژه فارسی معادل آنها از سوی فرهنگستان به تصویب نرسیده از شمول این قانون مستثنی هستند لذا واژه خزر نیز اساساً به حکم تبصره 2 قانون مذکور از شمول قانون مستثنی است و لذا رد شکایت مورد استدعا می باشد .

          نـظـریـه تـهـیـه کـنـنـده گـزارش :
          نظر به اینکه نام « دریای خزر ریشه تاریخی و اجتماعی سیاسی داشته و استفاده از این نام مورد تصویب وزارت کشور بوده و سازمان نقشه برداری کشور مطابق ماده 55 قانون برنامه پنجم توسعه و ماده 4 لایحه قانونی سازمان نقشه برداری کشور مصوب خرداد 1332 نیز ملزم به استفاده از نام جغرافیایی وزارت خانه مذکور است و تشکیل کمیته تخصصی و انتخاب نام دریای خزر نیز در راستای تأمین همسان سازی و ثبت صحیح نام های جغرافیایی تحت مسئولیت سازمان نقشه برداری کشور می باشد بنابراین بنا به جهات فوق مصوبه هیأت وزیران و تصمیم کمیته تخصصی خارج از حدود اختیارات قانونی و مخالف قانون نبوده و عقیده به رد شکایت دارم .

          امضاء تهیه کننده گزارش : محمدرضا دلاوری

          موضوع در جلسه مورخ 7 / 4 / 93 هیأت تخصصی اراضی ، محیط زیست و صنایع مطرح ، نظریه هیأت به شرح آتی اعلام می گردد .

          * اعـضـاء هـیـأت بـه اتـفـاق آراء عـقـیـده دارنـد :
          اعضاء هیأت در تاریخ 7/4/93 نظر تهیه کننده گزارش را منطبق با مقررات قانونی دانسته و رأی به رد شکایت شاکی صادر و اعلام نموده ، رأی صادره ظرف مهلت 20 روز از تاریخ صدور وسیله ریاست کل دیوان و ده نفر از قضات قابل رسیدگی در هیأت عمومی است .

          جعفری ورامینی
          رئیس هیأت تخصصی اراضی ، محیط زیست و صنایع
          دیوان عدالت اداری

          • دوشنبه 15 تير 1394-13:0

            اختلاف بر سر نام این دریا بعد فروپاشی شوروی و کشور شدن جمهوری های سابق که قبل از آن بخشی از سرزمین ایران بودند، خود حکایتی است.سالها قبل آقای دکتر پرویز ورجاوند مقاله ای با همین مضمون در ماهنامه اطلاعات اقتصادی - سیاسی (شماره 188 سال 1382)منتشر کرد و استدلال کرد که نام خزر بر این دریا درست نیست. مقصود این که اگر نویسنده محترم در مقاله خود به سابقه بحث اشاره کرده باشد، خوب است.

            • دوشنبه 15 تير 1394-12:17

              کاسپين نامي بهتر براي درياي شمال ايران است.کاسپينها قومي اصيل ايراني بودند که جهانيان نيز اين دريا را به نام قوم ايراني يعني درياي کاسپين مي نامند.خزر نامي غير ايراني است.خزر ها دشمن ايرانيان بودند و مردماني غارتگر و وحشي بودند و درياي خزر مناسب و برازنده نام درياي شمال ايران نيست.

              • دوشنبه 15 تير 1394-11:34

                با سپاس از جناب اسلامی و مازند نومه، دست کم نام بین المللی کاسپین را که نامی ایرانی است جایگزین این نام بیگانه کنند.


                ©2013 APG.ir