مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری،  حسین اعتمادزاده: بیش ترآدم ها دریک مورد وجه اشتراک دارند و آن هم نگاه کنجکاوانه به پدیده ای تازه و بدیع است.اهل ادب و هنرهم مانند دیگرمردم اند.اگربا متن یا اثر بدیع روبرو شوند، دوست دارند درباره ی آن نظر بدهند.

ما،کنون استاد اسدالله عمادی را داستان نویس، شاعروپژوهشگرمی شناختیم. امّاامروز کتابی پیش روی ما قراردارد به نام «لایه های پنهان» که تفاوت آشکار با دیگر آثار چاپ شده اش دارد.

با خواندن این کتاب مخاطب با تلاش این هنرمند در عرصه ی نقد وبررسی ادبیات داستانی و شعر معاصر آشنا می شود.هرچند نویسنده ی این اثرکه بیش از چهار دهه در حوزه ادبیات قلم می زند ،ادعایی بر حرفه ای بودن در عرصه ی نقد را نداشته است و ندارد. به بیان دیگر دغدغه و تلاش هنرمندآن است که در حد توان خود دینش را به جامعه ادا نماید.حتا اندک.در این کتاب ما شاهد،نقد و بررسی چند اثر داستانی و چند دفتر شعرچاپ شده معاصر،هستیم.

      آیا نوشتن نقد و بررسی آثار هنری و ادبی ضروریست ؟ واگر ضروریست برای چه کسانی یا چه مخاطبانی مفید و موثر است ؟

    قبل از این که در باره ی ضرورت این امر صحبت کنیم ؛ لازم به ذکراست  که در کشور ما دو دسته یا دو گروه کتاب خوان و اهل مطالعه وجود دارند.دسته اوّل نویسندگان، هنرمندان،منتقدان،تحلیل گران و کارشناسان ادبیات هستندکه تعداد اندکی ازاهل مطالعه را تشکیل می دهند به نظر می رسد که اینان حدود دو درصد می باشند .
       امّا بقیه ی کتاب خوان های جامعه ی و حتا تحصیل کرده های کشور مان که شوق خواندن، به ویژه مطالعه به ادبیات دارند متاسفانه باشیوه ی مطالعه ی درست و روشمند آشنایی چندانی ندارند.

مثلاً؛ شعر یا داستان زیاد می خوانند امّا بر روی یک شعر یا داستان واحد،دقت لازم به کار نمی برند و نمی کاوند و تحلیل نمی کنند، به فکر پیدا کردن معانی نهفته در شعر و داستان یا شگرد ها و فنون به کار رفته در داستان یا شعر نیستند و به نقد و ارزیابی آن نمی پردازند و نمی کوشند یافته های خود را در داستان وشعربه نحو دقیق بیان کنند.

این نکته ها، ضعف بزرگ در عرصه ی هنرامروز ماست به همین دلیل است به جرأت می توان گفت که ما در نقد و بررسی آثار ادبی بسیار تنگدستیم؛ بنابراین نوشتن این گونه کتاب ها برای مردم کشور ما ضروریست؛ زیراکه ذات هنر،مستقیم گویی نیست بلکه ازعناصر ی چون نماد، نشانه،استعاره وتشبیه برای رساندن پیامش بهره می گیرد. ناگزیر برعهده ی منتقدان و تحلیل گران است که لایه های زیرین اثر هنری را بشکافند تا آن اثرشفاف؛ و قابل هضم و درک برای همگان گردد.دراین صورت است که مخاطب با خواندن این گونه کتاب ها به شیوه ی درست و قاعده مند مطالعه ی بیش تر آشنا می شود.
 

    کتابِ «لایه های پنهان»از دو بخش تشکیل می شود.بخش اول نقد و بررسی اشعارشاعرانِ معاصری چون نیما یوشیج،سهراب سپهری،اخوان ثالث،احمد شاملوو حسن هنر مندی است.
   بخش دوّم نقدوبررسیِ داستانِ داستان نویسان معاصر چون صادق هدایت، احمد محمود، علی اشرف درویشیان، صمد بهرنگی، اصغرالهی، هوشنگ عاشورزاده و حسن اصغری است.   
    نقدهایی که در این کتاب بر داستان یا شعرنوشته شده است، به شیوه ی نقد تحلیلی است، این گونه نقد ها هنوز در جامعه ایران پذیرفته است. چرا؟

برای این که بسیاری ازخوانندگان و منتقدان هنوز براین باورند که محتوا و درونمایه اثر، مهم تر از ساختاراست. به همین دلیل اختلاف جدّی بین منتقدان «نقد نو»یا نقد ساختاری با «نقد تحلیلی» یا نقد محتوایی وجودارد.

به نظر می رسد برای بسیاری از خوانندگان عام، نقد تحلیلی مطلوب تر است. یکی از ویژگی «نقد تحلیلی» یا نقد محتوایی آن است که منتقد در ابتدا تلاش می کند ویژگی هنری و سبک نوشتاری صاحب اثررا بیان کند.و به نقد و بررسی آن  بپردازد. که برای بیش تر خوانند گان ضروریست.

با این وجود، خوانندگان در بخش اوّل با نویسنده ی اثربیش تر آشنا می شوند. یکی از ویژگی های خواندن کتابِ «لایه های پنهان»،آن است که خوانندگان با بسیاری از شاعران و داستان نویسان کشورونیزویژگی های هر دوره یا نسل وشیوه و سبک ها ی آنان آشنا می شوند.

     سعی کردم از هر بخش به عنوان نمونه و به طوراجمال یک جمله کلیدی را بیاورم.

