مازندنومه، سرویس فرهنگی و هنری: در دنیای امروز فرهنگ، آیین، باورها و حتی تاریخ ملت‌های کهن اگر نگوییم با هجوم فناوری و در عین حال فرهنگ‌های دیگر در حال دگرگونی یا حتی گاه با چالش حذف روبه‌رو هستند، اما چیزی که می‌تواند جلوی این هجمه بایستد، بی‌تردید تدوین و حفظ تاریخ و فرهنگ با توجه به ظرفیت‌هایی است که فناوری و دانش امروزی در اختیار مردم قرار داده است.

در یکی دودهه اخیر این رویکرد از سطح یک کار موظفی به سطح یک عمل علمی از سوی پژوهشگران و کارشناسان در استان‌ها و مناطق مختلف تبدیل شده است. این روند البته در مازندران شاید نسبت به استان‌های دیگر خیلی سریع نباشد، اما وجود و حضور آثار علمی و معتبر از تاریخ شهرها یا شهرستان‌ها نوید این را می‌دهد که فرهنگ یا زبان تبری اگر با چالش‌هایی روبه‌رو است،‌ ولی افرادی هستند که کمر همت به حفظ آنها بستند.

یکی از این پژوهشگران پرکار و علاقه‌مند «احمد باوند سوادکوهی» -کارشناس ارشد تاریخ و پژوهشگر مازندرانی- است که تاکنون 7جلد کتاب در حوزه تاریخ، ادبیات،‌ آیین‌ها و محیط زیست منطقه به رشته تحریر درآورده است.

چاپ نزدیک به 30مقاله تخصصی در زمینه فرهنگ و تاریخ از دیگر کارهای این پژوهشگر است. اما آخرین اثری که در سال جاری منتشر شد و به تازگی در فرهنگسرای نیاوران با حضور بسیاری از علاقه‌مندان به آیین‌ها و رسوم مازندران و برخی از چهره‌های علمی و ادبی استان و کشور رونمایی شد کتاب «سوادکوه میراث‌دار تبار کهن» است.

این کتاب را نشر رسانش نوین با جلد گالینگور در قطع رحلی و با ورق‌های گلاسه و به صورت رنگی در 254صفحه با قیمت 50هزار تومان در 1500جلد منتشر کرده است.

جلد زیبا و صفحه‌آرایی و کاغذ خوب خودبه‌خود این حس را ایجاد می‌کند که خواننده با کتاب خوب و درخوری روبه‌رو خواهد شد. اتفاقا همین وضعیت در کل کتاب دیده می‌شود.

پشت جلد کتاب با عکس زیبایی از فوج سوادکوه در دوره ناصری مزین شده است که گویا نویسنده می‌خواست پیشتر به جایگاه سیاسی این منطقه در تاریخ ایران تأکید کرده باشد.
مقدمه کتاب را دکتر «داوود هرمیداس باوند» نوشته است که خود از بزرگان مازندران و کشور است. مقدمه مبسوط و علمی در واقع وزن و اعتبار علمی کتاب را افزایش می‌دهد. گرچه کارهای خودِ‌ احمد باوند از اتقان علمی و پژوهشی خاصی برخوردار است.

نویسنده پیش از آنکه حتی وارد مقدمه شود، برای آشنایی ذهن خواننده با موضوع کتاب و این‌که سوادکوه چه جایگاهی در تاریخ داشته است‌، نقل‌هایی از کتاب‌های تاریخی و تاریخ‌نگاران معتبر مانند یاکونوف، جورج کامرون، رابینو، اعتمادالسلطنه، سعید نفیسی،‌ ابن‌اسفندیار را می‌آورد تا تصویری تاریخی از موضوع کتاب ارائه کرده باشد.

«با توجه به اسناد تاریخی به نظر می‌رسد قدیمی‌ترین نامی که این سرزمین (سوادکوه) بر خود داشته است، پاتوش‌آری باشد، چرا که در سال 673 قبل از میلاد سپاهیان آسارهادون پادشاه آشور یک سلسله عملیات جنگی به سرزمینی موسوم به پاتوش‌آری یا پاتشوعارا که جزیی از کشور مادهای دوردست بود رسیدند.»

این متن بخشی از کتاب «تاریخ ماد» نوشته ایگور دیاکونوف تاریخ‌نگار روس است که به قلم کریم کشاورز منتشر شده است. شرحی این‌گونه و نمونه‌های از این دست بیش از 3 صفحه است، تا جایی که از قول رابینو هم می‌نویسد:«ناحیه سوادکوه سابقا به کولاپی معروف بود که نامش از کوه سوات واقع در جنوب‌شرقی ده چرات گرفته شده است.»

