مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، آتنا فلاحتی: سالمندی و سالمند تنها مختص یک روز در تقویم نیست و هر روز می تواند روز سالمند باشد، پروسه ای است که روزی به سراغ ما نیز خواهد آمد. در همین زمینه با دکتر «سید سعید آرام» -مدیرکل بهزیستی مازندران- گفتگو کردیم.

آقای دکتر آرام، سالمندی را چگونه تعریف می‌کنید؟

در تعریف جهانی به دوران پس از 60 سالگی سالمندی گفته می‌شود که این تعریف در علوم و کشورهای گوناگون بر اساس معیارهای هر کشور متفاوت است. اما به طور کلی سن پس از 60-65 سالگی به عنوان دوران بازنشستگی و سالمندی شناخته می‌شود. سالمندی با چالش‌ها و تهدیدهای گوناگون همراه است. در قرن‌های گذشته، به کمک پیشرفت‌های پزشکی و تکنولوژی طول عمر بشر را افزایش داده شد. اما اگر به فکر دوران سالمندی نباشیم، مشکلات این دوران که دایره گسترده‌ای از محدودیت‌ها را شامل می‌شود، هزینه‌های مالی و اجتماعی بسیاری را به جامعه تحمیل خواهد کرد.

این دوران با دو شاخص جسمی و روحی شناخته می‌شود. شاخص‌های جسمانی کاهش عملکرد فردی، مشکلات ناشی از بیماری‌های رایج در این دوران، کاهش فعالیت‌های فیزیولوژیک اعضای بدن و در نتیجه وابستگی فرد برای انجام امور روزمره به اطرافیان است. از جنبه روحی هم، سالمندان با افزایش نیاز به توجه و حمایت، احساس طرد شدگی اجتماعی، تنهایی، افسردگی، نیاز به برقراری تعامل و ارتباط عاطفی بیشتر روبه‌رو هستند که با برنامه‌ریزی مناسب در دوران میانسالی و استفاده از شیوه درست زندگی، می‌توان بحران سالمندی را به فرصتی برای حضور فرد در جامعه و استفاده از توانایی‌های آن‌ها برای پیشبرد هدف‌های جامعه تبدیل کرد.

شاخص سنی امید به زندگی در ایران چه سنی است؟

امید به زندگی در ایران بالای 75 سال است که نشان می‌دهد ما در زمینه علوم‌پزشکی و تکنولوژیک عملکرد موفقی داریم. اما دنیا فقط به دنبال افزایش عمر بشر نیست و همراه با افزایش عمر، باید زندگی شاد و فعال داشته باشیم.

با شرایط کنونی چه آینده‌ای برای جامعه سالمند می‌توان تصور کرد؟

بر اساس پیش‌بینی‌های انجام شده، سال 2050 به نقطه‌ای خواهیم رسید که جمعیت زیر 15 سال و بالای 60 سال از نظر تعداد برابر خواهند بود. بنابراین در 2050 نیمی از جمعیت دنیا مصرف‌کننده و نیم دیگر، تولیدکننده است. چنانچه از امروز برنامه‌ریزی مناسب برای دوران پس از 60 سالگی نداشته باشیم، در آینده با مشکل بزرگ هزینه‌های درمانی-اجتماعی مواجه خواهیم شد. دانشمندان معتقدند اگر دستگاه‌های دولتی برای ارائه خدمات اجتماعی همراه نباشند، این پدیده سبب ایجاد فقر پایدار در جامعه خواهد شد که برای جلوگیری از ایجاد آن، به برنامه‌ریزی اصولی و هدفمند نیاز داریم. دنیا به سوی سالمندی پیش می‌رود و باید با دانش بیشتری نسبت به نتیجه‌های منفی مشکلات این دوره از زندگی برای جامعه به سوی دنیای جدید گام برداریم.

در حال حاضر چند درصد جمعیت مازندران را سالمندان تشکیل می‌دهند؟

10درصد جمعیت مازندران که بیش از 300 هزار نفر را شامل می‌شود سالمند هستند. جمعیت زیادی است که ضرورت فراهم کردن شرایط مناسب زندگی برای این افراد را ایجاد می‌کند.

بهزیستی مازندران در برنامه‌ریزی برای این جمعیت 300 هزار نفری چه اولویت‌هایی دارد؟

تلاش می‌کنیم تا سالمندان افزون بر دریافت خدمات تخصصی، شرایط حضور در جامعه در کنار خانواده را داشته باشند. در چند سال اخیر رویکرد سازمان به سوی بازگرداندن افراد سالمند به بستر جامعه تغییر کرده تا واژه سالمند، یادآور مراکز نگهداری افراد ناتوان و افسرده نباشد. توجه به جایگاه مهم این افراد در انتقال تجربه و توانمندی برای بهبود و بالا بردن کیفیت زندگی اجتماعی، از نکاتی است که همواره در برنامه‌ریزی سازمانی به آن توجه می‌کنیم.

برای تحقق این هدف برنامه‌های خاصی هم تدوین شده است؟

بله. برپایی مراکز روزانه سالمندان مهم‌ترین فعالیت سازمان در حمایت از این افراد بود. افزون بر آن، در 8 مرکز ویزیت در منزل برای سالمندانی که قادر به حضور در مراکز روزانه نیستند، گروه‌های تخصصی خدمات لازم به این افراد را ارائه می‌دهند. آگاه‌سازی جامعه و مسئولان از جایگاه سالمندان که چه فرصت‌ها و چالش‌هایی دارند، افزایش میزان خودباوری و بینش شخصی سالمندان برای بالا بردن سطح توانمندی و عملکرد فردی و تجهیز مراکز شهری و درمانی به امکانات لازم برای بهبود زندگی سالمندان هم از هدف‌هایی است که اداره‌کل بهزیستی استان آن را پیگیری می‌کند. همچنین، ساخت شهر دوستدار سالمند از دیگر برنامه‌های در دست پیگیری این سازمان است.

