مازندنومه؛ سرویس محیط زیست و گردشگری، فاطمه عربی: طبیعت چند هزارساله مازندران به تدریج در حال نابودی است. در دو دهه اخیر سیر تخریب محیط زیست مازندران شدت بیشتری گرفت، اما کسی متوجه مرگ تدریجی اکوسیستم مازندران نشد و شاید بتوان این گونه گفت که مردم و مسئولان دغدغه زیست محیطی ندارند.

هریک از ما نا آگاهانه سهمی در تخریب این اکوسیستم داشته ایم و ناجوانمردانه برای لذت جویی و تحقق امیال درونی خود، به نابودی محیط زیست کمر بسته ایم.

خزر را نابود کردیم. گونه های دریایی و جانوری آن به تدریج کمتر و کمتر شدند، کسی مرگ صدف ها را در حاشیه ساحل شنی ندید، جنگل را با رویای توسعه تخریب کردیم. کم کم به کوه رسیدیم و مشغول ریشه کن کردن آن هستیم.  قنات ها را از بین بردیم، چشمه سارها و رودخانه را با پاک کن سودجویی و خودخواهی پاک کردیم. بی رویه  از کف رودخانه شن و ماسه برداشتیم و در حریم آن برای خود ویلا ساختیم.

مشکلات محیط زیست حاصل سال‌ها سو مدیریت است. استفاده از نیروهای تخصصی ناکارآمد و نداشتن برنامه و بودجه سبب شده تا رفته رفته وضعیت محیط زیست ما حادتر شود. هنوز گشایشی در مشکلات محیط زیست استان صورت نگرفت که این بار آفت "شب پره" که به آن" ابریشم باف ناجور" هم می‌گویند بلای جان شمشادهای جنگلی و زینتی شد.

شمشادهای جنگلی مازندران توسط آفت برگ خوار" شب پره" در حال نابودی است و در بعضی از نقاط مازندران این گونه های نادر کاملا خشک شدند.

گرچه گفته می‌شود این آفت نوظهور است، برای نخستین بار در سال67 در منطقه جنگلی"صفرا بسته" آستانه اشرفیه دیده شد. طبق گفته کارشناسان این آفت از اردیبهشت سال‌جاری درجنگل‌های شمال ایران و بعضی از نقاط غرب مازندران مشاهده شده است. آفتی که اغلب کارشناسان به وارداتی بودن آن باور دارند، اما این که به طور دقیق بگویند از کدام مبادی ورودی وارد کشور شده، در دست مطالعه و بررسی است.

باید اضافه کرد که تغییرات اقلیم جهانی و گرم تر شدن کره زمین موجب از بین رفتن گونه های گیاهی و جانوری شده است، چرا که این افزایش دما با سرشت بسیاری از گیاهان همچون شمشادها همخوانی ندارد. همین مهم خود سبب استرس در شمشادها شده است و آنها قدرت رقابت با گونه های گیاهی درختان اطراف را از دست داده اند و قادر با تامین منابع اکولوژیک خود به شکل کامل نیستند.

آفت شب‌پره همان‌طور که از اسمش پیداست پروانه شب‌پره است که در شب‌ها پرواز کرده و با توجه به شرایط آب و هوایی شمال ایران قابلیت چندین نسل زاد و ولد را در طول یک‌سال دارد.

* کوبیدگی خاک از دلایل شیوع آفت شب پره است

حمید جلیل‌وند- دانشیار دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری- در گفتگو با ما در مورد آفت شپره، گفت: بین گونه هایگیاهی و جانوری سه حالت مورد توجه قرار دارد که این گونه ها یا باید باهم همکاری مشترک داشته باشند و به یکدیگر در رشد، تولید و مسایل فرایندی دیگر کمک کنند و یا یکی اثر مثبت و دیگری اثر خنثی داشته باشد که به آن همسفرگی می‌گویند.

