مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، آتنا فلاحتی: مازندران از دوران پیش از تاریخ به دلیل برخورداری از امکانات اولیه سفالگری، از مراکز مهم تولید سفال بود. سفال آمل، جویبار و ساری جایگاه ویژه‌ای در زمینه تکنیک و نقش سفال ایرانی دارد. البته این روزها سفالگری مازندران با وجود پیشینه غنی و داشتن استادکاران قدیمی، حال و روز خوش گذشته را ندارد. اما نسلی جوان و هنرمند، با دانش و هنر خود تلاش می‌کنند تا دوران جدید و درخشانی را برای مازندران در عرصه سفال و سفالگری به ارمغان بیاورند.

«مسعود خراسانی» یکی از هنرمندان سفالگر مازندرانی است که از سال 1387 به صورت حرفه‌ای به طراحی و تولید آثار سفالی روی آورده است. خراسانی 30 سال دارد و دانش‌آموخته صنایع‌دستی با گرایش تخصصی سفال از دانشگاه مازندران است. او در کارگاه شخصی خود، با شیوه‌های ابداعی و سنتی آثاری جدید و امروزی طراحی و خلق می‌کند.

آقای خراسانی، چرا سفال و ظرف‌های سفالی برای مردم همیشه جذاب است؟

در سال‌های اخیر بازار از ظرف‌های پلاستیک و مصنوعات وارداتی اشباع شده که هیچ‌کدام روح هنری یا بهتر بگویم حس زندگی ندارند. به همین دلیل مردم به‌ویژه جوانان بیشتر به ظرف‌های دست‌ساز تمایل نشان می‌دهند. البته بخشی از این اقبال به جنبه تعلق قلبی انسان به گذشته و هویت تاریخی خود بازمی‌گردد. این مسأله در مازندران با توجه به پیشینه سفالگری بیشتر قابل لمس است.

پس می‌توان گفت این اتفاق برای شما سودآور است؟

بله. گرچه نیاز به حمایت بیشتری در این زمینه داریم. مردم بیشتر دوست دارند از ظرف‌های سفالی در آشپزخانه حتی به عنوان ظرف پخت‌وپز استفاده کنند و تقریباً در هر خانه‌ای ظر‌ف‌های دست‌ساز کاربری روزمره پیدا کرده‌اند.

بیشتر چه آثاری تولید می‌کنید؟ آثار شما دست‌ساز هستند یا روی چرخ ساخته می‌شوند؟

گاهی مشتری‌ها طرح دلخواه خود را سفارش می‌دهند. در کنار آن، تولید انبوه انواع ظرف‌های کاربردی مانند کره‌خوری، کاسه، بشقاب، لیوان، گلدان و سایر ظروف را داریم. همچنین تمام آثار با لعاب‌های رنگی گوناگون پوشانده می‌شوند. برای ساخت آثار از تمام تکنیک‌های سفالگری مانند پینچ، چرخ‌کاری و شیوه‌های دیگر استفاده می‌کنیم که بستگی به فرم اثر دارد.

شیوه فروش آثار چگونه است؟

تمام آثار و برنامه‌های نمایشگاهی ما از راه صفحه‌های مجازی به مشتری‌ها معرفی می‌شود. در واقع شبکه‌های اجتماعی مجازی بازار هنرهای سنتی مانند سفال را احیا کردند. همچنین در هر فصل نمایشگاه فروش برگزار می‌کنیم. در شهرهای گوناگون استان هم نمایندگان فروش داریم. تلاش می‌کنیم با هنرمندان سایر شهرها نیز تعامل سازنده داشته باشیم. از همکاری با همه هنرمندان استقبال می‌کنیم.

مهم‌ترین مشکل فعالیت در زمینه سفالگری چیست؟

خب آغاز هر کاری با مشکلاتی همراه است که با حمایت از تولیدکننده می‌توان این وزن سنگین را تقسیم کرد. به عنوان نمونه سفالگری به فضای مناسب کارگاهی نیاز دارد، فضایی که بتوان از کوره پخت تا فضای لازم برای تولید انبوه را در آن طراحی کرد. تهیه چنین مکانی نیازمند صرف هزینه است. تهیه مواد خام، لعاب، هزینه گاز مصرفی کوره و هزینه‌های جاری هم در ادامه خواهد بود. تهیه همه این موارد باید با حمایت اولیه سازمان‌های فرهنگی و هنری در ارائه وام‌های کم‌بهره و تامین سفارش همراه باشد و پس از آن، فقط تلاش و پشتکار است که سبب پیشرفت کاری می‌شود.

