مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، رضاشریعتی: اینجا در بند است. بند نسوان؛ در راهروهای پر پیچ و خم آن آفتاب که از آسمان سر بر می آورد، راه راه است و او هر روز از لابلای خط‌های سیاه، دیوار را روشن می‌کند. 

  کودکانی به دلیل نداشتن اقوامی خارج از زندان برای گرفتن حضانت، در این مکان سرد و بی روح به سر می برند تا شاید آغوش مادرانه مأمنی برای شان باز کند، اما دست روزگار در عنفوان کودکی برچسب فرزند مجرم یا کودک زندان بر شخصیت آنها می زند.

گاهی با مساعدت رئیس زندان و مسئولان مهدهایی برای آنها در نظر گرفته می شود، اما بی خوابی ها و بی تابی های شان فریاد سایر زنان زندانی را در می آورد.

اگر بتوانیم چشم های مان را برمسائل بهداشتی و آسیب هایی که در زندان ها وجود دارد ببندیم، آسیب های روانی و شخصیتی این کودکان را چه کنیم؟! اصلا مگر می شود از کنار این مسائل به راحتی گذشت؟!

روان شناسان بر این باورند که شخصیت اصلی کودکان تا سن 6 سالگی شکل می گیرد و قرار گرفتن در محیط ناامن سبب چالش در روح و روان این کودکان می شود.

آنها بر این مسئله باور دارند کودکان کار، کودکان زندان و کودکان متکدی به دلیل آنکه کم حمایت شده و احساس کمبود محبت می کنند، در بزرگسالی دچار  سردرگمی و شخصیت های چند وجهی می شوند.

برای تهیه این گزارش تلاش کردیم از یک مادر زندانی مصاحبه ای بگیریم و جامعه را از مشکلات کودکان زندان آگاه سازیم، اما به دلیل محدودیت های قانونی نتوانستیم و به ناچار به سراغ برخی مسئولان دخیل در این موضوع رفتیم.

* آمار کودکان زندان توسط اداره زندان ها منتشر شود

مدیر کل بهزیستی مازندران در این باره می گوید: آمار مربوط به کودکان زندان باید توسط اداره زندان ها منتشر شود و بهزیستی در این باره آمار دقیقی ندارد. علت آن است که به علت گسترش تعداد مجرمان و بنا به ضرورت با حکم قوه قضائیه کودک در نزد والدین می ماند.

دکتر سعید آرام افزود: در این باره شنیدم با تصویب قوانین جدید قرار است تا مهدهایی در زندان برای این کودکان تاسیس شود.

وی خاطر نشان کرد: با حکم دادگاه برخی کودکان که شرایط نگهداری آنها در زندان وجود ندارد، به بهزیستی واگذار می شوند.

* کودکان زندان کم تر از انگشتان دو دست

 مدیر کل امور بانوان استانداری مازندران با بیان اینکه از سال 94 با هماهنگی وزارت کشور دبیری کنوانسیون حقوق کودک توسط وزیر دادگستری به امور بانوان واگذار شد، گفت: برنامه های خوبی برای آموزش به خانواده ها و مهارت آموزی به کودکان انجام گرفت در این مسیر بهزیستی و دادگستری همراه اداره کل بانوان استانداری مازندران هستند.

مریم جمشیدی اظهار کرد: دست نیاز به سمت همه دستگاه هایی که می توانند کمک کار ما باشند دراز می کنیم و در حال جمع آوری نقشه راه برای مقابله با آسیب های کودکان هستیم.

دبیر کنوانسیون حقوق کودک در مازندران با بیان اینکه بیشتر تمرکز ما بر روی کودکان کار، کودکان معتاد و کودکانی است که مادران و پدران زندانی دارند، افزود: در بررسی های صورت گرفته از زندان ها مطلع شدیم کمتر از تعداد انگشتان دو دست کودکانی داریم که در زندان هستند و این کودکان تا دو سالگی یعنی زمانی که شیر خوار هستند در زندان به سر می برند.

جمشیدی با بیان اینکه  شرایط زندان برای این کودکان مساعد نیست، اظهار کرد: این کودکان نیاز به شرایط خاصی برای نگهداری دارند که تقاضا داریم مسئولان نگذارند تا این فرشتگان آسمانی دچار آسیب شوند.

* کودک به پیوند عاطفی مستحکم با مادر نیاز دارد

هاجر مصطفوی -روان شناس بالینی- با بیان اینکه طبق قانون کودکان زیر دو سال نزد مادر در زندان به سر می برند، گفت: متاسفانه در بند نسوان اغلب شاهد جرائم عمدی از جمله اعتیاد، قاچاق، روابط نامشروع و.. هستیم که هریک به نوعی نشان دهنده وضعیت نامطلوب شخصیتی و روانی مادر است.

