مازندنومه، سرویس محیط زیست و گردشگری: صابر وطن دوست -پژوهشگر قائمشهری- موفق به دریافت لوح قدردانی در بخش متخصصان از یازدهمین دوره جایزه ملی محیط زیست کشور شد که این لوح را معاون اول رییس جمهوری به او اهدا کرد.

او دکترای تخصصی منابع طبیعی با گرایش تنوع زیستی اکوسیستم های آبی دارد و از سال 1383 به عنوان عضو هیأت علمی با دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل همکاری می کند.

وطن دوست تا کنون موفق به کشف، توصیف و ثبت جهانی 9 گونه ماهی جدید از ایران برای اولین بار در دنیا شده است.

به گزارش مازندنومه، از این پژوهشگر مازندرانی تا کنون بیش از 70 مقاله در مجلات ISI  ، ISC  ، علمی پژوهشی و حدود 100 مقاله در همایشهای بین المللی، ملی و منطقه ای به چاپ رسیده است.

هم چنین دکتر وطن دوست تا کنون سه بار به عنوان پژوهشگر برتر دانشگاه محل خدمت خود انتخاب شده است.

او عضو هیأت مدیره و دبیر انجمن علمی ماهی شناسی کشور و عضو هیأت مدیره و نایب رئیس انجمن علمی ماهیان زینتی کشور است.

* دانش توصیف گونه های جدید ماهی در ایران بومی شد

ماهیان پرتعداد ترین مهره داران دنیا هستند و تاکنون بیش از 32 هزار و دویست گونه از آنها در دنیا توصیف شده است. طبق چک لیستی که از ماهیان آبهای داخلی ایران در سال 2010 منتشر شد حضور 202 گونه قطعی ماهی در آب های داخلی کشور به اثبات رسید.

 تا سال 2011 دانش کشف، توصیف و معرفی گونه های جدید ماهی در ایران در اختیار پژوهشگران غیر ایرانی قرار داشت و تمام گونه ماهیانی که تا این سال در ایران کشف و توصیف شده بودند تحت نظر پژوهشگران غیر ایرانی بود. هرچند که در توصیف معدود گونه هایی نیز برخی از محققان ایرانی به عنوان همکار حضور داشتند.

این محققان غیرایرانی در نامگذاری گونه ماهیان کشف شده کاملا سلیقه ای عمل می کردند، به طوری که نامگذاری گونه ماهیان اندمیک در ایران نیز با نام های پیشنهادی این محققان غیر ایرانی و بعضا به نام بستگان این محققان صورت پذیرفته است؛ به عنوان مثال یک گونه گربه ماهی اندمیک با نام علمی Glyptothorax silviae  به نام همسر محقق و یک گونه ماهی اندمیک از کپورماهیان با نام علمی  Alburnoides niculasei به نام فرزند محققی که این گونه را توصیف نموده است نامگذاری شد.

با توجه به خلاء تحقیقاتی موجود در زمینه توصیف و ثبت جهانی ماهیان در بین محققان ایرانی، دکتر صابر وطن دوست به همراهی پژوهشگران دیگر از سال 2009 اقدام به پژوهش در زمینه ماهیانی کرد که احتمال گونه زایی در میان شان وجود داشت.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل از سال 2011 توانست اقدام به کشف، توصیف و ثبت جهانی گونه های متعددی از ماهیان در آبهای داخلی ایران کند.

 در واقع تیم علمی که او و همکارانش در این زمینه تشکیل دادند، نخستین تیم علمی ست که سرپرست ایرانی دارد و دانش توصیف گونه های جدید ماهی در ایران توسط این محققان، بومی شده است.

نخستین گونه از ماهیان که توسط این تیم کشف و توصیف شد، گونه ای از خانواده رفتگرماهیان خاردار با نام رفتگر ماهی فرید پاک بوده است که در سال 2011 توصیف شد. این گونه به افتخار زنده یاد مهندس فرهاد فرید پاک از پیشکسوتان ماهی شناسی شمال کشور به نام علمی Cobitis faridpaki نامگذاری شد. محل جمع آوری نمونه تیپ این ماهی رودخانه سیاهرود در شهرستان قائم شهر استان مازندران بوده است.

