مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، اشکان جهان‌آرای: ایران یکی از خاستگاه‌های اصلی طب سنتی است، اما مدت‌ها طب سنتی در ایران از رونق افتاده بود، در حالی‌که سایر کشورهای دارای طب سنتی در همین سال‌ها برای ترویج فرهنگ طب سنتی تلاش زیادی کردند.

چند سالی است که طب سنتی دوباره در کشور و استان ما مورد توجه خانواده‌ها قرار گرفته و استفاده از داروهای گیاهی بیشتر شده است. «محمدرضا امانی» اهل بهشهر، دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد گیاهان دارویی و دارای مدرک دکترای طب سنتی یکی از آکادمی‌های رسمی طب سنتی چین است. او از 13 سالگی به فعالیت در این حوزه علاقه‌مند شد و از همان زمان پیگیری برای فراگرفتن دانش طب سنتی را به صورت تجربی و با مطالعات و پژوهش آغاز کرد. در دوران دانشجویی‌اش توانست 5 کتاب در این زمینه منتشر کند و با ثبت اختراع به عضویت انجمن عالی نخبگان هم درآمد.

او علاوه بر طبابت در زمینه کشت، فرآوری و تجارت گیاهان دارویی هم فعال است. حدود 3 سال است که فعالیت حرفه‌ای خود را آغاز کرده و اکنون در سن 27 سالگی علاوه بر درمان بیماران، با ایجاد 2 واحد فرآوری برای بیش از 30 نفر به‌طور مستقیم اشتغالزایی کرد.

واحدهای فرآوری او انواع دمنوش‌های گیاهی، روغن‌‌کشی کنجد و زیتون و صبحانه سالم را با نشان سیب سلامت تولید می‌کند. بیش از 50 خانوار نیز با این واحدها برای تولید مواد اولیه همکاری می‌کنند.

او اکنون هفته‌ای 2 بار در روستاها و مناطق شهری برای خانواده‌ها دوره‌های رایگان طب سنتی و تغذیه سالم برگزار می‌کند. 2 فروشگاه عرضه غذا، مواد بهداشتی و پوشاک ارگانیک در گرگان و بهشهر دایر کرده که شعبه سوم و چهارم این فروشگاه‌ها به ترتیب در تهران و ساری گشایش خواهد یافت. 

تدریس طب سنتی در فنی‌وحرفه‌ای نیز از دیگر فعالیت‌های اوست. این متخصص طب سنتی هفته گذشته در دفتر همشهری مازندران حضور یافت و به برخی پرسش‌ها پاسخ داد.

آقای امانی، یکی از دغدغه‌های امروز علاقه‌مندان به طب سنتی درست بودن تجویزهاست. مردم چطور باید این موضوع را تشخیص دهند؟

باید به افرادی مراجعه کنند که دوره‌های طب سنتی را در دانشگاه و مؤسسات معتبر طب سنتی گذراندند. افرادی که هم مزاج‌شناسی را بدانند و هم گیاه‌شناس باشند. مهم‌تر از همه این‌که به اخلاق طب سنتی آگاه باشند. اما معتقدم مهم‌تر از دقت نظر مردم، تشکیل کارگروه‌های طب گیاهی در هر شهرستان زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی هر استان است. با این کار علاقه‌مندان به فعالیت در این عرصه می‌توانند از این نهاد پس از تایید صلاحیت، مجوز بگیرند. نبود چنین کارگروهی سبب شده که افراد ناآشنا به طب سنتی هم وارد این عرصه شوند. ابتدا باید مسئولان دست به کار شوند و نظارت را جدی بگیرند. بعد افراد علاقه‌مند و متعهد به دنبال کسب دانش لازم بروند و سپس از مردم خواست که به مراکز مورد تایید بروند. هر کسی نمی‌تواند مطب یا درمانگاه تاسیس کند. اما برای عطاری چنین سختگیری‌هایی وجود ندارد. در حالی‌که با سلامت مردم سر و کار دارد.