 وی ادامه داد: حالت بعدی زندگی صیادی است. در حقیقت یکی سود می‌برد و دیگری خسران می‌بیند؛ زندگی انگلی که علف خواری  و بازدارندگی یک جانبه است و معمولا گیاهان در طول حیات خود با این نوع آشفتگی‌ها، رفتار طبیعی دارند.

این بوم شناس جنگل ادامه داد: آسیب‌های انسانی اثراتش جبران ناپذیر است، تخریب جنگل و رفت و آمد بی رویه  فرسایش خاک را به دنبال دارد که همین امر باعث بروز بسیاری از آفت‌ها و مشکلات شده است. بعضی از این گیاهان  همچون شمشادها دچار ضعف بیولوژیکی و در بعضی از عرصه های جنگلی همچون پارک سی‌سنگان، عامل انسانی سبب فشرده شدن خاک شده است. به دلیل رفت و آمد زیاد انسان‌ها، کوبیدگی خاک اتفاق افتاد که این عامل می‌توان یکی از دلایل آفت برگ خوار بلوط در جنگل‌های زاگرس و شب پره در جنگل‌های شمال ایران باشد.
وی افزود: برای نخستین بار در سال67 وقتی مشغول مطالعه موضوعی در جنگل‌های" صفرا بسته" آستانه اشرفیه بودم، آفت شب پره را مشاهده کردم و همان موقع اطلاع دادم اما اقدامی صورت نگرفت.

عضو هیات علمی گروه جنگلداری دانشکده منابع طبیعی با اشاره به  شیوع پروانه شب‌پره شمشاد بخشی از جنگل‌های هیرکانی به ویژه منطقه چالوس و پارک بنفشه در حوزه چالوس، گفت: بخشی از این معضل به کنترل مبادی ورودی کشور برمی‌گردد که باید قرنطینه به درستی انجام شود. عده ای از افراد با روش‌های مختلف به واردات این درخچه‌های تزئینی اقدام می‌کنند که  می‌تواند سبب بروز آفت شب پره جنگل‌های شمال باشد.  

جلیل‌وند ادامه داد: روزگاری سیمای جنگل‌های شمال به ویژه عرصه های جلگه ای غنی از شمشاد بودکه به دلیل دخالت انسانی در نحوه انتخاب و کاشت درختان غیربومی، تغییر غیر مجاز کاربری جنگل‌ها، تخریب جنگل، قطع بی‌رویه درختان و ده‌ها عامل مخرب دیگر، این گونه نادر از بین رفت. این شمشادهای جنگلی، سپرهای بلایی است که شاید در طبیعت اتفاق بیفتد و ما را از اتفاقات ناگوار مصون نگه ‌دارد.

این مدرس دانشگاه افزود: این شمشادها، گونه بومی جنگل های شمال و به شمشاد هیرکانی معروف است و ما نباید این منبع ژنتیکی بزرگ را که خداوند در اختیار ما قرار داده، از بین ببریم.

*نبود اعتبار برای مبارزه با آفت شب پره

در همین زمینه صحبت های رئیس انجمن علمی جنگلبانی کشور بسیار تامل انگیز است. هادی کیادلیری در گفتگو با ما بیان کرد: عادت کردیم بعد از مشاهده مشکلات اقدام کنیم که دیگر خیلی دیر است. مشکلات و مسایل زیست محیطی چندان برای افراد جامعه و مسئولان اهمیت ندارد چرا که اگر غیر از این بود، حتما بودجه ای برای آن اختصاص می‌دادند تا در موارد بحران اقدام درستی صورت گیرد.

رئیس دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی واحد علوم و تحقیقات با بیان اینکه هنوز اطلاعات دقیقی ازچگونگی ورود این آفت به کشور به دست نیامد، اظهارکرد: چیزی که برای ما کاملا مشخص است، وارداتی بودن آفت شب پره است. اما اینکه این آفت از طریق گل‌های زینتی و یا قاچاق چوب وارد کشور شده است در دست بررسی است.

