مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، سردبیر: نخستین ساعات بامداد روز چهارشنبه گذشته حادثه ای ناگوار برای اتوبوس حامل سربازان پادگان صفرپنج کرمان به وقوع پیوست. تنها دقایقی پس از اعلام کشته شدن 19 سرباز وظیفه در این حادثه، واکنش های سریع و لحظه ای در فضای مجازی آغاز شد.

حالا دیگر مردم هنگام وقوع چنین حوادث و رویدادهایی منتظر عکس العمل رسانه ملی و تریبون های رسمی نمی مانند، با تجربه و ابزارهای خود وارد می شوند. ساعاتی بعد موج رسانه ای از تلگرام و اینستاگرام و توییتر کشور را دربرمی گیرد که گاه حاکمیت و تریبون های رسمی را نیز که اغلب منفعل اند، وادار به واکنش و حرکت و همسویی می کنند.

در اتفاق اخیر مربوط به سربازان، بازخورد حضور جامعه مدنی و گروه های مرجع اعم از هنرمندان، ورزشکاران، روزنامه نگاران و فعالان سازمان های غیردولتی سبب شد مسئولان یکی یکی به توضیح و شرح حادثه و صدور پیام تسلیت وادار شوند.

 شاید اگر واکنش انبوه، سریع و تند مردم در فضای مجازی نبود، این واقعه هم مانند بسیاری دیگر از حوادث مرگبار ایران، در حد یک خبر ساده، خیلی زود به فراموشی سپرده می شد!

از روز چهارشنبه هفته گذشته تا کنون مردم و گروه های مرجع و مدنی با پیام تسلیت و جمله نوشته و شعر و عکس و کلیپ و موسیقی و کمپین و مانند اینها خود را در غم سربازان شریک دانستند و مسئولان را به بی مبالاتی و مماشات متهم کرده اند، اما این نهایت ماجرا نیست.

* وقتی اختیار دست اطلاعیه نویسان مجازی می افتد

روز پنج شنبه گذشته اطلاعیه ای «مشکوک» در فضای مجازی پخش شد تا مردم در شباهنگام جمعه که برابر با شب احیا و قدر بود، در مکان هایی خاص حاضر شوند و به یاد سربازان درگذشته شمعی برافروزند؛ «مشکوک» از این جهت که شب قدر با آیین های خاص مذهبی همراه است و شیوه و مکانش در پارک و میدان ها و همراه با روشن کردن شمع نیست.

یکی از مکان های وعده داده شده میدان باغ فردوس در بابل بود. جمعه شب تعدادی از مردم این شهر در وعده گاه، گرد آمدند تا شمع هایی به یاد سربازهای درگذشته روشن کنند. نیروی انتظامی اما ناگزیر به دخالت و «شمع کوبی» شد!

* سربازها بهانه بودند

حضور جمعه شب برخی بابلی ها در باغ فردوس که با میدان داری اطلاعیه مشکوک پخش شده در فضای مجازی آغاز شد، دو گونه بازخورد داشت؛ نخست آن هایی که از این حرکت حمایت کرده، منتقد حضور نیروی انتظامی بودند و دسته دوم کسانی که این اقدام را در شب قدر نافی و مغایر باشعائر دینی و عرفی و کار «دشمن» دانسته اند.

مروری داریم بر برخی کامنت های  موافقان حضور در باغ فروس بابل:

- چه قدر خوبه ما چنین ملتی داریم. این فرهنگ رو باید تحسین کرد.
- بسیار حرکت زیبایی بود.
- ما بودیم ولی نذاشتن که. پلیس اومد شمع ها رو لگد کرد.
- همه جا می شه دعا کرد. اتفاقا روایت داریم دعا در فضای باز زودتر اجابت می شه، وقتی مردم جمع می شن حالا چه مسجد، چه پارک و میدان.
- اگه خدای نکرده عزیزتون فوت کنه به این شکل ناراحت نمی شین آیا؟ دوست ندارید بقیه با شما همدردی کنند؟ اینم یه نوع همدردیه با این خانواده های عزیز و داغدار و جلف بازی نیست.
- مسجد نرفتن دلیل بر بی ایمانی نیست. بیرون از مسجد هم می شه دعا کرد.