وی با بیان اینکه کیفیت فضای رشد و وضعیت روانی حاکم بر مادر بر روح و روان کودکان تاثیرگذار است، اظهار کرد: کودکان در دو سال اول نیاز به یک مراقبت کننده امن دارند که ترجیحا مادر باشد اما این مورد الزامی نیست.

مصطفوی با تاکید بر اینکه در این دو سال که فرایند دلبستگی بین کودک و مادر یا مراقبت کننده آغاز می شود، تصریح کرد: از آنجایی که مادر در زندان، استقلال روانی ندارد و در حال گذراندن تنبیه و مجازات است نمی توان انتظار اثرات سازنده ای بر فرایند رشد روانی کودک داشت.

این روان شناس بالینی با بیان اینکه بر اساس نظریه دلبستگی، کودک به پیوند عاطفی مستحکم با مادر نیاز دارد، اظهار کرد: کیفیت و حساسیت دلبستگی، اساس انطباق اجتماعی و شناختی آتی کودک و از مهم ترین عوامل تعیین کننده شخصیت وی در بزرگسالی خواهد بود.

مصطفوی با بیان اینکه جو حاکم بر زندان، اغلب توام با هیجانات منفی، کنش و واکنشهای خشونت آمیز و افراطی بین هم بندان است، تصریح کرد: گاه مادر با واکنش افراطی و غیرقابل پیش بینی اش، توانایی تعبیر، تفسیر و هماهنگی فوری علائم و نشانه های کودک برای ارضا نیازهایش را ندارد و کودک را نادیده گرفته و یا طرد می کند که منجر به ایجاد دلبستگی ناایمن در کودکش خواهد شد. این ناامنی به عنوان یک عامل خطرساز بنیادین منجر به ارزیابی های منفی و راهبردهای مقابله ای مخرب در بزرگسالی خواهد شد.

وی با تاکید بر اهمیت توجه به حساسیت پیوند عاطفی و دلبستگی مادر و کودک خاطر نشان کرد: کودکان دلبسته نا ایمن در بزرگسالی به ناسازگاری و ارتباط های ناسالم روی می آورند و در ارتباط های بین فردی خود دچار مشکلات عدیده ای خواهند شد.

این روان شناس بالینی با بیان اینکه باید شرایط مخرب دیگر در مواجه با این کودکان مورد بررسی قرار گیرد، تصریح کرد: جدایی مادر از فرزند بعد از دو سالگی طبق قانون زندان، می تواند منجر به آسیب های روانی از جمله افسردگی در مادر و ایجاد اضطراب و پرخاشگری در کودک شود. 

وی با بیان اینکه کودکان در سنین پائین شرایط خاصی را دارند، (از جمله اضطراب و آشفتگی خواب کودک در 9 ماهگی )، اظهار کرد: باید دید آیا شرایط زندان برای رشد روانی و شناختی کودک مساعد است و این امتیاز در کنار مادر ماندن و در بند بودن تا چه میزان به نفع کودکان تمام می شود؟!

مصطفوی با اشاره به اینکه کودکان حافظه رویدادی رشد یافته ای ندارند، اظهار کرد: اما با وجود حافظه هیجانی از بدو تولد، هیجانات مثبت و منفی حاصل از رویدادها در حافظه هر کودکی ماندگار خواهد ماند که هیجانات منفی زندان می تواند به نوعی بر روند رشد روانی آنان تاثیر منفی بگذارد.  این روانشناس بالینی با بیان اینکه معتقدم صرفا توجه به وجود یا عدم وجود رابطه کودک با مادر تا دوسالگی نباید در اولویت باشد، تصریح کرد:  بلکه مهم تر از حضور و ارتباط مادر، حساسیت و کیفیت دلبستگی و پیوند عاطفی وی با کودک می باشد. اگرچه طبیعتا انتظار داریم کودک در کنار مادر احساس خوبی داشته باشد اما در زندان این شرایط مهیا نیست در این شرایط جایگزین شدن یک مراقبت کننده حمایتگر و پیوند عاطفی مستحکم تر و فضای رشدی مطلوبتر، از میزان آسیبهای شخصیتی و روانی کودک در اینده می کاهد.

* در زندان زنان شرایط مناسبی برای نگهداری از کودکان وجود ندارد

منیره شکرویان در گفت وگو با خبرشمال با بیان اینکه براساس قانون مدنی، کودکانی که فاقد سرپرست موثر و قانونی مانند پدر، مادر یا جد پدری که صلاحیت لازم و قانونی برای اخذ سرپرستی کودک را داشته باشند به سازمان بهزیستی واگذار می‌شوند، گفت: این کودکان در صورت وجود سرپرست با صلاحیت، پس از اینکه دو سالشان تمام شد، به مراکز شبانه‌روزی سازمان بهزیستی واگذار شده و در این مراکز به آنها خدمت ارائه می‌شود.