این مسئول با بیان این که آنچه که بسیار مهم است کنترل دقیق مبادی ورودی  و قرنطینه است، تصریح کرد: از اردیبهشت ماه سال‌جاری آفت شب پره در درجنگل‌های شمال ایران و بعضی از نقاط غرب مازندران همچون هتل خزر، نمک آبرود، پارک جنگلی بنفشه و جنگل سی سنگان مشاهده شد.

وی با بیان این که سازمان جنگل‌ها متولی مبارزه با این آفت است، اما به دلیل نبود اعتبار، این سازمان به تنهایی نمی‌تواند جلوی این فاجعه زیست محیطی را بگیرد، تاکید کرد: نیاز است دستگاه‌ها متولی، سازمان‌های مردم نهاد و همه افراد جامعه در این طرح ملی مشارکت داشته باشند.

کیادلیری با بیان اینکه این آفت همه گیر شده و به جنگل‌های گیلان رسیده است، ادامه داد: با اقدام مدیریتی صحیح  و با سموم بیولوژیکی می‌توانستیم این بیماری را کنترل کنیم. این آفت حدود پنج نسل دارد و از اردیبهشت ماه تاکنون مشغول زاد و ولد است. لارو این آفت هم از برگ‌های درختان شمشاد و پوست درخت تغذیه می‌کند طوری که منجربه خشک شدن درخت می‌شود.

رئیس انجمن علمی جنگلبانی کشور با اظهار اینکه مبارزه با آفت را از جنگل سی سنگان شروع کردیم، افزود: سمپاشی با استفاده از هورمون‌هایی از نوع B.T انجام می‌شود.گونه شمشاد هیرکانی مختص جنگل‌های شمال کشور است که از 70هکتارگونه های شمشاد40هکتار آن طی سال‌های91تا94 دچار آفت بلاکت و30هکتار باقی مانده هم دچار آفت ابریشم باف ناجور شدند. همانطور که نسل ببر مازندران منقرض شد، شمشادهای جنگلی مازندران در حال نابودی هستند.

کیا دلیری با بیان اینکه ما بعضی از گونه ها را جزو ذخایر مهم  و نادر اعلام  و بعد رهای شان می‌کنیم، گفت: بعد از مشاهده مشکلات اقدام می‌کنیم که دیگر خیلی دیر است، ضمن اینکه بودجه ای برای بحران‌های این‌چنینی تعریف نشده است. شمشادها یک زیستگاه مهم را تشکیل می‌دهند، همه اجزا در یک اکوسیستم به هم پیوسته اند وقتی گونه ای از بین برود به طور سیستمی گونه های دیگر از بین می‌روند.

جنگل های شمال در حال نابودی است و اگر همینطوری پیش برویم تا30 سال دیگر جنگل‌های مازندران از بین می‌روند؛ گونه های چند میلیون ساله در حال از بین رفتن است، باید طوری مدیریت و برنامه ریزی کرد که کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کنیم.

این مسئول بیان کرد: جاده های جنگلی ایجا کردیم تا نظارت بیشتری بر جنگل و گونه های گیاهی داشته باشیم اما به دلیل اینکه نظارت درستی انجام نگرفت، گونه های جنگلی را از بین بردیم. شمشادها گیاهان سایه پسندند که نیاز به سایه درختان دارند اما در بهره برداری از درختان به این مهم توجه نکردیم و بهره برداری از درختان را از حاشیه جنگل شروع کردیم.

کیا دلیری با بیان اینکه هنوز دغدغه زیست محیطی در مسئولان و مردم به وجود نیامده، گفت: هیچ اعتباری برای مبارزه با این آفت در نظر گرفته نشد و نگاه ها شعاری است. اگر غیر از این بود که در تامین اعتبار و استفاده از کارشناسان خود را نشان می‌داد. این مشکل ملی است و حل آن نیاز به عزم ملی دارد و رسانه ها می‌توانند ما را در این مسیر یاری برسانند.

*این گزارش در روزنامه حرف مازندران منتشر شد و برای بازنشر در اختیار ما قرار گرفت.