و اما برخی نظرهای مخالفان این تجمع که به ظاهر تعداد بیشتری را شامل می شوند:

- مردم  منتظرند یه اتفاق کوچیک بیفته و بریزند بیرون، داستان چیز دیگه ایه!
- بابا سرباز چیه، اگه به خاطر اونا بود که با این وضع نمی اومدن!
- کاش احترام به سرباز را در شمع نمی دیدیم. تفکر غربی  وغلطیه.
- این جاهلیت ها را باید لگد زد. دم مامورا گرم. به جای اینکه برید مسجد دعا کنید واسه سربازها مثل غربی ها شمع روشن کردین! واقعا متاسفم.
- واقعا جای تاسف داره که شب لیله القدر رو ول کردید و اومدید بیرون به یاد سربازها دعا می کنید. چه طور خودتون رو مضحکه اون آمریکایی ها و اسراییلی ها کردید. واقعا متاسفم براتون!
- شب قدر رو ول کردند و رفتند دنبال چی؟ دوران جاهلیته؟
- خدا همه شون رو بیامرزه ولی ملعبه دست شدید. چرا آخه؟ التماس تفکر.
- سربازها بهانه بودند تا شب قدر رو بی اهمیت کنند. روشنفکری مد شده. چرا برای شهدای مدافع حرم شمع روشن نکردند؟
 - این یک حرکت سیاسی بود از طرف دشمن تا جوون های ما در شب قدر از مسجدها دور بشن. دشمنان قسم خورده این نظام دل شون به حال سربازان وطن نمی سوزه.
- وای وای! اسیر بازی های اون ور آبی شدید. شب احیا رو ول کردید.
- ملت دنبال سوژه اند یه جا جمع بشن. همین آدمای سرباز رو تو خیابون می بینند حساب شون نمی کنند. شایدم مسخره بکنند. حالا شمع روشن کردند. چه مملکتیه آخه!
- کاری بسیار بیهوده!
 - شب قدر چه جایی بهتر از مسجد؟ میدان باغ فردوس چه نعمتی از خدا رو نشون می ده؟
 -شما تو مسجد شمع روشن کن. چه فرقی داره وقتی نیت یکی باشه؟
 -خب فردا کارگرشهرداری باید تمام اون آشغال ها و ته مونده های شمع های آب شده رو جمع کنه. واقعا دم تون گرم! حس انسان دوستانه تون چقدر سرحاله! خداییش فکر اون کارگر زحمت کش بودین؟ کار با زبون روزه!
- میدان باغ فردوس شده محلی برای تجمعات با پز روشنفکری.آخه چه ملت واداده فرهنگی هستیم ما؟
- ای کاش یه قرآنی می خوندند، یه فاتحه ای، یه خیراتی...تا اون دنیا به روح شون برسه، نه این کارهایی که هیچ فایده ای برای اون ها نداره.
- حداقل شب دیگه ای این مراسم برگزار می شد. به نظر من برنامه ریزی زیرکانه ای پشت این ماجرا بود.
- چقدر باید بی فکر باشیم که ندونیم این کارها و این شمع روشن کردن ها نقشه کیه؟چقدر باید بی فکر باشیم که نفهمیم واسه چی بعد از چند روز دقیقا شب قدر این ها میان و تو هر شهر یه نقطه واسه تجمع میزارن؟ به نظرتون دلیلش چیه؟ آیا این ها دل شون برای سربازها می سوزه؟ برای همدردی نمی تونستن بگن قرآن بخونید؟ غیر از اینه که اینا هدف شون فقط و فقط اینه که جوونامون رو از مسجد بکشونن به جایی غیر از مسجد و فکراشون رو ببرن جای دیگه؟
- شبی که به مسجد میرن و عزاداری می کنند و از درگاه خدا طلب بخشش می کنند، بعضی ها رفتند شمع روشن کردند!عیبی نداره، اما سئوال اینجاست که چرا دقیقا" همون ساعتی که قرآن به سر میشه به بعضی ها گفتند بیاید شمع روشن کنید؟
- از این شمع روشن کردن ها چی به اون عزیزان سرباز می رسه؟ هیچی! اما اگر همون کسانی که شمع روشن می کردند می رفتند مسجد و با خدای خودشون حرف می زدند می تونستند هم واسه خودشون و هم واسه سربازها ثوابی بفرستند.

* از نمادهای بهتر می توان بهره برد

حجت الاسلام دکتر محمود دیانی -استاد دانشگاه و معاون فرهنگی دانشگاه مازندران- در گفت و گویی کوتاه با مازندنومه با بیان این که خیلی از تجمع شب گذشته در باغ فردوس بابل اطلاع ندارد، گفت: در فرهنگ ما شمع روشن کردن برای درگذشتگان، حتی برای عرض ارادت به پیشوایان دینی وجود دارد، اما اینکه در شب احیا این اتفاق بیفتد کم سلیقگی است.

وی با اشاره به این که با ماهیت دعوت کنندگان و هم چنین تجمع کننده ها آشنایی ندارم، بنابراین تقوای علمی اجازه قضاوت و صحبت بیشتر در این مورد را نمی دهد، تصریح کرد: این نکته را باید یادآور شد که می توان برای ابراز همدردی از نمادهای بهتری بهره برد.

