مازندنومه؛ سرویس محیط زیست و گردشگری، محمد عظیمی: در روزی که به نام «جشن ملی دماوند»، آیینی به شادی و ترنم و موسیقی برگزار شد و دوستداران دماوندکوه امیدوارانه در پای بام ایران گردهم آمده بودند، کسانی در ارتفاعات بالاتر در حال تراشیدن و برداشت گونه های گیاهی، بی توجه و نظارت مسئولان و متولیان، مسیر ثبت جهانی و ضوابط ثبت ملی را نادیده گرفته بودند.

اهالی محل با تراکتور و دستگاه های کشاورزی مشغول ریزکردن دسته های بلند گیاهان خودروی دارویی ارزشمندی بودند تا بتوانند آن را به قیمت کیلویی 9000 ریال بفروشند و در برابر سئوال نوع رستنی های برداشت شده اظهار داشتند: بیش از چهل نوع گیاه در محصول برداشت شده موجود است، در زبان محلی «دارواش» نام دارد و بیشتر جهت خوراک گوسفندان مورد استفاده قرار می گیرد.

کدام سازمان موظف است تا از خطر انقراض گونه های گیاهی و جانوری موجود در این منطقه جلوگیری نماید؟

حقیقتاً برای چه در رینه حاضر شده بودیم؟ آیین سپاس از بخشدار و مسئولان محلی تا شعارهای فراوانی که در نشست صبح و جشن عصر داده شد بابت کدام اقدام یا اقدامات بود؟ کاش حداقل به حرمت جشن دماوند، در این روز شاهد از بین رفتن عالمانه و عامدانه طبیعت نبودیم.

تاراج کنندگان طبیعت دماوند اعلام کردند که از دوم امرداد اقدام به چرای احشام در این بخش ها می کنند تا گیاهان باقی مانده از دست نرود.

دماوند با خاکی آلوده از زباله و نخاله های ساختمانی، معدن کاوی و سنگ های به تاراج رفته، گیاهان روبه انقراض و حیوانات بی آشیان، چگونه مسیر رسیدن به ثبت جهانی را طی خواهد کرد؟

گویا سفره ای که در روز دماوند گسترده شده بود، جشن بام ایران نبود، سورعزای تاریخ و طبیعت البرز بود.

پس از این گله گذاری و نقد، گزارشی را درباره ضرورت جهانی کردن دماوند تقدیم خوانندگان می کنم.

*چرا دماوند در فهرست میراث جهانی ثبت نمی شود؟

ز پوچ جهان هیچ اگر دوست دارم / تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم
تو را ای گرانمایه، دیرینه ایران / تو را ای گرامی گهر دوست دارم
کویرت چو دریا و کوهت چو جنگل / همه بوم و بر، خشک و تر دوست دارم
خوشا رشت و گرگان و مازندرانت / که شان همچو بحر خزر دوست دارم

امروز روز اسطوره هاست. روز دماوند است. بلندقامتی که در نوشته های پیشینیان به عنوان مرکز جهان نامیده شده است.

دماوند مظلوم و تنها. دماوندی که می بایست در نگاه و توجه جهان قرار گیرد اما نتوانستیم عظمتش را نشان دهیم.

درست است که کوه دماوند از سال ۱۳۸۱ با مساحتی بالغ بر ۲۹۵۰ هکتار در سال ۱۳۸۱ طی مصوبه شماره ۲۲۱ مورخ ۲۱/۳/۸۱ شورای عالی محیط زیست به عنوان «اثر طبیعی ملّی» در شمار مناطق چهارگانهٔ ارزشمند از نظر حفاظت محیط زیست قرار گرفته‌است، درست است که کوه دماوند به عنوان نخستین اثر طبیعی در 13 تیر ماه 1387 در فهرست میراث طبیعی ایران به ثبت رسید، اما کدام ضوابط ثبتی اش را رعایت کرده ایم؟

وظیفه قانونی مدیر کل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی این موارد است:

نظارت مستمر بر آثار تاريخي، فرهنگي و طبيعي ثبت شده در فهرست آثار ملي و جهاني از طريق گرفتن گزارش هاي مستمر و ضبط گزارش ها در پرونده ثبتي آثار و انعکاس هرگونه دخل و تصرف غير مجاز در دفاتر تخصصي و حقوقي، ابلاغ حريم هاي آثار فرهنگي، تاريخي و طبيعي تأييد شده، برنامه ريزي به منظور ساماندهي، حفاظت، احيا و اداره امور ميراث معنوي و طبيعي کشور، تدوين ضوابط و دستورالعمل هاي لازم براي ساماندهي، حفظ و احيای ميراث معنوي و طبيعي کشور، تهيه و تدوين ضوابط مورد نياز براي طرح ها و پروژه هاي عمراني در حوزه آثار طبيعي کشور و اظهار نظر نهايي در خصوص کليه طرح هاي مذکور، نظارت بر اجراي طرح ها و برنامه هاي عملياتي مربوط به ساماندهي، حفظ، و مديريت ميراث معنوي و طبيعي کشور، تعيين حريم ها و محدوده آثار معنوي و طبيعي کشور و ارائه پيشنهاد به مراجع ذيربط، نظارت بر اجراي قوانين، مقررات، آئين نامه ها، قراردادها و کنوانسيون هاي ملي و بين المللي در مورد حفظ و احياي ميراث معنوي و طبيعي کشور، برنامه ريزي و انجام اقدامات لازم براي تهيه طرح هاي راهبردي و اضطراري براي حفاظت از ميراث طبيعي و معنوي کشور و برنامه ريزي به منظور حمايت و هدايت فعاليت بخش خصوصي و نهادهاي غير دولتي در امر حفظ و احيای ميراث معنوي و آثار طبيعي کشور و نظارت بر فعاليت واحدهاي مزبور.

