مازندنومه؛ سرویس محیط زیست و گردشگری، رضاشریعتی: تنها پتانسیل مازندران در بخش گردشگری جنگل، دریا، کوه و یا دشت‌های آن نیست، بلکه اگر درست به این استان بنگریم، جاذبه‌هایی را می‌بینیم که به راحتی از کنارشان گذشتیم، از بنا‌های تاریخی قبل و بعد از اسلام تا خانه های قدیمی و کاروان سراها که زیرپاهای خود با پروتکل‌های ناکارآمد و ایجاد موانع لگدمالشان کردیم.

گردشگری مذهبی از دیگر پتانسیل‌های توریسم است که در دنیا با توجه به ظرفیت این نوع از گردشگری، برخی کشورها نظیر عربستان و یا حتی همین مشهد خودمان درآمد اول خود را از این راه کسب می‌کنند و صنایع مرتبط با آن را می‌سازند. اما آیا مازندران در این بخش تنها امامزاده‌ها و مساجد را دارد؟

  در جمهوری اسلامی ایران به اقلیت‌های مذهبی فرصت داشتن نماینده در مجلس و حتی رشد در سمت‌های مدیریتی داده شده و این به معنای نگاه قابل دفاع اسلام از ادیان الهی است.

*چهار ظرفیت گردشگری نهان در مازندران

در مازندران نام کلیسای آنتوان مقدس در شهرک ساحلی هایکاشن در فاصله بین شهرهای نور و علمده که بنا به اظهارات مردم بومی توسط ارامنه کاتولیک مذهب ایران در سال 1974 میلادی بنا شد، کلیسای سرخ آباد سوادکوه مربوط به دوره پهلوی اول (ثبت با شماره ۹۲۷۱ در تاریخ ۷ مرداد۱۳۸۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران)، آتشکده کوسان (مربوط به سده‌های اولیه دوران‌های تاریخی پس از اسلام واقع در بهشهر با شماره ثبت ۵۴۱۰ در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران) و آتشکده آمل آرامگاه آل رسول مربوط به دوره ساسانیان است و در  محله پائین بازار، در شهر قدیم (عوام کوی) که در تاریخ ۶ اردیبهشت ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۰۶۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، از نمونه‌هایی هستند که حداقل با یک جست وجوی ساده در اینترنت به تاریخچه آن دست یافتیم. بماند از هزار اثر تاریخی و مذهبی که متاسفانه هنوز به ثبت ملی نرسیدند و یا اگر هم به ثبت رسیده باشند، دارای مشکلاتی هستند که گفتن از آن‌ها مثنوی هفتاد‌ من است.

*گرجی‌محله و گرجی‌خیل نشانی از حضور گرجستانی‌ها در مازندران

ابتدا به سراغ حسین اسلامی ساروی، پژوهشگر، نویسنده، مورخ و مسئول پژوهشکده ساری‌‌شناسی رفتیم. او همواره به سیاست‌های تخریب بناهای تاریخی مازندران انتقاد کرده است.

رئیس مرکز ساری شناسی در گفت‌وگو با ما با بیان اینکه گرجستان در زمان صفویه و حتی قاجار از استان‌های ایران بود، گفت: با نگاهی به تاریخ و اسامی محله‌های مازندران با توجه به رویدادهای تاریخی اسامی اماکنی نظیر گرجی‌محله و گرجی‌خیل نشان می‌‌دهد مسیحیان گرجستانی در آن زمان در این استان زندگی‌ می‌کردند.

وی با اشاره به اینکه در بررسی تاریخی مشخص شد که در زمان صفویه مسیحیان گرجی مسلمان شدند، اظهار کرد: بیش‌تر مسیحیان مازندران در آن دوران ارمنی نبوده و گرجستانی بودند.

اسلامی ساروی با بیان اینکه ارمنستان را در جریان ترکمن‌چای از دست دادیم، خاطر‌نشان کرد: در دوره‌ای تفلیس گرجستان از شهرهای ایران به شمار می‌رفت و ایروان ارمنستان به عنوان یک شهر اسلامی با اکثریت مسلمان جزو ایران بود.

*گورستان ویژه ارامنه

این پژوهشگر برجسته مازندرانی با تاکید بر اینکه واگذاری ایروان و نخجوان به دولت روسیه در ترکمن‌چای سبب گرایش برخی مردم این کشور به مسیحیت شد، اظهار کرد: در مازندران در شهرستان‌هایی نظیر ساری و بابل گورستان ویژه ارامنه داشتیم، برای مثال در انتهای خیابان رودکی ساری یکی از این گورستان‌ها بود اما کلیسای ارامنه یا گرجی‌ها نداشتیم.

