مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، شبنم لشگری: چین، آمریکا، روسیه، هندوستان، ژاپن، آلمان، کانادا، انگلستان، کره‌جنوبی و ایران به ترتیب 10 کشور نخست تولید کننده گاز‌های گلخانه‌ای به ویژه دی‌اکسید‌کربن هستند. این 10 کشور 72.8 درصد گازهای گلخانه‌ای جهان را به جو زمین انتشار می‌دهند.

بیشتر کشورهایی که در صدر فهرست قرار دارند، کشورهایی با صنایع عظیم، ظرفیت تولید زیاد و جمعیت بالا هستند. برای پاسداری از محیط زیستی پایدار و جلوگیری از آثار ویرانگر آلاینده های نیواری و گرمایش بی اندازه کره زمین، لازم است همه کشورها به ویژه این کشورهای صدرنشین، راهکارهای مناسبی برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و افزایش کارآیی مصرف آن‌ها بیابند. اما مسأله اصلی جایگاه ایران در زمینه گسیل گاز دی اکسیدکربن و پیآمد آن بر اقلیم ایران است. این‌که چطور ایران با رتبه هفدهم از نظر جمعیت و رتبه 94 در تولید ناخالص ملی، در تولید گازهای گلخانه‌ای رتبه دهم را به خود اختصاص داده است. زیان‌های ناشی از افزایش گازهای گلخانه‌ای چه تغییراتی در روند زندگی مردم ایران و به ویژه مردم مازندران خواهد داشت؟

علل تغیرات اقلیمی

یک عضو هیأت علمی رشته آبیاری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در این باره با بیان این‌که تغییر اقلیم از گذشته تا کنون در دوره‌هایی رخ داده، گفت: عوامل به‌وجود آورنده تغییر اقلیم متفاوت هستند، ولی آنچه که امروزه شاهد آن هستیم بیشتر ناشی از فعالیت ‌های انسانی است. این تغییرات اقلیمی ناشی از به‌هم خوردن تراز تابشی سامانه زمین و جو است. علل این به هم خورگی را می‌توان مرتبط با گازهای گلخانه‌ای دانست.

دکتر «محمود رائینی» افزود: گازهای گلخانه‌ای درصد بسیار ناچیزی از جو زمین را در بر می‌گیرند، ولی نقش بسیار مهمی در گرمایش جهانی دارند. در صورت نبود گازهای گلخانه‌ای، به‌طور میانگین دمای زمین به منفی18 درجه سانتیگراد می‌رسید. بنابراین گاز‌های گلخانه‌ای مثل یک پتو روی زمین قرار گرفته و از سرد شدن زمین جلوگیری می‌کنند، اما اگر ضخامت این پتوی فرضی زیاد شود زمین گرم و گرم‌تر می‌شود.

وی اظهار کرد: میانگین دمای زمین در قرن بیستم حدود 13.9درجه سانتیگراد بود که اکنون به 14.8درجه سانتیگراد رسیده، یعنی در این یک سده افزایش چشمگیری یافت. در آغاز سده بیستم غلظت دی‌اکسید کربن 280قسمت در میلیون در هوا بود که اکنون به 380 رسیده و پیش‌بینی می‌شود با همین روند تا پایان این سده به 700 برسد. یعنی آن پتوی فرضی ضخیم‌تر شود و فرار گرما از سطح زمین کاهش پیدا کند. در نتیجه دمای هوای زمین بین 3.5 تا 5 درجه افزایش می‌یابد.

این استاد دانشگاه درباره امکان جلوگیری از بروز این تغییرات اقلیمی گفت: اگر بخواهیم تغییر اقلیمی رخ ندهد باید از گسیل گازهای گلخانه‌ای به جو زمین جلوگیری کنیم. اما با این روندی که انسان در مصرف سوخت‌های فسیلی دارد، با وجود همه پیمان‌نامه‌هایی که امضا می‌شود و همایش‌های جهانی متعدد مانند کنفرانس اخیر در پاریس، چنین چیزی تقریباً نشدنی است. با این حال برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای به تلاشی جهانی نیاز است. چون این گازها در سراسر جهان به طور همگن پخش می‌شوند و آسیب‌های آن به کشور تولیدکننده محدود نمی‌شود.

