مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، رضوان مهدوی: نسیم رحمت خداوندی در همه لحظات زندگی از ازل تا ابد در حال وزیدن است و موجودات عالم با روش های گوناگون و از مجاری مختلف از این نسیم با طراوت و پر برکت و پر از نعمت و موهبت، بهره می برند، اما شدّت و سرعت وزیدن این رایحه در زمان ها و مکان های خاص به دلایل مختلف از جمله به جهت ایجاد شوق و انگیزه برای مخلوقات متفاوت است.

ماه مبارک رمضان را می توان نقطه ی اوج این بارش تلقی کرد. هر آنچه که از قدر و منزلت ماه رمضان در قرآن کریم و روایات معتبر شیعه شنیده ایم و خوانده ایم مؤید این ادعاست.

در ماهی تنفس می کنیم که باید مجالی برای تأمل در افعال و اصلاح اشتباهات و خطاهای مان باشد. هر انسانی که ملکه عصمت نداشته نباشد، به دلیل مدیریت وسوسه ها از ناحیه ی ابلیس، در معرض گناهان و خطاهای بسیاری قرار می گیرد. بدیهی است که اگر از علت های زمینه ای آن معاصی آگاه نباشد، با جهل بسیط و یا مرکّب دچار آسیب های فراوانی خواهد شد.

بنابر این مقدمه نجات و فلاح بشریت مسلح شدن به سلاح آگاهیست و ماه رمضان در جهت بهره برداری از ابزار مورد نظر استعانت ویژه ای به ما می کند، چرا که انسان هم از لحاظ معنوی با تحمل ریاضات و عبادت های توصیه شده در این ماه به مقام خاصی دست می یازد و می تواند با تفکر و اندیشه ی در خویشتن به راحتی نقاط ضعف خویش را بشناسد و برای اصلاح آن تدبیر کند و هم به دلیل آنکه نام این ماه مبارک با نام و یاد مولای متقیان حضرت علی(ع) عجین شده است می تواند از معارف و پندهای آن امام هُمام در این حوزه استفاده کند.

  محتوای نوشتار پیش رو نیز بررسی نکات قابل توجهی است که حضرت امیر(ع) در قالب نامه ها، خطبه ها و حکمت ها بدان اشاره کرده اند و در کتاب شریف نهج البلاغه مندرج است.

بر اساس یک تقسیم بندی کلی می توان دلایل اصلی و اساسی ایجاد انحراف در انسان ها را از منظر نهج البلاغه، موارد سه گانه ی زیر نام برد:

1-گمراه کردن شیطان و به تبع آن نفس امّاره که انسان را با آرزوهای طولانی دچار غرور می کند. حضرت علی(ع) در باب علل انحراف خوارج می فرمایند: شیطان گمراه کننده و نفسی که به بدی فرمان می دهد، آنان را با آرزوها مغرور ساخت و راه گناه را بر ایشان آماده کرد و به آنان وعده ی پیروزی داد و سرانجام به آتش جهنم گرفتارشان کرد.(حکمت323)

2- دوری از حکمت و دانش و به ندای هدایت عالمان گوش ندادن: مولا (ع) در مقام تبیین علت های گمراهی فرزندان امیه می فرمایند: بنی امیه با نور حکمت، جان و دل خود را روشن نساخته و با شعله های فروزان دانش قلب خود را نورانی نکرده اند. چونان چارپایان صحرایی و سنگ های سخت و نفوذناپذیرند. سپس در همین خطبه امام خطاب به مردم کوفه می فرمایند: مردم! به سخن عالم خداشناس خود گوش فرا دهید، دل های خود را در پیشگاه او حاضر کنید و با فریادهای او بیدار شوید! مفهوم مخالف این جمله یعنی اگر نصیحت و فرمان مذکور را رعایت نکنید در جاده ی گمراهی به نزول خویش ادامه خواهید داد.(خطبه108)

3- گریز از حق: بلا شک نقطه اوج زمینه ای برای انحراف هر انسانی فرار از مسیر حق جویی و حق طلبی است که در بسیاری از مواقع گریبان ما را می گیرد. حضرت در نامه ی 65 نهج البلاغه خطاب به معاویه و در مقام نکوهش او می فرمایند: آیا پس از روشن شدن راه حق ، جز گمراهی آشکار چیز دیگری یافت خواهد شد؟ و آیا پس از بیان حق، جز اشتباه کاری وجود خواهد داشت؟ از شبهه و حق پوشی بپرهیز....

پس از ترسیم عوامل اصلی ایجاد کژی و ناراستی و انحراف در انسان در قاب نهج البلاغه ی شریف، به طرح 9 نکته دیگر در این زمینه می پردازیم:

1-همنشین و یار و دوست بد از جمله همسر و فرزند و مانند این ها: امیر سخن و بیان(ع) در خصوص زبیر می فرمایند: زبیر همواره با ما بود تا آن که فرزند نامبارکش عبدالله پا به جوانی گذاشت!

