مازندنومه؛ سرویس لجتماعی، اشکان جهان آرای: جویباری‌ها و بسیاری از مازندرانی‌ها «جمعه بازار» این شهر را به عنوان برندی معتبر یا یک مکان گردشگری با شهرتی استانی و حتی فرااستانی دانسته و با افتخار از آن یاد می‌کنند. بازاری قدیمی و ریشه‌دار که مورد توجه بسیاری از مردم استان و تولیدکنندگان محصولات بومی است و هنوز رونق خود را دارد. اما کمتر به این موضوع فکر می‌شود که این بازار با گذشت عمر طولانی خود، امروز وضعیت قابل قبولی دارد یا نه و آن اندازه که نام آن آوازه دارد، در اقتصاد شهرستان اثرگذاری داشت؟

با توجه به تمامی مشکلات اجتماعی و بهداشتی و ترافیکی که این بازار ایجاد کرده است، با یک بررسی میدانی مشخص می‌شود بیش از 70 درصد فروشندگان این بازار از شهرستان‌های مجاور هستند و عمده خریداران هم بومی و ساکن شهرستان جویبار هستند. این یعنی سالانه میلیاردها تومان از هزینه سبد خانوار شهروندان جویباری که می‌توانست در اقتصاد کوچک و کشاورزی شهرستان جویبار جذب شده و در جهت رونق آن به کار گرفته شود هفته به هفته به وسیله کسبه غیر بومی این بازار از شهرستان جویبار خارج شده و به شهرستان‌های مجاور انتقال می‌یابد که باعث رکود هرچه بیشتر اقتصادی در شهرستان جویبار و رشد اقتصادی شهرهای مجاور می‌شود.

رکود بازار شهر در ابتدا و انتهای هر هفته

این جدا از بار فشار اقتصادی است که بر دوش کسبه و مغازه‌داران شهر جویبار قرار می‌گیرد. معمولاً دو روز پیش از روز جمعه و دو روز پس از آن، مغازه‌هایی که ممکن است نمونه اجناس آن‌ها در «جمعه بازار» جویبار فروخته شود، که کم هم نیستند، از مشتری خالی شده و با این کم شدن فروش چند روزه، زیان جبران‌ناپذیری به پیکره بازار کسب و کار جویبار وارد می‌شود. به‌طوری که برخی از کسبه قادر به پرداخت اجاره‌بهای مغازه خود نیز نبوده و به مرز ورشکستگی کشیده شده‌اند‌.

این بازار در چند سال اخیر نقش مخرب‌تری در اقتصاد جویبار ایفا کرده و جز یک جاذبه گردشگری حبابی، سود چندانی برای رونق اقتصاد جویبار و حتی شناخت واقعی و تاثیر‌گذار از صنایع دستی شهرستان نداشت. به گونه‌ای که از ابتدا تا انتهای این بازار اجناس بی‌کیفیت چینی را هم می‌توان یافت که جایگزین صنایع دستی تولیدات داخلی و محلی شده است.

نبود توازن در بازار

با اطمینان می‌توان گفت «جمعه بازار» جویبا محل قراری شده، بین فروشندگان دوره‌گرد غیر بومی و خریداران شهرستانی که از این طریق بده و بستانی با هم داشته باشند و شاید در این بین برخی از مشتریان از اندک دستفروشان جویباری نیز خرید کنند که این هرگز باعث ایجاد توازن در مبادلات نمی‌شود. حجم خروج سرمایه از طریق این بازار چندین برابر ورود سرمایه به شهرستان است که جز زیان دستاوردی برای شهرستان جویبار نخواهد داشت.