*سرخ آباد کلیسای کوچک جهان

این نویسنده کتاب‌های تاریخی مازندران با بیان اینکه کلیسای سرخ آباد سوادکوه مربوط به دوره پهلوی اول توسط کارگران آلمانی و سوئیسی ساخته شد، گفت: این کلیسا، کوچک‌ترین کلیسای جهان است که نیاز به توجه بیشتر دارد.

رئیس مرکز ساری شناسی با اشاره به اینکه کلیسای سرخ‌آباد در روبروی ایستگاه راه‌آهن کنار جاده اصلی با فاصله دو کیلومتر از ورسک بر روی تونل راه‌آهن قرار دارد، اظهار کرد: کلیسای آنتوان مقدس در شهرک ساحلی هایکاشن در فاصله بین شهرهای نور و علمده در زمان ویلاسازی‌های پهلوی توسط ارامنه ساخته شد.

*یهودی‌ها در بابل

این پژوهشگر برجسته مازندرانی با بیان اینکه در گذشته در شهرستان بابل یهودی‌ها حضور داشتند و محله‌ای به نام آن‌ها وجود داشت، گفت: در حال حاضر مسیحی‌ها و کلیمی‌های ساکن در مازندران از این استان مهاجرت کردند و در استان اسکان ندارند.

*رگه‌های زرتشتیان در مازندران

اسلامی ساروی با اشاره به اسامی روستاهایی نظیر سوته (روشنایی) در مازندران، اظهار کرد: در مشاهده و مطالعه تاریخ رگه‌های این چنین در اسامی داریم و می‌دانیم مسجد جامع فعلی ساری آتشگاه بود.

این پژوهشگر برجسته مازندرانی با بیان اینکه مازندرانی‌ها دیرتر از بقیه زرتشتی شدند و مومن زرتشتی نداشتیم، اظهار کرد: با فروپاشی حکومت ساسانیان و حمله اعراب باز هم مازندرانی‌ها بر باور دینی مهاجمان و اشغالگران عرب (بنی امیه و بنی عباس) تن ندادند و پیشتاز سر سپردگی به اهل بیت حتی در جهان اسلام بودند.

اسلامی ساروی با بیان اینکه در حال حاضر تمام آتشگاه‌ها و آتشکده‌ها نابود شدند که این موضوع جای نقد دارد، گفت: تبرستان نخستین منطقه‌ای هستند که مردمش اسلام را با دین علویان آغاز کردند و حکومت شیعه علوی را با دعوت خود تشکیل دادند.

*تاریخ طبری معتبرترین کتاب تاریخی

وی با اشاره به اینکه آل بچیه یا همان دیلمیان باعث رواج مذهب شیعه امامی در اکثرمناطق ایران و عراق شد، خاطرنشان‌کرد: معتبرترین استناد برای تالیف کتاب مذهبی تاریخ طبری است، در کتاب‌های تاریخی آمده که دیلمیان از منطقه ساحلی دیلم (از چالوس به غرب) بودند.

این نویسنده کتاب‌های تاریخی مازندران با بیان اینکه در زمان سلسله آل بویه حکومت شیعی تا بغداد را در بر گرفت، اظهار‌کرد: این دوره از دوران با شکوه و ارزشمندی است که تشیع و دانشمندان بزرگ شیعی در آن درخشیدند .

اسلامی ساروی ادامه داد: منسوخ شدن جشن و شادی در روز عاشورا که دشمنان اسلام آن را به شادترین روز سال به دلیل غلبه بر امام حسین (ع) تبدیل کرده بودند در زمان آل بویه اتفاق افتاد و بزرگداشت عاشورا جایگزین شد.

*گردشگری مذهبی تعریف خاصی دارد

در ادامه گزارش به سراغ دلاور بزرگ‌نیا، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران رفتیم تا از او در مورد گردشگری مذهبی و گردشگری ادیان بپرسیم.

این مسئول با بیان اینکه بحث در مورد گردشگری مذهبی و گردشگری ادیان، بسیار کارشناسانه، دقیق و زمان بر است، گفت: برای بررسی هر نوع از بخش‌ها مختلف گردشگری باید ظرفیت گردشگری و پیوندش با توریست فرهنگی و تاریخی مورد بررسی قرار گیرد و نمی‌توان بدون بررسی سند و شجره‌نامه یک مکان منتسب به یک امام آن را در زمره مکانی برای گردشگری مذهبی قرار داد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با بیان اینکه مشهدالرضا (ع) و حرم فاطمه معصومه (س) در قم ظرفیت کامل گردشگری هستند، خاطرنشان کرد: وقتی مبحث ظرفیت کامل گردشگری مطرح می‌شود یعنی باید پیوند این موضوع با معماری، تاریخ و فرهنگ مورد مطالعه قرار گیرد.