شهر دوستدار سالمند چه تفاوتی با شهرهای معمولی دارد؟

جمعیت دنیا به شکل افسارگریخته‌ای به سوی سالمندی پیش می‌رود و ساخت شهری مبتنی بر نیازهای دوران سالمندی از ضرورت‌های زندگی معاصر است. در شهر دوستدار سالمند، تمامی امکانات و مکان‌های همگانی مناسب با نیازهای این افراد طراحی می‌شود تا سالمندان به سادگی بتوانند از امکانات تفریحی، درمانی استفاده کنند. مهم‌ترین ویژگی این شهر که آن را از دیگر شهرها متمایز خواهد کرد، حضور فعال سالمندان در عرصه‌های گوناگون اجتماعی است که سبب تقویت عزت‌نفس و توانمندی آن‌ها با تکیه بر دانش و تجربه زندگی همین افراد می‌شود.

به مراکز روزانه سالمندان اشاره کردید، این مراکز از چه زمانی گشایش یافتند و چه خدماتی ارائه می‌دهند؟

مازندارن پیش‌قراول گشایش مراکز روزانه سالمندان است. در سال‌های 85 با راه‌اندازی نخستین مرکز استانی، باورهای مخالف مبنی بر نتیجه‌بخش نبودن آن، به نقطه آغازی برای گشایش مراکز بیشتر در کشور بدل شد. در این مراکز، سالمندان پس از مراجعه به سازمان بهزیستی و ثبت‌نام، از صبح تا بعدازظهر می‌توانند از خدمات تخصصی و آموزش مربوط به این دوره استفاده کنند. این خدمات شامل موارد گوناگونی از مشاوره تا مراقبت‌های پزشکی شامل می‌شود.

پیامدهای مثبت اجرای این طرح اثبات شده؟

بر اساس پژوهش‌هایی که با رویکرد تاثیر مداخلات سازمان بر کیفیت زندگی سالمندان بر دو گروه 40 نفره انجام شد، گروه نخست که در مراکز روزانه حضور داشتند اختلاف معناداری در اشتیاق به زندگی، افزایش ارتباط اجتماعی و حضور در جامعه با گروه دوم داشتند که از خدمات این مراکز استفاده نکرده بودند. کاهش تقاضا برای حضور در مراکز شبانه‌روزی نگهداری سالمندان، علاقه دوباره برای بازگشت به فعالیت‌های اجتماعی، کاهش میزان مراجعه به پزشک و رضایتمندی در ارتباط متقابل با اعضای خانواده از دیگر نتیجه‌های مهم و اثرگذار مراکز روزانه است.

اکنون چند مرکز در استان فعالیت دارند؟

در سراسر مازندران 12 مرکز روزانه سالمندان در حال فعالیت هستند. قصد داریم تا پایان سال جاری 6 مرکز جدید در شهرهای استان تاسیس کنیم. هدف ما این است که طی 2 سال آینده در هر شهر مازندران یک مرکز روزانه سالمندان داشته باشیم. از ابتدای گشایش در سال 1385 تاکنون، بیش از 2000 سالمند از آموزش‌های ما بهره بردند. فعالیت این مراکز با پذیرش روزانه 3 تا 4 نفر آغاز شد و در ادامه، شاهد کامل شدن ظرفیت پذیرش بودیم. اکنون بیش از 700 سالمند نیز در حال آموزش و دریافت خدمات هستند.
هزینه‌های حضور در مراکز روزانه به چه شکل است؟

بیشتر هزینه‌ها، به صورت یارانه از سوی اداره کل بهزیستی پرداخت می‌شود. بیش از 90 درصد آن رایگان است و سالمندان پس از2 تا 3 سال حضور در این مراکز، بخشی از هزینه‌ها را خودشان پرداخت می‌کنند.

مهمترین مشکلات جامعه ایران در برخورد با سالمندان چیست؟

اختلالات افسردگی. سالمندان ما ترس از فراموش شدن، طرد شدن، نبود حمایت‌های اجتماعی، بیمه‌ای و نگرانی درمان بیماری دارند. متأسفانه بسیاری از سالمندان ما این دوران را در تنهایی تجربه می‌کنند. زمانی که یکی از زوجین فوت می‌کند، بازمانده دوباره ازدواج نمی‌کند. این مساله میان زنان بیشتر رواج دارد. دلیل آن، فرهنگ نادرست غالب بر جامعه است که از ازدواج سالمندانِ تنها پیشگیری می‌کند. این در حالی است که افراد در این دوران نیاز بیشتری به برقراری ارتباط عاطفی و حمایت دارند.

در کنار آن، اختلالات جسمانی اسکلتی-عضلانی که ریشه در شیوه نادرست زندگی در میان سالی دارد، مشکل معمول و رایج سالمندان ایران است که نیازمند بررسی و برنامه‌ریزی مناسب است.

تمام این مشکلات نیازمند تغییر نگرش جامعه به سوی باور سالمندان است. باید آنها را به عنوان افراد مفید و توانمند بپذیریم که با قرار دادن فرصت مناسب و بسترسازی لازم توانایی شکوفایی دوباره را دارند.