شاید در گذشته‌های دور جمعه بازار سنتی جویبار برای منطقه مفید بود، ولی در یکی دو دهه اخیر، رشد ناموزون این بازار باعث تضعیف هر چه بیشتر اقتصاد بیمار شهرستان شده و خروج هفتگی میلیاردها تومان پول از اقتصاد کوچک و کشاورزی جویبارمانعی برای توسعه این شهرستان در مقایسه با دیگر شهرها شد. اگر خواهان رشد متوازن شهرستان جویبار بدون تغییر در سیاست نگهداری از جمعه بازار، دستیابی به آن میسر نخواهد بود. باید برای رشد اقتصادی جویبار حتما در نحوه اداره این این بازار تغییراتی اساسی صورت گیرد تا این مکان نقش واقعی خود را در اقتصاد جویبار ایفا کرده و باعث رونق دوباره اقتصادی شهرستان شود.

برخی شهرهای استان به زیان بازارهای هفتگی برای اقتصادشان پی برده و این بازارها را برچیده یا محدود کردند. کاش مسئولان شهرستان و اعم از فرمانداری، شورای شهر و شهرستان، شهرداری، اصناف و همچنین شهروندان جویباری کمی دوراندیشانه به این موضوع مهم توجه کنند و با ارائه راهکارهایی مانند بومی‌سازی کسبه بازار از خروج هفتگی درآمدهای شهرستان جلوگیری کنند.

مسئولان باید این را در نظر داشته باشند که مشکلات در جمعه بازار جویبار با معیشت و رشد اقتصادی شهرستان مرتبط است. شاید لازم است که این موضوع مهم در شورای اداری مطرحشود تا با اتخاذ سیاستی منسجم و یک طرح مدون و کارشناسی شده، این مشکل اساسی برطرف شود.

نیاز به مدیریت چندگانه بر جمعه‌بازار

شهردار جویبار در گفت‌وگو با همشهری با بیان این‌که مدیریت جمعه بازار جویبار پس از مصوبه شورای تأمین شهرستان از حالت عمومی مدیریت شهرداری خارج شد و به در اختیار بخش خصوصی قرار گرفت، اظهار کرد: مدیریت جمعه‌بازار شهرستان را با در نظر گرفتن یک سری شرایط و گرفتن تعهداتی در ارائه خدمات به بازار به بخش خصوصی واگذار کردیم.

«حمید بخشی» اظهار کرد: در حال حاضر این بازار زیر نظر شهرداری و چند نهاد دیگر شهرستان هر هفته برپا می‌شود و به فعالیت خود ادامه می‌دهد. جمعه بازار و مدیریت آن یک موضوع همگانی است و مدیریت آن باید با ورود جدی و حضور دائمی نهادهای دیگری مانند بهداشت و درمان، دام پزشکی، صنعت، معدن و تجارت و بسیرای از دستگاه‌های دیگر انجام شود. شهرداری در امر ساماندهی و وضعیت ساختاری و خدمات همگانی می‌تواند در بحث جمعه‌بازار فعال باشد. اما اگر کسی ماده‌ غذایی غیر بهداشتی عرضه کرد اداره بهداشت و درمان است که باید حضور داشته باشد. یا در زمینه عرضه دام و طیور در بازار دامپزشکی باید نظارت کامل و جامعی داشته باشد. همچنین اصناف به عنوان یکی از متولیان اصلی بازار باید در جمعه‌بازار حضور پررنگی داشته باشد.

 وی افزود: در این بازار اجناس و کالاهای زیادی به فروش می‌رسد که هر کدام به بخشی از جامعه ارتباط دارد. حتی معتقدم اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی هم باید در مدیریت و نظارت بر بازار ورود کند. چرا که در این بازار محصولات مرتبط با فرهنگ هم عرضه می‌شود و لازم است نظارت بر این فعالیت‌ها باشد. گاهی پوشاک یا کالاهای زینتی در بازار دیده می‌شود که با فرهنگ همگانی جامعه و سنن و شعائر ما همخوانی ندارد. بنابراین نمی‌توان جمعه‌بازار جویبار را صرفا یک پدیده یا محل اقتصادی دانست.