رفتگر ماهی فریدپاک
 

مرحوم مهندس فرهاد فریدپاک

دومین گونه از ماهیان که توسط دکتر وطن دوست توصیف شد گونه دیگر از خانواده رفتگرماهیان خاردار به نام رفتگرماهی کیوان بود که سال توصیف آن  2012 بود. این گونه به افتخار زنده یاد دکتر امین کیوان که از مفاخر علوم شیلاتی و دریایی کشور بود،  به نام علمی Cobitis keyvani نامگذاری شد. محل جمع آوری نمونه تیپ این ماهی رودخانه تالار در شهرستان سوادکوه استان مازندران بوده است.

رفتگرماهی کیوان

 مرحوم دکتر امین کیوان

سومین گونه از ماهیان توصیف شده توسط این محقق و همکارانش گونه ای از خانواده سگ ماهیان جویباری به نام ماهی جویباری اترک با نام علمی Paracobitis atrakensis  است که دلیل نامگذاری این گونه محل جمع آوری نمونه تیپ آن در رودخانه اترک در استان خراسان شمالی است. این گونه در سال 2014 توصیف و ثبت جهانی شد.

ماهی جویباری اترک

 *2015 سال شکوفایی

سال 2015 اوج شکوفایی دستاوردهای تحقیقاتی این پژوهشگرو تیم علمی اش بود، به طوری که در این سال گونه های متعددی از ماهیان در آب های داخلی کشور توسط وطن دوست و همکارانش توصیف و به ثبت جهانی رسید که شرح کامل این فعالیت ها در ادامه ذکر خواهد شد:

گونه رفتگرماهی ابن سینا با نام علمی Cobitis avicennae  از خانواده رفتگرماهیان خاردار توصیف شد. از آنجایی که محل جمع آوری نمونه تیپ این ماهی رودخانه گاماسیاب در استان همدان بود این گونه به افتخار دانشمند برجسته ایرانی به نام ابن سینا نامگذاری شد.

رفتگرماهی ابن سینا

پنجمین گونه توصیف شده توسط این محقق، شاه کولی امیرکبیر با نام علمی Alburnus amirkabiri  و از خانواده کپورماهیان است. محل جمع آوری نمونه تیپ این ماهی رودخانه قره چای در استان مرکزی است که به همین دلیل این گونه به افتخار پایه گذار آموزش علوم نوین در ایران میرزا تقی خان فراهانی"امیرکبیر"، شاه کولی امیرکبیر نامگذاری شد.

شاه کولی امیرکبیر

جدید ترین دستاورد پژوهشی این محقق و همکارانش کشف و توصیف سه گونه ماهی از خانواده کپورماهیان است که هر سه گونه از جنس ماهی خیاطه یا  Alburnoides sp. هستند.

این سه گونه به نام های ماهی خیاطه پرهام با نام علمیAlburnoides parhami  به افتخار و یادبود محیط بان شهید استان خراسان شمالی شهید سعید پرهام نامگذاری شده است. محل جمع آوری نمونه تیپ این ماهی رودخانه اترک در استان خراسان شمالی است.

ماهی خیاطه سمیعی با نام علمی Alburnoides samiii   به افتخار دانشمند و جراح برجسته ایرانی پرفسورمجید سمیعی نامگذاری شده است. محل جمع آوری نمونه تیپ این ماهی رودخانه سفیدرود در استان گیلان است و ماهی خیاطه کد با نام علمی Alburnoides coadi   که به افتخار پرفسور برایان کد ماهی شناس برجسته کانادایی که خدمات قابل توجهی به علم ماهی شناسی ایران و گونه های متعددی از ماهیان را در آبهای داخلی کشور کشف و توصیف کرده است، نامگذاری شد. محل جمع آوری نمونه تیپ این ماهی رودخانه نمرود در شهرستان فیروزکوه بوده است.

