مازندنومه، سرویس فرهنگی و هنری، گزارش از محمدرضا بابایی نژاد-عکس از علیرضاقیصری: مراسم آیینی مذهبی کرب‌زنی یکی از شیوه‌های عزاداری شیعیانی ایرانی به‌ویژه اقوام ساکن در استان‌های شمالی ایران است.

کرب قطعه چوب تراشیده به اندازه‌ای که در کف دست جای می‌گیرد و خط بیرونی آن صاف است. از پشت آن بندی دارد که به پشت دست می‌افتد.

 کرب در کف دست قرار می‌گیرد و انگشتان بر گرد آن حفاظ می‌شوند.

 یک جفت کرب را در دست می‌گیرند و وقتی آهنگ نوحه خوانده می‌شود، آن ها را بر هم می‌کوبند.

کرب زنان ضمن هماهنگی و همنوایی باهم نمادی از همدلی و اتحاد از خود نشان می دهند و ناله کرب، بیانگر ناله جمادات و زمین و زمان بر حسین (ع) و یارانش است.

امروزه کرب بیشتر از چوب درخت گردو، توت و آلبالو ،ساخته می شود. معمولا خراطان، چوب‌های کرب را تهیه می‌کنند که دسته‌های گرد آن باعث می‌شود تا هنگام استفاده افراد، دست حالت راحتی داشته باشد، همچنین دو لبه صاف دارد که همانند سنج به هم زده می‌شود.

نوحه‌ای که در مراسم کرب‌زنی خوانده می‌شود ۲۱ ضرب دارد که از تک ضرب شروع می شود و همین طور دو، سه و پنچ ضرب به بالا، تا اینکه ۲۱ ضرب کامل شود. همچنین در برخی مناطق گروه نخبه، وسط دایره کرب‌زنی می‌ایستد و وقتی مداح در مراسم کرب‌زنی شروع به خواندن کرده و به ضرب بیست‌ویکم می‌رسید، گروه نخبه که در مرکز دایره قرار دارند با حرکتی هماهنگ و رو به بالا به طوری که گویی از زمین به سوی آسمان پرواز می‌کنند و سپس از پشت سر و از زیر پاهای افردا، کرب را می‌‌زدند.

در استان مازندران در مناطق مرکزی و شرق استان از جمله بندپی شرقی بابل، دهستان کوهساران قائم شهر و برخی روستاهای ساری و میاندورود و بهشهر این آیین برگزار می شود.

*احیای کرب زنی در ساروکلای قائم شهر

مهدی کهنسال فعال فرهنگی روستای ساروکلای قائمشهر در گفتگو با مازندنومه یادآور شد: این آیین در روستای ساروکلا آن گونه که پیرمرد های ما بیان می کنند و من خودم سال ها شاهد اجرای آن تا اوایل دهه 50 شمسی بودم، از مرحوم شیخ خالق( شیخ عبد الخالق ) آهنگران به یادگار مانده است. بعد از مرحوم آهنگران، مرحوم ملا اکبر فرزند مرحوم تقوی پیگیر بوده است. من یادم هست که بیش از بیست سال ملااکبر تقوی کرب خوانی انجام می داد.

وی با بیان این که مرثیه های کرب خوانی کیفیت خاص و ضرب و بند های مختلفی دارد، افزود: کرب خوانی از سه ضرب شروع می شود و تا پانزده ضرب، ادامه پیدا می کرد.

کهنسال ادامه داد: اشعار به نسبت فاخرکرب خوانی هم به همراه ضرب های هر بند تغییر می کرد.

وی با بیان این که ابزار کار کرب زنی دو تکه چوب  خراطی شده است که به وسیله نخ و یا چرمی که ازیک سوراخ تعبیه شده، گذشته و به دست بسته می شود که از دست خارج نشود. معمولا از چوب درختی استفاده می شود که محکم و مقاوم است و به گونه ای در ذهن مردم از یک تقدس برخوردار است.

این فعال فرهنگی با بیان این که در ساروکلا کرب را از چوب درخت توت، آزاد، سرخدار و افرا می سازند، تصریح کرد: برگ های پنج پر افرا مردم را به یاد پنجه می انداخت و آن  پنجه ها  هم  در ذهن عامه، نشانگر دست بریده بهترین برادر دنیا و قهرمان کربلاست.

وی با اشاره به این که کرب زنان همراه با مرثیه خوان در حالی که ضرب آهنگ هر بند با بند دیگر متفاوت است، بر چوب می کوبند و دایم در حرکت هستند. این کوبیدن چوب ها به هم و دور زدن و سیال بودن و چشم دوختن به اطراف، به طور نمادین بیان گر رفتار زنانی است که به  عنوان اولین خونخواهان حسین بن علی علیه السلام، نهضت اعتراض به  
حکومت یزید و یزیدیان را راه انداختند. مردان قوم بنی اسد هم پشت سر زنان وارد محوطه گودال قتلگاه و محل شهادت سیدالشهدا و یارانش شدند و با کوبیدن سنگ ها بر سنگ دیگر، هم اعتراض خود را نشان دادند و هم با این سرو صدا از تکه تکه شدن پیکر شهدا توسط حیوانات وحشی جلوگیری کردند.

کهنسال با یادآوری این که ما با قدردانی از زحمات مرحوم شیخ عبدالخالق آهنگران و مرحوم ملا اکبر تقوی، بعد از سی سال وقفه این آیین بسیار زیبا و دیدنی  را در ساروکلا احیا کردیم، ادامه داد: استاد ابو الحسن خوشرو برای دسته مرثیه می خواند و جوانان و  پیشکسوتان هم حضور دارند و حمایت می کنند.

ریس اداره ارشاد قائم شهر در دوره اصلاحات بیان کرد: من با مشورت جوانان هیات بین الحرمین و با هماهنگی استاد ابوالحسن خوشرو، توفیق داشتم که بعد از سال ها این دسته را به نام هیات کرب زنان حسینیه بیت العباس بالا محله ساروکلا قایم شهر در محل احیا کنم و از محرم سال 1392 مشغول اجرای این برنامه آیینی هستیم و از سال 93 به آمادگی کامل تر رسیدیم.

کهنسال با بیان این که اعضای گروه اعم از پیشکسوت و جوان، حدود 30 نفر و از بین نوجوانان 25 نفر هستند، تصریح کرد: با همکاری هییت امنای حسینیه از فضای حسینیه برای تمرین و اجرا استفاده می کنیم.

این فعال فرهنگی با اشاره به این که اشعار مورد استفاده دسته کرب زنی ما از شیخ عبدالخالق آهنگران و ملا اکبر تقوی به جا مانده، اظهار کرد: شاعر این اشعار فارسی را نمی شناسیم و اشعار مازندانی که با ضرباهنگ کرب زنی مطابق باشد هم در اختیار نداریم.

وی با بیان این که محرم هر سال حداقل چهار بار کرب زنی می کنیم، گفت: در زنده کردن این آیین هییت امنای حسینیه بیت العباس و مردم محل نقش داشتند.

*برای تماشای ویدئوهایی از کرب زنی این گروه به کانال مازندنومه مراجعه کنید.