آسیب‌های چندجانبه جمعه‌بازار

شهردار جویبار به آسیب‌های جمعه بازار جویبار بر اقتصاد شهرستان نیز اشاره کرد و گفت: جمعه بازار به کسب و کار شهرستان آسیب می‌زند. معمولا کسبه از شهرهای دیگر می‌آیند و محصولات خود را به مردم این شهرستان می‌فروشند. کسبه زیادی در جویبار به خاطر فعالیت جمعه بازار گلایه دارند. زیرا شهروندان بخش قابل توجهی از نیازهای هفتگی خود را در این بازار تأمین می‌کنند و کسبه شهر و شهرستان با بازار اشباع شده مواجه می‌شوند.

بخشی با بیان این‌که جمعه بازار یک موضوع اجتماعی است که حالت تامینی به خود گرفته، خاطرنشان کرد: معتقدم جمعه‌بازار در آستانه تحمل این شهر قرار ندارد. متأسفانه در این بازار هم مشکلات بهداشتی و زیست محیطی داریم و هم چالش‌های فرهنگی و ترافیکی و اقتصادی. باید درباره این بازار تصمیم قاطعی گرفته شود و در این تصمیم همه جوانب هم مد نظر باشد.

فشار جمعه‌بازار بر اقتصاد و زیرساخت‌های شهر

وی افزود: کنترل جمعه‌بازار با شرایط کنونی از تحمل شهر خارج است و معتقدم باید این بازار به اعتدال برسد. شهرداری وظایف مربوط به ساماندهی و نظارت بر خدمات را تا حد توان انجام می‌دهد. اما بزرگان شهر و شهرستان باید تصمیمی بگیرند که این بازار قدیمی بستری برای رونق اقتصاد شهرستان باشد. هم‌اکنون این بازار فشار زیادی بر شهر وارد می‌کند. می‌پذیریم که این بازار یک هویت تاریخی دارد که قابل توجه است. اما بازاری که امروز با آن مواجه هستیم فاصله زیادی با هویت تاریخی خود دارد.

شهردار جویبار درباره اقدامات شهرداری برای بهبود وضعیت ساختاری بازار گفت: این بازار یک بستر قدیمی دارد که اعلام کردیم در آن قسمت اگر اشخاصی مایل هستند ساخت‌وساز انجام دهند و فضا را از نظر بهداشتی و بازاری ایمن کنند می‌توانند با مراجعه به شهرداری پروانه ساخت دریافت کنند. تعدادی از شهروندان نیز اقدام به دریافت پروانه کردند. البته این بستر فضای محدودی از بازار را در بر می‌گیرد که ساخته شدن آن توسط افراد بومی می‌تواند به رونق بازار کمک کند. عمده مشکلات جمعه‌بازار در معابر همگانی است که دستفروشان بساط خود را پهن می‌کنند و معمولاً هم باعث نقض حقوق شهروندی می‌شوند.

گسترش جمعه‌بازار جویبار بی‌ضابطه است

رییس اداره صنعت، معدن و تجارت جویبار در گفت‌وگو با همشهری درباره نظارت بر جمعه‌بازار این شهرستان اظهار کرد: عموماً روزبازارها تحت کنترل و اداره شهرداری‌ها هستند. در هیچ جای دیگری هم صنعت، معدن و تجارت نمی‌تواند احاطه‌ای بر این بازارها داشته باشد. در واقع مدیریت این بازارها در اختیار شهرداری‌هاست و بر همین اساس است که جایابی، انتخاب پیمانکار و برنامه‌ریزی برای این بازارها نیز در اختیار شهرداری گذاشته شده است. بنابراین عملاً سازمان صنعت، معدن و تجارت نمی‌تواند ورود مستقیمی بر این بازار داشته باشد. مگر این که در کارگروه‌ها اعلام شود که ادارات برای همکاری در مدیریت بازار یا اولویت‌بندی و فعالیت صنوف در غرفه‌ها همکاری کند که در این صورت آماده همکاری و همراهی خواهیم بود. در غیر این‌صورت اداره صنعت، معدن و تجارت یا اتاق اصناف هیچگونه نظارت یا اعمال سلیقه‌ای نمی‌توانند داشته باشند.