 رائینی با اشاره به جایگاه دهم ایران در تولید گازهای گلخانه‌ای خاطرنشان کرد: جای شگفتی است که ایران به عنوان کشوری غیرصنعتی، دهمین کشور تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای است. این موضوع نشان می‌دهد که کارآیی مصرف سوخت در کشور ما خیلی پایین است. تولید ماشین‌هایی که مصرف سوخت زیادی دارند به نوبه خود نقش زیادی در بالا رفتن میزان تولید این گازها دارد. بنابراین بخشی از این موضوع  باید به دست دولت‌ها حل شود که می‌توانند کارآیی تولیدات را افزایش دهند تا از هدررفت منابع جلوگیری شود. برای کاهش مصرف مواد سوختی می‌توان نیروگاه‌های آبی، بادی و خورشیدی ساخت.

این متخصص هواشناسی کشاورزی افزود: بهبود و گسترش ترابری همگانی مثل مترو یا وضع قوانینی برای ساختمان‌های دولتی برای استفاده از شیشه‌های دوجداره و تشویق مردم برای استفاده از ابزار‌هایی با کارایی بالا مثل پکیج‌ها برای افزایش دمای خانه از جمله راهکارهایی هستند که دولت‌ها می‌توانند استفاده کنند تا از آسیب‌های ناشی از افزایش تولیدات گازهای گلخانه‌ای بکاهند. البته مردم نیز در ایجاد این مشکل نقش دارند. همه مردم باید کمک کنند. بیرون نبردن خودرو برای مسیرهای کوتاه درون شهری، توجه به برچسب انرژی محصولات برقی و رعایت سایر نکات جلوگیری از هدررفت انرژی به این موضوع کمک زیادی می‌کند.

سیل و بارندگی ره‌آورد تغییرات اقلیمی

وی با بیان این‌که گرمایش جهانی باعث افزایش پدیده‌های فرین یا حدی می‌شود، گفت: پدیده‌های این چنینی فراوانی کمی دارند. یعنی پدیده‌ای که قبلاً هر صد سال رخ می‌‌داد، ممکن است امروزه هر 10سال رخ دهد. به عنوان نمونه سال 1386در مازندران برف بی‌سابقه‌ای بارید. سال 1392 هم سرما و برف شدید خیلی از باغ‌های مرکبات جوان را از بین برد و شهریور امسال در قائمشهر و برخی شهرهای دیگر استان طوفان بسیار شدید خسارات زیادی را در چند دقیقه وارد کرد. پس روند گرمایش جهانی روی پدیده‌های فرین یا حدی اثر گذاشته و فراوانی آن‌ها را بیشتر کرد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: خشکسالی‌ هم به عنوان یک پدیده فرین به همین صورت است. اکنون در نواحی جنوبی کشور خشکسالی‌های با مدت زمان ماندگاری زیاد داریم. همه این‌ها نتیجه تغییر اقلیم است و از آن‌ها گریزی نیست. پس باید راهکارهایی برای سازگاری با چنین پیشامدهایی را به کار بگیریم که این سازگاری نیاز به مطالعه و برنامه ریزی دارد.

انتقال آب خزر به سمنان

عضو هیأت علمی رشته آبیاری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری به پیامدهای برخی طرح‌ها بر اقلیم نیز اشاره کرد و افزود: در پروژه‌هایی مانند انتقال آب باید پیامدهای زیست‌محیطی و اثرگذاری طرح بر اقلیم بررسی شود. طرحی مانند انتقال آب خزر به سمنان یکی از معضلات کشور است که بسیاری از حوضه‌های آبریز دیگر با همین مشکل روبرو هستند.

وی تصریح کرد: در مورد انتقال آب خزر به سمنان نخستین گام باید مطالعه و کارشناسی پیامدهای اقتصادی، محیطی و اجتماعی طرح باشد. دومین مسأله موارد حقوقی است. ما یکسری تعهدات بین‌المللی برای زندگی در کنار دریای خزر داریم. کشور‌های دیگر نیز در این حوضه هستند و هرگونه دستکاری می‌تواند پیامد‌هایی برای آن کشورها داشته باشد.