نویسنده سپس دلایل سعید نفیسی از نام تاریخی سوادکوه را که در کتاب‌های کهن پذشخوارگر بوده شاهد می‌آورد:«پذشخوارگر به مرور به بدشوارگر، فرشواتکو، بدشوارکوه، شواتکوه، سواته‌کوه و سرانجام نیز به سوادکوه تبدیل شده است. »

بعد از آنکه پژوهشگر شرح‌های خود را به صورت خلاصه آورده است، مقدمه مبسوط دکتر باوند با نگاهی به گذشته سوادکوه شروع می‌شود که 43صفحه از کتاب را به خود اختصاص می‌دهد.

در این مقدمه بیش از آنکه نویسنده بخواهد به موضوع کتاب به صورت صرف بپردازد، نقبی به تاریخ زده و مهم‌تر از همه مازندران را به صورت کلان دیده و با استعانت از داستان‌های اساطیری که در باره مازندران گفته‌اند، گام‌به گام تاریخ مازندران را تشریح کرده است. سپس تاریخ باوندان اسپهبدیه را که در دوران گیلانشاه ‌بن‌کیکاوس بر تمامی تبرستان حکومت می‌کردند، بازکاوی کرده تا آنکه به آل دابویه در تبرستان و بعد از آن آل قارن‌وند می‌رسد.

احاطه کامل مقدمه‌نویس به موضوع‌های تاریخی، خواننده را در این بخش تاریخی مازندران تا زمان سقوط بادسپانیان، سلسله‌ای که ریشه تاریخی در مازندران داشتند و به گمان نویسنده از سال 45هجری تا1060هجری -زمان سلطنت شاه‌عباس- در رستمدار و رویان و نور قدرت داشتند، هدایت می‌کند.

بعد از پایان بخش تاریخی که بیشتر رویکردش شناخت مازندران و حکومت‌های آن است، نویسنده به جایگاه سوادکوه در تاریخ می‌پردازد که در حقیقت از سال 1169 تا 1286 شمسی(1907تا 1790میلادی) یعنی زمان جنب‌وجوش‌های آقامحمدخان قاجار برای رسیدن به قدرت است. اینجا نقش سوادکوه در تاریخ برجسته می‌شودکه به نوشته نویسنده آقامحمدخان در مسیر سوادکوه گرفتار مهدی‌خان دادو می‌شود و شکست می‌خورد و دستگیر می‌شود، ولی با حیله و نیرنگ فرار می‌کند. این بخش از تاریخ سوادکوه که با حکومت قاجاری شروع می‌شود بسیار برجسته است و در این دوره است که چهره‌های سیاسی و تاریخی ازاین منطقه رشد می‌کنند.

بعد از مقدمه طولانی و علمی و تاریخی، پژوهشگر در ذیل عنوان «شخصیت‌‌های تاریخی» در 100صفحه چهر‌ه‌های تاریخی، سیاسی و فرهنگی سوادکوه را با عکس‌های قدیمی و مستندات تاریخی معرفی می‌کند. در این بخش نویسنده بدون آنکه از کس یا کسانی جانبداری کند، فقط چهره‌ها را معرفی کرده است که البته بیشتر مربوط به 2 سده اخیر هستند. خواننده در این مجموعه همانگونه که با هژبر و تصاویر او روبه‌رو می‌شود، چهره‌های دیگری چون رضاشاه و عصر او را مطالعه می‌کند. بخش زیبا و البته مفرح کتاب به «آثار تاریخی سوادکوه» می‌پردازد که بیش از 130صفحه را شامل می‌شود.

ازآنجا که کتاب اثری پژوهشی و میدانی است، نویسنده زحمت زیادی برای این اثر کشیده است، خصوصا تهیه عکس‌ها و اسناد تاریخی و همچنین تهیه عکس‌های متنوع و فراوانی از آثار طبیعی و تاریخی این منطقه نشان‌دهنده این واقعیت است که وسواس و دقت زیادی در تهیه این کتاب به کار رفته است.

خواندن این کتاب نه تنها برای کسانی که اهل این منطقه‌اند، بلکه برای هر پژوهشگر عرصه فرهنگ مفید است.

*این یادداشت پیش تر در روزنامه همشهری مازندران منتشر شد که برای بازنشر در اختیار ما قرار گرفت.