«محمد فیروزجایی» با اشاره به ممکن نبودن نظارت بر روند عرضه محصولات در این بازارها افزود: نظارت بر محصولات در روزبازارها از نظر قیمت عملاً امکان‌پذیر نیست. چون این افراد جایگاه ثابتی ندارند. از حیث کیفیت هم با توجه به وجود اداراتی مانند بهداشت و درمان و شبکه دامپزشکی، نظارت بر این بازارها بر اساس نوع محصول توسط ادارت باید انجام شود.  به ویژه مواد غذایی و طیور که به صورت کشته شده عرضه می‌شود و جای بحث هم دارد. ما هم می‌توانیم در این نظارت‌ها کمک حال دوستان در شبکه بهداشت، شهرداری و دامپزشکی باشیم. اما به تنهایی نمی‌توانیم اعمال وظیفه کنیم. چون همان‌طور که گفته شد وظیفه‌ای در بازارهای هفتگی برای ادارات صنعت، معدن و تجارت تعریف نشد. اما برای همکاری با دستگاه‌های مرتبط آمادگی داریم.

وی با اشاره به چالش‌های اقتصادی وجود جمعه بازار در جویبار خاطرنشان کرد: با توجه به ماهیت وجود جمعه بازار در ضرورت برپایی آن شکی نیست. زیرا به عنوان یک برند فرهنگی برای شهرستان قابل پذیرش است. اما چیزی که برای ما ابهام ایجاد می‌کند و جای نقد دارد گسترش غیر منتظره و دور از انتظار این بازار است. حدود و ثغور جمعه بازار قدیمی جویبار مشخص است.  اما بازاری که امروز در جویبار برپا می‌شود محدوده مشخصی ندارد و در سال‌های اخیر شاهد گسترش بیش از حد و بی‌ضابطه بازار بودیم که منجر به عرضه کالاهای بی‌کیفیت و حتی قاچاق شد.

این مسئول خاطرنشان کرد: فلسفه این بازار عرضه کالاهای بومی و دست‌ساخته‌های مردم شهرستان بود. اما جمعه بازار جویبار سال‌هاست از این کارکرد خارج شد. تقریباً می‌شود گفت امروز بیش از 50 درصد کالاهای بازار تفننی، غیرمجاز و کالاهایی هستند که ماهیت بومی و اصاالت ندارند. در این بازار پوشاک، لوازم صوتی، لوازم آرایشی و بهداشتی و اسباب بازی عرضه می‌شود که عموماً قاچاق هستند. عرضه مواد غذایی هم به صورتی است که جای بحث دارد.

رییس اداره صنعت، معدن و تجارت جویبار با اشاره به برخوردهای جدی این اداره با واحدهای صنفی مجاز در عرضه کالای قاچاق، گفت: یک واحد صنفی توسط چندین نهاد و اداره نظارت می‌شود و حقوق همگانی اعم از مالیات، عوارض را می‌پردازد. در صورت تخلف و عرضه کالای قاچاق جریمه می‌شود. اما در جمعه‌بازار و بازارهای هفتگی به راحتی یک کالا عرضه می‌شود و هیچ حق و حقوق و نظارتی هم بر آن نیست. ضمن این‌که هیچ سودی برای شهرستان ندارد، اما فرد بدون این‌که حقوقی را بپردازد، سود هنگفتی می‌کند.

فیروزجایی اظهار کرد: اعتراض ما بر جمعه‌بازار جویبار دو جنبه دارد. نخست این‌که این بازار گسترش بی‌ضابطه‌ای داشته و دوم این‌که در بازار اولویت‌بندی عرضه محصولات و استقرار کسبه وجود ندارد. در بازاری که در اصل باید عرضه محصولات بومی مردم منطقه در اولویت باشد، این کالاها و تولیدکنندگان جایگاهی ندارند و عرضه کالاهای بی‌کیفیت و گاه غیرمجاز در بهترین نقطه بازار انجام می‌شود. از این حیث به این بازار معترضیم. چون صنوف شهرستان زیان می‌کنند و معتقدیم باید ساماندهی جدی در جمعه‌بازار جویبار صورت گیرد.