رائینی با بیان این‌که طبق تعهدات‌مان در کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر باید از این دریا مراقبت کنیم، اظهار کرد: باید اثرات زیست‌محیطی برون‌مرزی طرح را ارزیابی کنیم. درمسیر جابجایی آب از خزر تا سمنان بوم‌سامانه‌هایی از قبیل مرتع و جنگل داریم. آیا به خساراتی که به این مناطق وارد خواهد شد محاسبه شد؟ انتقال آب به آن بخش از کشور چه پیامد‌های اقتصادی و حتی سیاسی می‌تواند برای مازندران و سمنان داشته باشد؟ تصمیمات غیرکارشناسانه و آنی بدون مطالعه و برنامه‌ریزی منجر به تخریب محیط زیست و نهایتاً مهاجرت مردم می‌شود.

سیاستگذاران و بحران خشکسالی

وی به بحران خشکسالی و وضعیت بحرانی ایران در این زمینه اشاره کرد و گفت: کشور ما در یک منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد. اگر رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس وجود نداشتند کشورمان کاملاً کویری می‌شد. وجود این دو رشته کوه باعث شده بارندگی در برخی نقاط افزایش یابد. پس ما از گذشته‌های دور با مسأله خشکسالی رو‌به‌رو بودیم و به مرور زندگی همراه با همان میزان خشکسالی را یاد گرفتیم. اما فراوانی تغییر اقلیم سبب شده فراوانی، ماندگاری و شدت خشکسالی‌ها زیاد شود. همه این‌ها دست به دست هم می‌دهند تا شرایط بدتری پیدا کنیم.

رائینی ادامه داد: متاسفانه دورنمای خوبی در زمینه منابع آب دیده نمی‌شود. گزارش‌هایی که وجود دارد نشان می‌دهند، نیمی از کشور بیابانی شد. 90 درصد آب‌های زیر زمینی مصرف شده و فرونشست زمین درنتیجه برداشت از آب‌های زیرزمینی بسیار بالا رفت.

این استاد دانشگاه افزود: برای حل این معضل دولت باید نظارت‌هایی در مصرف آب و افزایش بهره‌وری آب از چاه‌های مجاز داشته باشد. در دولت‌های پیشین چشم‌پوشی‌هایی شده و اجازه حفر چاه و صدور پروانه بیش از توان آبدهی شد که این چاه‌ها اکنون در حال خشک شدن هستند. هم مردم دچار بحران شده‌اند و هم دولت نمی‌تواند راهکاری بایسته را در پیش بگیرد. چون بستن این چاه‌ها پیامدهای اقتصادی و اجتماعی دارد. دولت بایستی زمین‌های زیر این چاه‌ها را اجاره و کم‌کم در این چاه‌ها را پلمپ کند تا آبی برداشت نشود و به مرور جلوی فاجعه را بگیرد.

نقش دانشگاه‌های استان در حوزه منابع طبیعی

رائینی با تاکید بر این‌که دانشگاه‌ها وظیفه اجرایی ندارند، اما با تربیت نیروی انسانی کارآمد و اجرای طرح‌های پژوهشی اثرگذار هستند، خاطرنشان کرد: سازما‌های دیگری باید این نقشه راه را یاده کنند و از نیروهای دانش آموخته دانشگاه‌ها بهره بگیرند. معتقدم دانشگاه‌ها در انتقال دانش خوب عمل کردند، ولی این‌که آیا این دانش اجرایی می‌شود را باید مدیران پاسخ دهند.

وی افزود: البته باید این گلایه را نیز از دولت‌ها مطرح کرد که با تاسیس مؤسسات غیر‌انتفاعی سبب شدند تعداد بسیار زیادی کارشناس وارد جامعه کنیم که بازار کاری برای آن‌ها وجود ندارد و نشان می‌دهد در این زمینه آینده‌نگری وجود ندارد. برای مثال رشته هواشناسی کشاورزی یک گرایش بین‌رشته‌ای است که دوره کارشناسی برای این رشته نداریم. در حالی‌که این رشته پلی بین رشته‌های کشاورزی و پدیده‌های بیرونی آب و هواست.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: پرورش نیروهای متخصص در چنین رشته‌هایی می‌تواند نقش بارزی در ارائه راهکار برای افزایش سازگاری با تغییرات اقلیمی و همچنین انتقال دانش و پیشنهاد راهکارهایی برای معضلات کنونی داشته باشد. اما متأسفانه در سازمان‌های دولتی هیچ تعریفی برای این رشته نشده و در هر سازمان مرتبط با کشاورزی بروید جای یک متخصص هواشناسی کشاورزی را خالی خواهید دید.