با این شرایط، امروز جایگاه طب سنتی در ایران چطور است؟

با کمک رسانه‌ها و تاکیدات مسئولان بر ترویج سبک زندگی ایرانی-اسلامی، استقبال مردم از طب سنتی در حال افزایش است. قدرت درمانی بالا باعث شد که مراجعات با وجود این‌که طب سنتی مدتی در ایران به فراموشی سپرده شده بود، افزایش یابد. اما فر می‌کنم جایگاه طب سنتی ایرانی بین سایر دانش‌های طب مکمل هنوز متزلزل است. چون هر کسی متدی از این طب ارائه می‌دهد. به این دلیل که دانشگاه متمرکزی نداریم و اساتید برجسته به کار گرفته نمی‌شوند. فعلا طب سنتی ایرانی نسبت به طب چین و تایلند پایین‌تر است. اما روند رو به رشد است.

طب سنتی در مازندران چه جایگاهی داشت؟

مازندران یکی از نقاطی است که در آن توجه زیادی به طب سنتی می‌شد. انواع گیاهان دارویی در این استان می‌روید. از طرفی تولید و مصرف بالای عسل باعث شده بود که عسل‌درمانی هم در این منطقه رواج داشته باشد. نکته دیگر این‌که برخی غذاهای بومی مازندران بر پایه خواص دارویی هستند. انواع آش در مازندران مانند آش گزنه یا تمام دمنوش‌های این استان نشان می‌دهد که مازندران در طب سنتی و گیاهی بسیار قوی بود. حتی استادان برجسته‌ای در دانش طب و عرفان داشت. اما امروز وضعیت طب سنتی در مازندران کمی پایین‌تر از بسیاری از استان‌های دیگر است. عوامل زیادی در این زمینه دخیل هستند. مانند ترویج نکردن فرهنگ طب سنتی و نبود اساتید قوی. می‌توان گفت که وضعیت نسبتا خوب است. اما با برخی استان‌ها هنوز فاصله داریم.

به وجود انواع گیاهان دارویی در مازندران اشاره کردید. پژوهشی درباره گیاهان دارویی مازندران و خواص و کاربردهای آن‌ها انجام شده است که اثرگذار هم باشد؟
بله. پژوهش‌های کاملی انجام شد. اما هیچ‌کدام کاربردی نشد. فقط این گیاهان شناخته و ثبت شدند. اما هنوز نتوانستند آن‌ها را وارد سبد غذایی مردم کنند. گزنه گیاهی است که برای بسیاری از بیماری‌های مهم مانند دیابت یا دردهای مفاصل مفید است. اما در مازندران به سادگی از کنارش گذشتیم. در حالی‌که معتقدم مانند زعفران پراهمیت است. در واقع روی گیاهان دارویی ما ارزشگذاری نشد. این گیاهان باید پس از ثبت، معرفی و وارد سبد غذایی مردم شوند. با همین گیاهان دارویی موجود در مازندران می‌توان ده‌ها بیماری مهم و سخت را درمان کرد. توجه به این ظرفیت دو مزیت دارد. نخست این‌که هزینه درمان را پایین می‌آورد و به ارتقاء شاخص سلامت مردم کمک می‌کند و دوم این‌که منجر به اشتغالزایی در مازندران می‌شود.

طب سنتی برای همه بیماری‌ها می‌تواند نسخه تجویز کند یا از بعضی موارد عاجز است؟

در طب سنتی دانش جسم و روح را با هم فرا می‌گیریم. معتقدیم که تا خدا نخواهد هیچ بیماری درمان نمی‌شود. اما هیچ بیماری را ناامید نمی‌کنیم. در طب سنتی می‌گوییم دارو از خدا و شفا هم از خداست. اما شخصا تجربه درمان مواردی را داشتم که دانش پزشکی مدرن در آن به بن‌بست رسیده بود. این قدرت طب سنتی را نشان می‌دهد. با یک دوره درمانی گیاهی مدتی پیش خانمی با 15 سال نازایی که به سرطان رحم هم دچار شده بود، باردار شد و فرزندش هم به دنیا آمد.