کدام یک از موارد گفته شده عملی شده است؟ حضور معدنکاوان، لگدمال شدن دشت شقایق، خطر انقراض گونه های نادر گیاهی، جاده سازی، آلودگی رودخانه هراز، بی توجهی به یکی از بهترین جاذبه گردشگری پزشکی و آب های معدنی،

سازمان محیط زیست با مشخص کردن حریم این کوه از ارتفاع 4000 متر به بالا، مساحت آن را 2978 هکتار اعلام کرده است كه بخش كوچكی را در بر می ‌گيرد؛ در واقع از نظر حيات وحش، از اين ارتفاع به بالا تقریبا چيزی وجود ندارد. این سازمان در این ارتفاع از چه چیزی حفاظت می کند؟

برای حفظ کوه دماوند، این بلندترين قلۀ فلات ايران و بلندترین آتشفشان خاورمیانه چه کرده ایم؟ آتشفشانی که در مرحلۀ کوهزایی پاسادنین (8/1 میلیون سال پیش) فعالیت خود را آغاز کرده است.

چگونه مجوز بهره برداری به معدنکاوان داده شده است؟ چرا سازمان های دولتی حریم تعیین شده ملی را رعایت نمی کنند؟ بلای مخربی که در اثر بی مسئولیتی رواج پیدا کرده است و نمونه ی تخریب و برداشت شن و ماسه در حریم قانونی غار اسپهبد خورشید از بارزترین اتفاقات سالهای اخیر در مازندران و سلسله جبال البرز است.

آبگرم یکی از بهترین جاذبه های گردشگری محسوب می شود. برای حفظ و گسترش آن چه کرده ایم؟ آب گرم لاريجان، بایجان، اسک، استراباکو و آب آهن هنوز نتوانسته اند جایگاه واقعی خود را بیابد. یک مقایسه ساده بین گردشگران سرعین اردبیل و این مناطق با توجه به بعد مسافت و خواص درمانی، نشانگر عمق بی توجهی به مواهب موجود در منطقه است.

جاده سازی در ارتفاعات نزدیک به 4000 متر به بهانه مسیر دسترسی کوهنوردان و بدون مجوز از بزرگترین عواملی ست که مسیر ثبت جهانی دماوند را دچار مشکل می کند.

چرای بی رویه دام ها و تخریب پوشش گیاهی، زباله های پراکنده و شیرابه ها علاوه بر تخریب منظر طبیعی و آلودگی های زیست محیطی و رودخانه ها از عوامل مهم تهدید سلامت طبیعی دماوند است.

هجوم غیرمسئولانه گردشگران به دشت شقایق و برداشت چیدن بدون نظارت برگ های گیاهان جهت مصارف دارویی و طب سنتی موجب تخریب پوشش یکپارچه گیاهی در دامنه ی دماوند شده است.

چیدن بیش از حد گل‌های شقایق عمر طبیعی این گونه را به حداقل رسانده است و جذابیت منطقه را مورد آسیب قرار داده است. با کندن پیاز گل های شقایق در سالهای اخیر زمینه رشد مجدد آن به شدت کاهش یافته است.

رودخانه هراز به شدت آلوده شده است. از شست و شوی شن و ماسه کارگاه های بهره بردار، تخلیه مستقیم فاضلاب خانگی و انسانی توسط رستوران های بین راهی و مناطق مسکونی، سموم کشاورزی از معضلات بزرگی ست که علاوه بر آلودگی محیطی، موجب مرگ ماهیان دریا و آلودگی بزرگترین دریاچه جهان شده است.

سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور چرا شرایط ثبت جهانی دماوند را فراهم نمی کند؟ ثبت کویر لوت در جایگاه خود ارزشمند است اما براین باوریم که میراث فرهنگی به ثبت آثاری می پردازد که مسئولیت نگهداری و دقت لازمی به همراه نداشته باشد. در سالهای گذشته حتی در ثبت آثار ملی بیش از آنکه به ثبت آثار و ابنیه های فرهنگی پرداخته شود، میراث معنوی و بدون هزینه را مورد توجه قرار داده بودند.

از ثبت نکردن جنگل های هیرکانی تا قله دماوند نشانه ای جز بی مبالاتی و نبود تعهد به نگاهداشت آثار ارزشمند طبیعی استنباط نمی شود. رعایت نکردن و نبود حفاظت از حریم طبیعی و تاریخی و دخالت سودجویانه سازمان صنعت و معدن و بی توجهی سازمان محیط زیست و منابع طبیعی در جای جای قله دماوند تا سلسله جبال البرز، در حوزه آثار تاریخی و طبیعی مشهود است.

قله دماوند براساس اسناد مکتوب و روایات تاریخی - اسطوره ای و مواهب طبیعی اش بیش از هر اثر شایسته ثبت در لیست میراث جهانی ست و باید تمامی مسئولان ملی و استانی و نهادهای مدنی در جهت حفاظت از این اثر سترگ ملی و گسترش گردشگری جهانی و پایدار، توجه لازم را مبذول دارند.


* نویسنده مطالب بالا مدیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی هوتو، نماینده انجمن های دوستداران میراث فرهنگی مازندران و مسئول پویش پاسداری از میراث فرهنگی و طبیعی مازندران است.