بزرگ‌نیا با بیان اینکه اماکنی نظیر امام‌زاده عباس ساری و امام‌زاده سید ابوصالح قائم‌شهر 900 سال سابقه تاریخی دارند، اظهار کرد: شاید بتوان از برخی مکان‌ها نظیر شهرک ساحلی هایکاشن در فاصله بین شهرهای نور و علمده با توجه به آمار ارامنه‌ای که به این شهرک ساحلی می‌روند به عنوان ظرفیت گردشگری نام برد اما نمی‌توان این موضوع را ناشی از گردشگری مذهبی دانست، چراکه کلیسای آنتوان مقدس برای عبادت گردشگران شهرک ساحلی هایکاشن ساخته شد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با تاکید بر نقش گردشگری مذهبی در بالارفتن میزان بازدهی گردشگری، گفت: باید ارزیابی‌های دقیق از ظرفیت‌‌های خود داشته باشیم تا همه آحاد جامعه از آن استفاده کنند.

وی با اشاره به اینکه مسافران در گردشگری مذهبی با نگاه مکان‌های مقدس، سفر خود را تعریف کرده اند، تصریح کرد: مکان‌‌های مذهبی با مکان‌های دیگر متفاوت است که باید برای ورود و استفاده مسافران و گردشگران برنامه‌ریزی‌‌‌‌های مطلوب صورت گیرد.

*ایران کشوری آزاد برای اقلیت‌های مذهبی

آندرانیک آشوری، یکی از مسیحیان ایرانی است که در استان یزد زندگی می‌کند و برای لذت بردن از طبیعت مازندران به  استان ما سفر کرده است. همین موضوع بهانه‌ای می‌شود تا دیداری با او داشته باشیم و در مورد جاذبه‌های گردشگری استان هم کلام شویم.

وی با بیان اینکه مازندران استانی سرسبز و سرشار از موهبت‌های خدادادی است، گفت: ایران کشوری است که چه بعد از انقلاب اسلامی و چه قبل از آن نشان داد که محل آزادی برای ادیان الهی است.

آشوری با بیان اینکه بر اساس تاریخ در زمان اشکانیان مسیحیان وارد ایران شدند، اظهار کرد: موافقت پادشاهان اشکانی با آزادی دین و عقیده مردم سرزمین‌‌های تحت حاکمیت، باعث شد تا تعداد زیادی از مسیحیان و مبلغان مسیحی که مورد آزار و اذیت امپراطوری روم قرار می‌‌گرفتند وارد خاک ایران شوند.

این شهروند مسیحی با اشاره به قتل و عام آشوری‌ها توسط دولت عثمانی گفت: نسل‌کشی آشوریان نابودی عمدی و از پیش برنامه‌ریزی شده جمعیت آشوری ساکن سرزمین‌های تحت کنترل امپراتوری عثمانی در خلال و قبل از جنگ جهانی اول بود که در زمان پادشاه اشکانی به ایران مهاجرت کردند و در این کشور در امنیت کامل به انجام مراسم مذهبی خود پرداختند.

آشوری که مهندسی عمران خوانده است، ادامه داد: برای بازدید از بناهای تاریخی مازندران به ویژه بازدید از کلیسای سرخ آباد و لذت بردن از شهرک ساحلی هایکاشن به این استان سفر کردم تا با معماری این مناطق آشنا شوم.

* سخن پایانی:

متاسفانه تحلیل شرایط موجود نشان می‌دهد در حال حاضر شاهد از دست دادن فرصت‌‌های بسیاری در زمینه ترویج گردشگری داخلی و جذب گردشگران خارجی هستیم، هرچند برای مثال معرفی کلیساها و آتشکده‌ها به عنوان ظرفیت گردشگری مذهبی با توجه به تاثیرشان در جذب گردشگران خارجی، نیازمند پارامتر‌هایی است که شاید مازندران از آن بی‌بهره باشد، اما مواردی نظیر بازدید از اماکن مقدس سایر ادیان الهی و نگاه به نحوه زندگی این ادیان در مازندران، محل زندگی، آداب و رسوم آن‌ها و پیوند تاریخی، فرهنگی و مذهبی پیروان این ادیان با فرهنگ مازندران مواردی است که مورد علاقه پژوهشگران قرار دارد و می‌توان در موردش حرف زد تا قرابت‌‌های ادیان الهی با هم را یافت.