ماهی خیاطه پرهام

محیط بان شهید سعید پرهام

ماهی خیاطه سمیعی

ماهی خیاطه کد

پرفسور برایان کد، ماهی شناس کانادایی

همچنین این محقق موفق به کشف و توصیف و ثبت جهانی ماهی جویباری ایلامی با نام علمی Paraschistura ilamensis  از رودخانه سیاه گاو در استان ایلام که به افتخار نام ایلام نامگذاری گردید. در واقع این گونه ماهی اولین گونه ای از ماهیان در ایران بوده است که توسط یک تیم تحقیقاتی کاملا ایرانی به سرپرستی دکتر صابر وطن دوست کشف و توصیف شد.

ماهی جویباری ایلامی

همچنین این محقق با همکاری برخی دیگر از پژوهشگران کشور توانست در سال 2015 چک لیست ماهیان ایران در آبهای داخلی را بروز کند که نتیجه حاصل از این تحقیق اثبات حضور حداقل 257 گونه ماهی از 29 خانواده در آبهای داخلی کشور است.

به گزارش مازندنومه، یکی از مهمترین فعالیت های دکتر صابر وطن دوست نمونه برداری تحقیقاتی از ماهیان آب های داخلی در بیشتر استان های کشور است. حضور در نقاط مختلف و نمونه برداری در برخی از رودخانه های کشور که تا کنون کمتر پژوهشگری در آن به تحقیق و مطالعه پرداخته، از جمله رودخانه های مرزی کشور: هریرود در مرز کشور ترکمنستان ، ارس در مرز کشورهای آذربایجان و ارمنستان، هیرمند در مرز کشور افغانستان و سیروان و گاوی در مرز کشور عراق نمونه این فعالیت هاست.

این محقق قائم شهری نمونه های حاصل از این نمونه برداری ها را در موزه های جانورشناسی دانشگاه محل خدمت خود و با کد موزه ای نگهداری می کند که در جهت تکمیل نمونه های موزه ای ماهیان آب های داخلی کشور گام موثری برداشته است.

او با این کار موجب خارج نشدن نمونه های تیپ  گونه های بومزاد (اندمیک) از کشور و نگهداری این نمونه های تیپ درداخل کشور شده است.

دکتر صابر وطن دوست در حال نمونه برداری در رودخانه مرزی کنگیر استان ایلام

*پژوهش های بین المللی

از دیگر فعالیت های این پژوهشگر جوان، ارتباط و همکاری علمی با محققان سایر کشورهاست که روی ماهیان ایران و کشورهای همجوار مطالعه می کنند؛ افرادی مانند پرفسور کاترینا واسیلیوا و پرفسور ویکتور واسیلیو از کشور روسیه، پرفسور سدات وحدت یرلی از کشور ترکیه، پرفسور ایگناسیو دوآدریو از کشور اسپانیا و دکتر جرج فریهوف از کشور آلمان.

در راستای مطالعات بین المللی و منطقه ای، این محقق فرصت مطالعاتی ای را در تابستان 2015 در جهت شناسایی فون مشترک ماهیان ایران و ترکیه، در دانشگاه حاجت تپه کشور ترکیه گذراند.
 
تمامی گونه ماهیانی که توسط این محقق مازندرانی کشف و توصیف شده تا کنون از کشور دیگری گزارش نشده و جزء ماهیان اندمیک کشور یا فون اختصاصی ایران به شمار می آیند. در واقع اثبات اندمیک بودن گونه ماهیانی که این محقق توصیف کرده است موجب ایجاد حساسیت بیشتر در راستای  حفاظت از این گونه ها شده که محافظت بیشتر و جلوگیری از تخریب زیستگاه های این گونه های ارزشمند را در اولویت قرار خواهد داد.