مازندنومه؛ سرویس محیط زیست و گردشگری، رضاشریعتی: کاهش منابع آبی، تقلیل جمعیت روستایی و از بین رفتن پوشش گیاهی از آثار شوم تداوم بیابانزایی محسوب می شود

 کاهش منابع آبی در اثر خشکسالی چهره ای تازه به خود گرفته و به نظر می رسد بیابان هایی که روزگاری مهمان برخی مناطق می شد، در آینده با توجه به بعضی طرح ها نظیر انتقال آب دریای مازندران، تا در منزل مان پیش خواهد آمد.

کارشناسان گسترش مناطق بیابانی را از دستاوردهای توسعه افسارگسیخته شهری می دانند که از چند دهه قبل دنیا را درگیر خود کرده است و معتقدند کاهش وابستگی به منابع آب، خاک و رفتن به سمت دستیابی به انرژی های نو، راهکاری مهم برای مقابله با بیابان زایی است.

اگرچه منطقه شمال کشور از گذشته با میزان رطوبت و روزهای بارانی سال شناخته می شود، کاهش بارندگی وبرخی پدیده ها، بروز بیابان زایی را در استان هشدار می دهد؛ هر چند میانگین بارش حال حاضر مازندران بین 720 تا 1500 میلیمتر در سال است که به نسبت میانگین کشوری عدد بالاتری است. در چند سال گذشته و به ویژه از اواسط دهه هفتاد شمسی رفته رفته از مقدار بارندگی و مهمتر از همه توزیع متناسب بارش در طول سال کاسته شده است.

مسئله توزیع متوازن بارش در طی ماه های سال بسیار مهم است چرا که اگر حجم وسیعی از بارش در یک بازه زمانی کوتاه اتفاق بیفتد نه تنها برای تغذیه سفره های آب زیرزمینی مناسب نیست، ممکن است به  لحاظ ایجاد شرایط سیلابی و از بین رفتن خاک های حاصلخیز هم به زیان منطقه باشد، امری که در چند سال گذشته شاهد هستیم و الگوی بارش کم کم به سمت رگبار و باران های سیل آسا در حرکت است.

با توجه به کاهش میزان بارندگی در سال های اخیر و وارد شدن به دوره طولانی مدت خشکسالی لزوم توجه به مراتع و جنگل ها از سوی مردم و سازمان مراتع و جنگلها و آبخیزداری امری اجتناب ناپدیر است.

در تقویم جهانی، یکروز با عنوان روز بیابان زدایی مطرح است تا توجه افکار عمومی به این سو سوق داده شود که امروزه مهار بیابان زایی و استفاده از نهال و بذرهای بومی در هر منطقه که شرایط سازگاری را با منطقه دارد، می تواند روند بیابانی شدن پوشش و خاک را در دراز مدت به تعویق بیندازد.

*مسئولان چه می گویند؟

رئیس سازمان مدیریت بحران کشور می گوید: استفاده بیش از حد از منابع آبی موجب گسترش بیابان و در نتیجه تشکیل کانون های گرد و غبار در منطقه است. کاهش بی‌سابقه بارش و مخازن طبیعی آب و استفاده بیش از حد از منابع کمیاب آب در سال‌های اخیر موجب گسترش بیابان و در نتیجه تشکیل کانون‌های گرد و غبار شده است. شبکه‌های آبرسانی به دلیل فرسودگی و عمر طولانی، مقادیر قابل توجهی از آب را هدر می‌دهند که این مساله به همراه برداشت بیش از حد منابع زیر زمینی بحران تازه ای تحت عنوان فرونشست زمین را پدید آورده است.

 مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست هم می‌گوید: اگر روند مدیریت منابع آبی به همین صورت ادامه یابد تا 20 سال آینده حتی مازندران به بیابان تبدیل می‌شود. وقتی استانی مثل مازندران تا این اندازه در معرض تهدید قرار می‌گیرد طبعاً مناطق دیگر با شدت بیشتری در معرض خطر هستند. کشور نیازمند ایجاد بانک آب است، چراکه 85 درصد منابع آب صرف کشاورزی می‌شود که این رقم تکان‌دهنده است؛ بنابراین باید شیوه‌های نوین آبیاری جایگزین کشاورزی سنتی شود. در حال حاضر برداشت آب از چاه‌ها و آب‌های زیرزمینی به بیش از حد مجاز و به 60 میلیارد متر مکعب رسیده است که این اقدام توسط پمپ‌های مکنده‌ای انجام می‌شود که سفره‌های زیرزمینی را خالی از آب می‌کنند. این در حالی‌است که حد مجاز برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی کمتر از 40 درصد است اما اکنون این میزان بیش از 85 درصد است.

*کارشناسان چه می گویند؟

عطاالله قبادیان، عضو هیأت علمی دانشگاه وین اتریش معتقد است: پوشش های گیاهی نقش مهارکننده و جلوگیری از تبخیر آب را برعهده دارند اما همه پوشش‌های گیاهی را برای احداث جاده، ویلا و صنعت از بین برده ایم. باید در حاشیه رودخانه و ساحل دریای مازندران درختکاری انجام شود تا با پیشروی کویر مواجه نشویم. جامعه ما با توسعه پایدار فاصله زیادی دارد، عده ای بحث توسعه پایدار را مطرح می‌کنند در حالیکه دریای خزر در وضعیت ناپایداری قرار دارد.

نصرالله صفاییان اکولوژیست و استاد دانشگاه باور دارد: در مقطع ای به فکر زیاد کردن جمعیت در کشور بودیم و هیچ برنامه ای برای تامین سرانه آب وجود نداشت، منابع تامین کننده آب را از دست داده ایم و اکنون به فکر انتقال آب بین حوزه ای که آخرین مرحله در زمان بحران است افتاده ایم. طبیعت ایران به همه تعلق دارد و هر اقدام نامعقول ما کشور را دچار مشکل می‌کند. انتقال آب دریای خزر به سمنان موجب می‌شود تا حجم زیادی نمک به وجود آید و پسماندهای دیگر را بر روی دست ما می گذارد، اگر آن را به دریا برگردانیم باعث از بین رفتن اکو سیستم دریا واگر هم به خشکی بریزیم باعث شوری زمین می شود و اکولوژی زمین را از بین می رود.

سازمان محیط زیست کشور فعلا با انتقال آب خزر به سمنان مخالفت کرده است، به همین اندازه هم دلگرم هستیم، اما آینده هیچ چیز قابل پیش بینی نیست.

 بنا به آمار، اگر روند موجود در برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی ادامه پیدا کند حداکثر ۲۰ سال دیگر مازندران خشک می‌شود و با خشک شدن خاک و تخریب کامل پوشش گیاهی در این مناطق شاهد بیابان زایی در مازندران خواهیم بود. بیست سال زمان درازی نیست!