* نظریه بندورا چه می گوید؟

رفتار شناسی برخی تجمعات در جامعه از جمله موضوعاتی است که برای گروهی از محققان حوزه روان شناسی اجتماعی جالب توجه است، زیرا نتایج آن می تواند به برخی از حوزه های اجتماعی و کنترلی کمک کند.
 
همواره بعضی پیشامدهای اجتماعی و وقایع خاص باعث شده که تعدادی از مردم در اماکنی اجتماع و به صورت یک گروه اقدام به انجام رفتارهای متناسب (و گاهی نامتناسب) با آن موقعیت کنند؛ شبیه آن چه جمعه شب در بابل انجام شد.

یکی از مهم ترین نظریه های مطرح شده در حوزه روان شناسی اجتماعی که به بررسی برخی از رفتارهای اجتماعی بر می گردد، نظریه یادگیری اجتماعی "بندورا" است که در حوزه علوم رفتاری و به خصوص بررسی رفتارها در جوامع، کاربردی قابل توجهی دارد.

آلبرت بندورا از جمله روان شناسان اجتماعی است که نظریه خود را در بین سال های 1965 تا 69 خود را مطرح کرد. نظریه او بیان کننده این است که برخی رفتارهای اجتماعی نیازمند پاداش نیستند و به عبارتی برخی رفتارها توسط انسان ها به دلیل پاداشی که به آن ها داده خواهد شد، صورت نمی گیرد.

بر اساس این نظریه می توان گفت ماهیت اصلی این گونه اجتماعات پس از آنکه نوعی تخلیه انرژی محسوب می شود، بر این پایه شکل گرفته که فرد به وسیله حضور در آن، احساس توانایی می کند. این احساس توانایی گاه باعث می شود اقدامات خلاف مذهب، قانون و عرف هم در برخی تجمعات این چنینی اجرا و مشروع تلقی شود.
 
بر پایه نظریه بندورا، افراد دیگری که این شرایط را آن تجمع محدود مشاهده می کنند از طریق یادگیری مشاهده ای به حضور در تجمعات بعدی تشویق می شوند؛ حال تفاوتی نمی کند که آن تجمع شادمانی باشد یا سوگواری، اجتماعی باشد یا سیاسی و...الخ.

*مردم را رها نکنیم

پرسش اصلی این است که چرا مردم ما (حال به صورت محدود مانند تجمع دیشب بابل یا به شکل گسترده مانند آن چه در مراسم مرتضی پاشایی دیده شد) مطابق با آن چه در فضای مجازی پیشنهاد می شود، از خانه بیرون می آیند و در جایی ثابت دور هم جمع می شوند؟

شاید علت نخست آن است که مردم به رسانه های رسمی کمتر اعتماد دارند. دکتر امان الله قرایی مقدم -جامعه شناس و استاد دانشگاه- چندی پیش گفته بود: «وقتی جوان ما با یک رسانه خشک، رسمی و بی انعطاف که در دعواهای جناحی وسط معرکه است و توانش را صرف کوبیدن یک جناح سیاسی می کند مواجه است، رسانه ای که در مورد رسالت واقعی خود برای تولید برنامه های مناسب و پاسخ به نیازهای مخاطب، به ویژه قشر جوان کم توجه است، طبیعی است که به ماهواره ها، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی پناه می برد. جوان ما از درون خالی است، اصلا گرسنه است! وقتی با سفره رنگین فضای مجازی و رسانه های غیر رسمی مواجه می شود ، اختیار از کف می دهد.»

مخلص کلام این که شاید کار جمعه شب عده ای که در شب قدر به جای رفتن به مسجد و عبادت، به باغ فردوس رفتند  وشمع روشن کردند عرفی و عقلی نبود، اما ریشه های این مسئله را باید جای دیگر جست. اگر می خواهیم ارزش های مان حفظ شود راهش این است که به داشته ها  و ریشه ا مان تکیه کنیم و ظاهربین وسطحی نگر نباشیم.

وقتی کنسرت تار و کمانچه را هم تحمل نمی کنیم، ساز در تلویزیون نشان نمی دهیم،  در رسانه های حاکمیتی اعتمادسازی نمی کنیم، به نسل جدید فرصت دیده شدن نمی دهیم، برای شادی و شور و تفریح مردم اندیشه نکرده و راهی نشان نداده ایم که آن ها هیجان ها و انرژی خود را تخلیه کنند و مانند این ها باید باز هم منتظر تجمعاتی شبیه آن چه جمعه شب در بابل اتفاق افتاد، باشیم.

مردم و جوان ترها را اگر رها کنیم خود دست به کار می شوند، ابزارش را هم در اختیار دارند. شاید آن وقت از پلیس هم کار چندانی ساخته نباشد.

*منبع عکس و کامنت های گزارش بالا، اینستاگرام بابل نیوز است.