خودتان برای آغاز کار از این حمایت برخوردار بودید؟

این امکان را داشتم که بخشی از منزل شخصی را به کارگاه تبدیل کنم. اما تلاش، علاقه به کار، دانش تخصصی و مطالعه پیرامون کار کمک کرد تا امروز در این جایگاه قرار بگیرم. در برنامه‌هایی منظم به شهرهای استان می‌روم تا با آثار و هنرمندان جدید و ویژگی‌های سفال مناطق گوناگون آشنا شوم.

حتما آثار جدید سفال با رنگ‌ها و طرح‌های فانتزی و گرافیکی را دیده‌اید. چه نظری درباره آن‌ها دارید؟ تا چه اندازه در بازار فروش موفق بوده است؟

قطعا با آثار جدید موافقم. هر فرم و اثری با نوآوری همراه باشد موفق است، اگر به جنبه کاربری آن نیز توجه شود اقبال فروش پیدا می‌کند. دنیا به شکل شگفت‌انگیزی در حال تغییر است و برای موفق بودن باید به سلیقه مردم احترام گذاشت و با مشتری همراه شد. به نظرم در کنار استفاده از ترکیب سنت، هنر و نوآوری هنرمند، با یافتن بازارهای مناسب داخلی و خارجی برای تولید انبوه می‌توان بازار فروش را زنده نگه‌ داشت.

پس برای موفقیت الزامی به استفاده از نقش‌ها و شیوه‌های سنتی نیست؟

ببینید آثار سنتی جایگاه ویژه خود را در تاریخ و الهام گرفتن هنرمندان دارد. همان‌طور که بسیاری از طرح‌های معاصر بر پایه طرح‌های سنتی ما شکل گرفته‌اند و قطعاً این‌گونه آثار مشتری‌های خاص خود را دارد. اما در دنیای امروز فرم‌ها و تجربه‌های نو و کمتر دیده شده با رنگ‌بندی‌های گوناگون و جذاب بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرد.

آموزش دانشگاهی در این زمینه تا چه اندازه اثرگذار است؟

دانش تخصصی در هر زمینه‌ای ساختار شخصیت و آینده کاری شما را شکل می‌دهد. در واقع دانش، نخستین ابزار کار شما است. مهم‌ترین و اثرگذارترین نکته در تحصیلات دانشگاهی، شناسایی و پرورش حس زیبایی‌شناسی هر فرد است که در آینده می‌تواند وجه تمایز میان هنرمند نوآور و هنرمند تقلیدگرا باشد. قطعاً به کمک زیبایی‌شناسی و نوآوری سطح هنری شما نیز ارتقا پیدا می‌کند که مهم‌ترین عامل در اثبات جایگاه هنری یک هنرمند است.

وضعیت هنر سفالگری در مازندران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ به نظر شما توانسته جایگاه مناسبی در تولید کشور به دست آورد؟

مازندران در گذشته از مراکز مهم تولید سفال با کیفیت بوده است. رنگ قرمز سفال که دلیل آن وجود مقدار زیاد اکسیدآهن در خاک منطقه بود و همچنین نقش‌های ساده الهام گرفته شده از طبیعت استان در تزیینات سفال‌ها، ویژگی‌های خاص و قابل‌ توجه سفال مازندران برای سایر مردم در گذشته بود. متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد پس‌رفت این هنر اصیل مازندرانی در قیاس با دیگر مراکز تولید بودیم. به گونه‌ای که در بازار رقابت، چنان که باید نتوانسته جایگاه اصیل خود را حفظ کند. دلایل گوناگونی از نبود حمایت دولتی تا واردات بی‌رویه اجناس بی‌کیفیت چینی و غیرایرانی در به وجود آمدن این شرایط اثرگذار است.

چه راهکاری برای بهبود شرایط کنونی پیشنهاد می‌کنید؟

به نظرم برای رسیدن به نتیجه مطلوب راه درازی در پیش داریم و این امر اتفاق نخواهد افتاد مگر با برنامه‌ریزی درست و واقع‌بینانه. نسل جوان و خوش‌فکری در استان داریم که همگی از دانش، هنر و خلاقیت لازم برخوردار هستند. با بهره‌گیری از استعداد‌های پنهان در این زمینه که قابلیت تبدیل هنر سفال مازندران به پدیده‌ای قابل رقابت در عرصه هنر و صنعت را دارند، می‌توانیم راه بهتری برای حفظ و دوباره زنده کردن هنر بومی خود بسازیم.