یکی از اقدامات شما برگزاری دوره‌های آموزشی رایگان برای مردم است. در این دوره‌ها طب سنتی را آموزش می‌دهید؟

از پیغمبر حدیثی روایت شده است که می‌فرمایند: «معده خانه همه بیماری‌هاست.» در بخش نخست تغذیه سالم را آموزش می‌دهم. معده نباید بیمار شود. غذای ناسالم و هضم نامناسب باعث بیماری معده می‌شود. امروز متأسفانه در بیش از 90 درصد مردم جامعه هضم ناسالم را داریم که افزون بر 70 درصد بیماری‌های معده را رقم می‌زند. درست جویدن غذا، خوردن کمی نمک دریا پیش و پس از غذا، نخوردن آب و ماست همراه با غذا، لقمه کوچک گرفتن و دست کشیدن از غذا دو لقمه پیش از سیر شدن مهم‌ترین اصول غذا خوردن است. بزاق دهان بهترین هضم‌کننده و چربی‌سوز است. بیشتر جویدن و گرفتن لقمه کوچک باعث می‌شود که بر اثر ترکیب بیشتر بزاق با غذا، هضم بهتر انجام شود.

در بخش بعدی انتخاب غذا را آموزش می‌دهم که چند رکن دارد. غذا باید سالم، حلال، مناسب با مزاج، متناسب با سن و همچنین حال فرد باشد. انتخاب غذای سالم به داشتن معده سالم کمک می‌کند. در بحث غذای سالم هم یکی ازمهم‌ترین رکن‌ها تعویض روغن است. روغن کنجد، زیتون و دمبه بهترین روغن‌ها برای مصرف هستند که باعث چربی خون نمی‌شوند. روغن‌های صنعتی انواع و اقسام عوارض را دارند. استفاده از نمک دریا به‌عنوان نمک سالم هم از نکات مهم است. پخت غذا در ظروف سالم یعنی ظروف مسی، چدن اصل، سنگی و روی موافق بدن است. اما ظروف آلومینیوم سرطان‌زا هستند.

 نکته بعدی چای سالم است. بهترین چای‌ها در مازندران وجود دارد. چای به، به‌لیمو، بادرنجبویه، گل‌گاوزبان و چای‌های دیگر هستند که مفیدتر از چای مرسوم‌اند. ابن سینا می‌گوید: «چای سیاه پست‌ترین گیاهان است.»

موضوع دیگری که تاکید می‌کنیم هم حذف سرخ‌کردنی‌ها از وعده غذایی است. سرخ کردن در فرهنگ غذایی ما وجود نداشت. ما در ایران به تعداد روزهای سال آش داشتیم. یکی از دلایل افزایش سکته‌های قلبی در سنین پایین همین سرخ‌کردنی‌هاست. می‌گوییم اگر نمی‌توانید سرخ‌کردنی را حذف کنید، دست‌کم با روغن طبیعی باشد و مصرف آش‌های ایرانی هم فراموش نشود. در همین مازندران انواع و اقسام آش داریم. حذف کامل فست‌فودها و نوشابه‌ها و رعایت زمان‌بندی در غذا خوردن هم از دیگر نکات است. ما دو وعده غذای اصلی پیشنهاد می‌کنیم. یکی صبحانه کامل و دیگری خوردن شام 3 ساعت و نیم پیش از خواب. وعده ناهار باید کم شود. اصول غذا خوردن را خدا در روزه به ما یاد داده است. علت شکم‌دار بودن ایرانی‌ها خوردن ناهار زیاد است.

اما برخی معتقدند این سبک تغذیه گران تمام می‌شود.

همه مواد غذایی که گفتم از دمنوش‌ها و آش‌ها و سبزیجات ارزان هستند. فقط روغن گیاهی گران است که با توجه به کم کردن سرخ‌کردنی‌ها روغن کمتر مصرف می‌شود. ضمن این‌که روغن کنجد را می‌توان 10 تا 17 بار سرخ کرد. طب سنتی همیشه آینده‌نگر است. وقتی با این شیوه زندگی کنیم، از هزینه‌های درمان در آینده کم می‌شود.

سخن پایانی...

هدف آموزش و افزایش سلامتی مردم است. هر شهروندی که پرسشی داشت می‌تواند برای روزنامه همشهری مازندران بفرستد تا پاسخ لازم را ارائه کنم. امیدوارم این فرهنگ در مازندران و سراسر کشور نهادینه شود.