مازندنومه، سرویس فرهنگی و هنری: کتاب «تاریخ مطبوعات مازندران» نوشته یوسف الهی و شهرام قلی پور گودرزی -پژوهشگران اهل بابل- توسط انتشارات مهرنوش و نشر شلفین منتشر شد.

این کتاب در بردارنده ناگفته های بسیاری در حوزه پیشینة فعالیت های جراید و نشریات بومی است که هفدهم مرداد امسال در جشنواره استانی روز خبرنگار در آمل رونمایی شد.

*مطبوعات در ایران

پس از جنگ ایران و روس در روزگار فتحعلی شاه، گروهی را برای آموختن کارها و هنرهای لازم به فرنگ فرستادند(1230قمری) که از مهم ترین دستاوردهای این تحول خواهی، ورود دستگاه چاپ و انتشار نخستین نشریه به نام کاغذ اخبار توسط میرزا صالح شیرازی(1253هـ . ق) بود.

اگرچه هدف میرزا صالح و پس از او امیرکبیر در انتشار روزنامه، تنویر افکار عمومی و رشد فرهنگی جامعه بود، جراید بیشتر در خدمت دربار قرار گرفت. این وضع تا آغاز نهضت مشروطه ادامه داشت.

با گسترش فن چاپ در شهرهای بزرگ، نخستین نشریات محلی در تبریز، فارس، اصفهان و ارومیه شکل گرفت، ولی این گروه از روزنامه‌ها نیز متأثر از جراید تهران بودند.

انتشار این روزنامه ها در میان مردم و اشاعه فرهنگ آزادی خواهی، مسائلی را در طبقات عامّه برانگیخت که تا آن زمان سابقه نداشت.

در عصر مظفری با تحوّل در اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی که انقلاب مشروطه ثمره آن بود، مطبوعات ایران با پوست اندازی به خدمت جامعه استبداد ستیز و تجدّد درآمد. از این رو شاهد رشد فزاینده ای به لحاظ کمّی و کیفی در آن هستیم ولی رفتار دولت‌های پس از مشروطه با مطبوعات با شدّت و ضعف همراه بود.

*مطبوعات در مازندران

رویش مطبوعات مازندران به طور جدّی از روزگار مشروطه رخ داده است. از نشریات اولیه مازندران چون روح الامین در بابل و سماوات در ساری و نصایح در آمل نمونه ای به دست نیامد، ولی بر اساس وابستگی این سه به جریان مشروطه طلبی باید در آن جراید به تحولات و اوضاع آن شهرها و اقدامات فرهنگی، سیاسی گروه‌های تجددخواه اشاره می شده و به نوعی ارگان جناح موافق مشروطه بودند.

با کودتای 1299شمسی و روی کارآمدن رضاخان، فشار و تنگنا بر اصحاب رسانه تا پایان سلطنت 16 ساله او ادامه داشت. در این دوره، شهربانی کاملاً بر مندرجات جراید نظارت می کرد و مدیران مطبوعات نشر هیچ گونه مطلبی را بدون اجازه شهربانی نداشتند.

با ورود دستگاه‌ها و امکانات جدید چاپ به مازندران، انتشار جراید متعددی را شاهد هستیم و روزنامه‌نویسی از سر حد تفنّن به صورت حرفه ای درآمد. از آنجا‌ که این گونه جراید محلی در برابر سیاست، برخورد منفعلانه داشته یا همسو با دولت بودند، توانستند از خشونت حاکمه در امان بمانند.

با اخراج رضاخان در شهریور 1320 دوره خفقان، شکست و فضای به نسبت آزادی برای فعالیت گروه‌های سیاسی ایجاد شد که این روند تا کودتای مرداد 1332 ادامه داشت.

در این دوره، تعداد روزنامه‌های محلی مازندران رشد محسوسی داشت. این جراید به پیروی از نشریات مرکز و یا با توجه به فعالیت‌های حزبی، به امور سیاسی داخل و خارج کشور توجه داشتند و در جریان رقابت‌های گروهی به نقد و برخورد با مخالفان می‌پرداختند.

اوج این تکاپوی رسانه‌ای در دهه سی پدید آمد. با سقوط دولت مصدق و سخت‌گیری قدرت حاکمه، روزنامه‌نگاری هم دچار رکود شد. این روند تا دهه پنجاه ادامه داشت.

با پیروزی انقلاب اسلامی و گشوده شدن فضای باز سیاسی، بازار نشریات به یک‌باره رونق گرفت.

*معرفی کتاب

کتاب «تاریخ مطبوعات مازندران» حاصل یک دهه، تلاش مؤلفان در گردآوری اطلاعات، اسناد و نمونه روزنامه‌ها، مصاحبه‌ها و فیش برداری از منابع و مآخذ این حوزه است.

این مجموعه در دوجلد پیش بینی شده است که جلد اوّل آن (کتاب یادشده) به ابتدا تا فرجام دهه پنجاه می پردازد. جلد دوم آن از دهه شصت تا اکنون را می شناساند.(جلد دوم در حال آماده سازی است)

البته در جلد نخست  کتاب با نگاه به ارزش تاریخی جراید، نشریات رسمی و غیر رسمی تا 1359 بررسی می شوند. در این مجال ضمن بیان پیشینه یک نشریه و فراز و فرود و اهدافش، به معرفی گردانندگان و نیز درج نمونه‌هایی از متن آن توجه شده است.

با توجه به این که کتاب حاضر نخستین اثر در حوزه تاریخ مطبوعات مازندران است، امیدواریم سنگ بنای پژوهش‌های دیگران شود.

مؤلفان، در تهیه این کتاب از یاری صاحبنظران و گردانندگان مطبوعات محلی به ویژه اهتمام و مساعدت فرزانه دانشور دکتر ایرج اوصیا برخوردار بودند.

برایند این تکاپوی دانش افزا، افزون بر چاپ کتاب تاریخ مطبوعات مازندران، مجموعه ای ارزشمند از اصل نشریات قدیمی، اسناد و عکس های تاریخی گردانندگان آنهاست که امیدواریم با کوشش و عنایت مسئولان، نخستین موزه مطبوعات محلی کشور در مازندران راه اندازی شود.