  سهراب سپهری: چشم اندازی دیگر: دلبستگی سپهری را به بودیسم هندی و اندیشه های کریشنامورتی عارف بزرگِ هندی که راه رسیدن به حقیقت را در زدودن عادت های ذهنی و دیدنِ دوباره ی دیده ها می دانست نمی توان انکار کرد.(ص 32)

  سپهری در اشعارش به ویژه در منظومه ی مسافر که یکی از درخشان ترین سرودهای اوست،بیش تر گنوستی حیرت زده است تا عارفی رهرو وسالک(ص 33)

اخوان ثالث: اخوان ثالث دربسیاری از اشعارش،شاعری تاریخ نگاراست(البته نه تاریخ نگاری شاعر)-ویأس انسانی در اشعار او برآیندِ نگاه از چشم اندازی است که تنها چشمان تیزبین هنر می تواند آن را ببیند.(ص 38 )

  احمد شاملو: شاملو پا را از این فرا تر می گذارد.او تنها با فرهنگِ فرزندکشی و قوم کشی به مقابله برنمی خیزد،بلکه بردگیِ درونی مارادربرابرقدرت نیز به چالش می طلبد. او«پیروزیِ بردگانِ دلیر»را به هیچ می انگارد؛ چرا که پیروزیِ بردگان آزاد نشده خود می تواند بردگیِ تازه ای باشد...(ص 47)

  حسن هنرمندی: شعرهنرمندی، بیش تر در فضای بودلری نفس می کشد، در حالی که تب و تاب اجتماعی آن سال ها شعرهای پر شور اجتماعی اخوان ثالث، شاملو، کسرایی و دیگران را طلب می کند.(ص 53)

   احمد محمود داستان نویس:احمد محمود این توانایی را دارد که واقعیت ها را پاره پاره کند و از نو بنویسد،امّا در باز آفرینی واقعیت ها ،تنها سایه ها را نمی بیند- وتلاش آدمی را برای رسیدن به بهروزی و سعادت نیز به تصویر می کشد.(ص63)

  علی اشرف درویشیان: به داستان های درویشیان نیز باید از این منظر نگاه کرد.شخصیت های داستان او،انسان هایی تهیدست و مصیبت دیده اند که درتنگناهای اجتماعی گرفتاراند و اگر ناهنجاری در رفتار و گفتار شان دیده می شود، برخاسته از مناسباتی است که خود را برآن ها تحمیل کرد.(ص 78)

   صمد بهرنگی:بهرنگی ،آدم هایی را به تصویر می کشد که دردِآگاهی دارند،امّا در فضای بسته و دلگیرِ آن روزگار،جز پیکاری خشماگین راه دیگری نمی یابند.(ص 95)

   اصغرالهی: در بررسی آثارداستانی الهی،باسبک وشیوه های گوناگونی روبه رو می شویم که در آن،رویکردمتفاوت به مکتب واقع گرایی شمال و مکتب درون گرایی مرکز،آشکار است.(ص 98)

   و در ادامه با مطالعه این کتاب یا بخش دوم آن که منتقد به تحلیل محتوایی اثر می پردازد، خواننده  به پیام یا درونمایه اثر نزدیک می شود.

    صادق هدایت: داستان های هدایت،تصویری از روان عُقده مندِجامعه ی ما است که خود میراثِ تسلیم و تن سپاری به ترکانِ غزنوی ومغولان و صفویه و قاجار ودیگرحکومت گران بیگانه می باشد.(ص 59)

    احمد محمود: در این رمان ها،درپی اثبات یا انکاریک جریانِ سیاسی نیست.او به توصیف ناخدا وسُکاندرانِ این کشتی بزرگ نمی پردازد-فقط می خواهد بگوید: مسافرانِ این کشتی آدم های رنگارنگی بودند که به سوی جهانِ آرمانی خود به پیش می رفتند.(ص 71)

  امّا درشیوه ی نقد نو، منتقد براین باور است که  باید به متن هر اثری توجه کرد و به تحلیل آن پرداخت.

اسدالله عمادی در کتاب « لایه های پنهان » کوشید از نقد نو هم بهره بگیرد. گواه این ادعا  نقدهای چند داستان و چند شعر موجود در این اثراست.

همان طوری که از نام کتاب پیداست، به لایه های زیرین متن توجه شده است و تحلیلی بر عناصر داستانی همچون زاویه دید،زبان ، فضا سازی و شخصیت پردازی و معانی واژگان پنهان داشته است.

   اصغر الهی: درمجموع،شخصیت های رُمان،زنده و واقغی هستند.بی بی جان،پُرخون وگرم و واقعی است.حاج عمونیز واقعی است، که باپشت هم اندازی وبالا کشیدنِ ملک بستگان،به نان و نوایی می رسد.(ص 100)  نثر شتاب آهنگِ رمان،زیبا است و با درون مایه و فضای داستان هم خوانی دارد.(ص 100) شیوه ی روایت،خطی نیست. ساختار پازل گونه دارد.(ص 107)

  حسن اصغری: حوادث مشروطه در این رُمان،در روایتی خطی و گزارشی بیان نمی شود.(ص 117)

  نویسنده در این رُمان از زاویه دیدهای اول شخص و سوم شخص بهره می گیرد.گاه یک فصل با زاویه دید سوم شخص شروع می شود و در چرخشی ملایم با زاویه دید اول شخص ادامه می یابد.(ص 119)

 این کتاب با زبان روشن و روان نوشته شده است؛ بنابراین کتاب پیش رو حرکتی است به سوی درک بهتر یک شعر و داستان،خواننده با خواندن این کتاب می آموزد که چگونه ازمطالعه ی یک اثر ادبی لذت بیش تر و ژرف تری ببرد.تردید نیست که درک و تحلیل متون ادبی می تواند قدرت تفکر و سنجش را در خوانندگان بپروراند و نیرومند تر کند.