وی با بیان اینکه بر اساس قوانین مربوط به زندان ها، کودکان تا دو سال در آغوش مادرشان می مانند و بعد از آن با توجه به وجود یا عدم وجود سرپرست به مراکز بهزیستی سپرده می شوند تا دوره محکومیت مادرشان به اتمام برسد، اظهار کرد: طبق آیین نامه سازمان زندان‌ها کودکان می‌توانند تا سن دو سالگی با مادران شان در زندان بمانند اما بر اساس گزارش انجمن دفاع از حقوق زندانیان گاهی این وضع تا 6  سالگی هم طول می‌کشد و طی این سال‌ها "کودکان زندان" با حداقل امکانات از کم‌ترین حقوق خود محروم می‌شوند.

این کارشناس حقوق و رسانه با بیان اینکه این کودکان در حالی صبح تا شب را با زنان مجرم می‌گذرانند که یکی از مشکلات کنونی زندان‌های ما کنار هم بودن مجرمان از انواع جرایم در یک بند است، تصریح کرد: بر اساس تبصره یک ماده شصت ونه قوانین مربوط به زندان ها محکومان و متهمان زن مي‌توانند اطفال خود را تا سن دو سال تمام به همراه داشته باشند.

وی ادامه داد: ریيسان مراكز حرفه‌آموزي و اشتغال مي‌توانند در هر موسسه يا زندان نسبت به تفكيك و جداسازي اطفال 2 تا 6 سال در محل مجزا (مهدكودك) اقدام و يا نسبت به انتقال اطفال موصوف ‌به بهزيستي يا مؤسسه‌هاي نگهداري اطفال مبادرت کنند.

شکرویان با بیان اینکه در حال حاضر در زندان زنان شرایط چندان مناسبی برای کودکان آنان وجود ندارد، اظهار کرد: پس از ورود این کودکان به شیرخوارگاه ها و مراکز بهزیستی نیز آنها به شکل قرنطینه‌ای نگهداری شده و در نتیجه شاهد آن هستیم که در این پروسه لطمات زیادی به بسیاری از بعدهای شخصیتی و رشدی این کودکان وارد می‌شود.

این کارشناس حقوق و رسانه با تاکید بر آنکه تعداد زنان زندانی در ایران که به دلایل مختلف در حبس به سر می‌برند، در مقایسه با زنان زندانی کشورهای دیگر و جمعیت مردان زندانی به شدت ‌اندک است، خاطر نشان کرد: با وجود این، تعداد زیادی از این زنان در سنین جوانی و باروری قرار دارند که این مساله به خودی خود، آسیب‌های جدیدی را تولید می‌کند.

شکرویان با بیان اینکه قوانین حضانت وظیفه و مسئولیت نگهداری طفل دختر را تا هفت سالگی و طفل پسر را تا دو سالگی بر عهده مادر گذاشته است، اظهار کرد: این در حالی است برای مادری که در این زمان در زندان به سر می‌برد، نگهداری از طفل مقدور نبوده و البته فرد دیگری هم نیست که بتوان حضانت طفل را به جای مادر به او واگذار کرد. در این موارد دادگاه اجازه می‌دهد کودک نزد مادر بماند و محیط زندان با مادر بر محیط خارج از زندان بدون مادر ترجیح داده می‌شود.

*خط قرمزها

متاسفانه آمار کودکان زندان به دلیل سیاست های خاص برخی از دستگاه‌های اجرایی که اجازه پاسخگویی در این باره را به مسئولان نمی‌دهد، منتشر نشده و یا مسئولان به سختی حاضر به اعلام آمار می‌شوند، حتی خبرنگاران و رسانه ها برای ورود به این بخش با خط قرمزها مواجه هستند.

بخشی از حساسیت ها به دلیل ایجاد امنیت روانی در جامعه است که طبیعی به نظر می رسد اما از مسئولان تقاضا داریم برای ایجاد امنیت روانی، آگاهی بخشی به جامعه را سلاخی نکنند و اجازه بدهند تا چالش های موجود حداقل از سوی روابط عمومی های آنها رسانه ای شود. شاید در این صورت بتوان با اطلاع رسانی از مخاطرات موجود بخشی از آسیب های جامعه را مهار کرد تا جلوی سرنوشت نامعلوم برخی از کودکان گرفته شود.