2- استعمال ناصحیح نعمت ها: یکی از عوامل آزمایش و احیاناً انحراف از منظر امام همین موضوع است که می فرمایند: چه بسا کسی که با نعمت هایی که به او رسیده....(حکمت116)

3- پرده پوشی خداوند: این مقوله اگر با ظرفیت پایین انسانی و حقارت نفس قرین شود ممکن است موجب سقوط، انحراف و حتی تجّری انسان ها شود و امام(ع) هم به این موضوع در حکمت 116 اشاره کرده اند: و با پرده پوشی بر گناه فریب خورد!

4- ستایش شدنِ انسان: به نظر اگر این موضوع موجب غرور آدمی شود سرچشمه انحرافات دیگر نیز خواهد بود بنابر این محل ابتلا و آزمایش آدمی است چنان که حضرت امیر به عنوان یکی از موارد امتحان ذکر کرده اند: و با ستایش شدن آزمایش شود.(حکمت116)

5- فریب خوردن توسط دروغ پردازی ها: اگر اطلاعات کسب شده توسط انسان در هر موضوعی ناصحیح باشد او را به سمت قضاوت و تحلیل ناصواب و ضلالت راهنمایی می کند و به طریق اولی این چالش پیرامون مفاهیم اعتقادی مصداق دارد.حضرت علی (ع) خطاب به مردم کوفه می فرمایند: دروغ پردازی ها تا چه زمانی شما را می فریبد؟! از کجا دشمن در شما نفوذ کرده و به اینجا آورده و به کجا باز می گرداند؟(خطبه108)

6- گسستن پیمان ها و نفاق و دورویی: بررسی این معضل شرح مفصلی می طلبد اما همین بس که بدانیم موجب بیچارگی و آسیب دیدگی روح و نفس ما خواهد شد. امام(ع) که در دوران پس از حکومت رنج های فراوانی را از نحله های مختلف فکری و سیاسی متحمل شدند ، خطاب به ناکثین می فرمایند: اخلاق شما پَست، و پیمان شما از هم گسسته، دین شما دو رویی و....(خطبه13)

7- آماده حساب نبودن: ابلیس از چهار جهت به انسان حمله ور می شود؛ از راست بدین صورت که او را مغرور به عبادات می کند، از چپ بدین شکل که او را مأیوس می کند از رحمت خدا، از جلو به خاطر آنکه او را از یاد قیامت غافل می کند و از پشت سر بدین صورت که او را نسبت به  مال و فرزندان و احفاد دچار گزند می کند. بنابر این یکی از مصادیق این هجوم غفلت از یاد قیامت و حساب و کتاب آخرت است. حضرت (ع) خطاب به معاویه می فرمایند: دنیا تو را با خوشی های خود فریب داده، تو را به سوی خود خواند، و تو به دعوت آن پاسخ دادی و اطاعت کردی.همانا به زودی تو را وارد میدان خطرناکی می کند که هیچ سپر نگهدارنده ای نجاتت نمی دهد. ای معاویه از این کار دست بکش و آماده ی حساب باش! (نامه10)

8- به گمراهان گوش سپردن: مخاطب سخنان هجو و ناصحیح شدن موجب دیگری برای انحراف هاست که قرابت قابل توجهی با نکات شماره 1 و 5 دارد؛ در همین نامه ی دهم نهج البلاغه، امام به معاویه می فرمایند: به گمراهان فرومایه گوش مسپار! اگر چنین کنی به تو اعلام می دارم که در غفلت زدگی قرار گرفته ای.

9- برتر از شأن نسبت دادن: فردی که خودش را در جایگاهی قرار دهد که شایسته ی آن نیست به مرور دچار لغزش هایی نظیر غرور ، تکبر و...خواهد شد. در همین زمینه امام عارفان فرمودند: ( ای معاویه) و خود را به آنچه که برتر از شأن توست نسبت می دهی  به چیزی دست درازی می کنی که از تو بازداشته اند.(نامه65)

مطمئناً اگر جستار دقیق تری در جملات منقول از حضرت داشته باشیم به موارد دیگر نیز خواهیم رسید و نکات صدرالذکر تنها یمی از دریای بی کران معارف و معلومات ایشان است.

لازم می آید به مخاطبان محترم نیز توصیه کنم با مطالعه موضوعی مباحث نهج البلاغه نظیر موضوع مورد بحث این نوشتار که به راحتی قابل کشف است و جناب آقای محمد دشتی کارهای ارزشمندی را در این زمینه انجام داده اند، نکات کلیدی آن را دریافت کرده، در صورت لزوم با شرایط کنونی انطباق داده و به جامعه ارائه دهیم تا علاوه بر خویش برای سعادت دیگران نیز گامی برداریم.