مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، فاطمه عربی: وقتی از سالمندی صحبت می‌شود، نام مازندران هم از نگاه آماری خودی نشان می‌دهد. استان ما استانی سالمند محسوب می‌شود و رشد جمعیت سالمند آن نیز قابل توجه است. هر روز در خیابان‌ها و پارک‌های شهر و روستاها‌ی‌مان سالمندان را می‌بینیم که دور هم جمع می‌شوند و دقایقی را می‌گذرانند. برخی‌ها هم دقایق و ساعاتی را به تنهایی سپری می‌کنند. کافی است یک بعدازظهر سری به یک پارک بزنیم تا هم آن‌ها و هم آینده خودمان را ببینیم.

به یکی از پارک‌های شهر می‌روم. چند وقتی بود او را می‌دیدم. تنها و در ساعتی مشخص روی همان نیمکت همیشگی در گوشه‌ای از پارک می‌نشست. زنی لاغر اندام با چهره‌ای چروکیده که گوشه تسبیح آبی رنگش از زیر چادر مشکی مشخص بود.

آفتاب کم‌کم در حال غروب کردن است و پیرزن مثل همیشه عینک آفتابی بر چشم دارد. آن گوشه از پارک را شاید به دلیل نزدیکی به ورودی پارک انتخاب کرد. تصمیم گرفتم بعد از پیاده‌روی روی نیمکت کنارش بنشینم و سر صحبت را باز کنم. همین‌که روی نیمکت نشستم یک خدا قوتی گفت؛ خوشحال بودم که سرصحبت باز شد. گفتم ابتدای پاییز شده و باز هم هوا گرم است؛ لبخندی زد و سرش را به نشانه تایید تکان داد و به ادامه ذکر گفتن‌اش پرداخت.

بهانه دیگر برای حرف زدن پیدا کردم و بازهم پیرزن فقط نگاهم کرد. بالاخره شروع به صحبت کرد، 11 سال است که شنوایی خود را از دست داد و ‌تنها در گوشش صداهایی مبهم می‌شنود که برایش آزار دهنده است.

اسمش «مرضیه» است و اسم شناسنامه‌ای‌اش «عالیه» لهجه آذری دارد. بدون آن‌که بپرسم می‌گوید: «73 سالمه. همسرم سال‌ها پیش، سکته کرد، چند سالی از او پرستاری کردم. بعد از فوت حاج‌آقا، کم‌کم از پا افتادم. دکترها می‌گویند، پوکی استخوان گرفته‌ام، از طرفی چشم‌هایم کم‌سو شده است، چشم راستم آب مروارید آورد.»

برای آن‌که نزدیک دخترش باشد، خانه‌اش را اجاره داده است. دو پسر و یک دختر دارد که تنها پسر کوچکش با او زندگی می‌کند. هر روز دخترش به او سر می‌زند و کارهایش را انجام می‌دهد، گاهی هم اگر بتواند خودش به کارهای خانه رسیدگی می‌کند.

داستان زندگی پدر و مادرهایی شبیه عالیه خانم را بیش و کم همه ما دیده و شندیده‌ایم. اغلب ما ایرانی‌ها ‌به ویژه مازندرانی‌ها در نوجوانی و جوانی آن‌قدر کارهای سخت انجام می‌دهیم و در مواقعی به دلیل نوع سبک زندگی و حرکت‌های اشتباهی که انجام می‌دهیم که در میان سالی با انواع بیمارهای حرکتی و اسکلتی مواجه می‌شویم.

پیرشدن آدم‌هایی که دوستشان داریم همیشه آزار دهنده است. بر اساس آمارهای رسمی، مازندران پس از گیلان، تهران، اصفهان و سمنان پنجمین استان کشور است که میانگین سنی بالایی دارد. با چنین شرایطی در کنار تأکید مدیران بر کاهش میانگین سنی جمعیت با تشویق به افزایش زاد و ولد، تلاش‌های زیادی برای افزایش امید به زندگی و ارتقاء کیفیت زندگی دوران سالمندی نیز انجام می‌شود.

دکترای MPH مدرس دانشگاه علوم بهزیستی تهران در گفت‌وگو با ما پرامون شرایط و ویژگی‌های لازم برای داشتن دوره سالمندی خوب و سالم گفت: جمعیت دنیا به سرعت در حال پیر شدن است و در مقایسه با سایر گروه‌های سنی، جمعیت سالمندی از رشد سریعتری برخوردار است. سازمان جهانی بهداشت پیش‌بینی کرد تا سال2050 حدود 22 درصد جمعیت دنیا را سالمندان تشکیل می‌دهند و این نرخ جمعیت در ایران به حدود 28 درصد خواهد رسید. به عبارتی تا 33 سال دیگر حدود یک سوم جمعیت کشور ما را سالمندان تشکیل خواهند داد.
عوامل افزایش جمعیت سالمندی

دکتر «رضا افتخاریان» افزود: عوامل متعددی در افزایش جمعیت سالمندی دخالت دارد که از جمله آن می‌توان به بهبود استانداردهای زندگی، کنترل جمعیت و کاهش تولدها، افزایش طول عمر انسان‌ها، بهبود وضعیت بهداشتی و پزشکی، سازمان‌دهی روابط اجتماعی و خانودگی، پیشرفت‌های صنعتی، پیشگری و تشخیص درمان بیماری‌ها اشاره کرد.

وی هچنین در تعریف سالمندی موفق اظهار کرد: اگر بخواهیم سالمندی موفق را تعریف کنیم، دست یافتن به سالمندی سالم یا از طریق اجتناب یا به تعویق انداختن بیماری‌ها در سالمندان اتفاق می‌افتد. سالمندان می‌توانند با حفظ کارایی از طریق دوری جستن یا تعویق انداختن معلولیت یا حفظ استقلال جایگاه اجتماعی‌شان را حفظ کنند و در فعالیت‌های اجتماعی مثمرثمر باشند.

موسس یکی از مرکز جامع توان بخشی روزانه سالمندان تصریح کرد: با تغییرات همه جانبه‌ای که در شکل‌گیری اجتماع ما به وجود آمد، در سال‌های اخیر شاهد این بودیم که تعداد بسیار زیادی از سالمندان به سمت ایزوله شدن یا تنهایی سوق داده شدند. در جوامع گذشته، اساس و پایه جامعه، خانواده‌محوری بود. به دلیل شرایط  فیزیکی ساختمان‌ها و فرهنگی که وجود داشت چندین نسل در یک خانه زندگی می‌‌کردند. ولی امروزه متاسفانه به دلیل فرهنگ آپارتمان‌نشینی، مسایل اقتصادی، اجتماعی و اختلاف فرهنگی باعث شد تا سالمندان بیشتری به صورت ایزوله یا تنها زندگی کنند.

تنهایی سالمندان؛ بیماری‌های مزمن و محدودیت روابط اجتماعی

این پزشک متخصص با بیان اینکه تنهایی در سالمندان باعث محدود شدن روابط اجتماعی آنان می‌شود، خاطرنشان کرد: برقراری روابط اجتماعی به ویژه با اعضای خانواده، همسایه‌ها، جامعه، شرکت در شوراها، حضور در فعالیت‌های اجتماعی شهر، محله یا مکانی که زندگی می‌کنند و همچنین بهره‌مندی از سالمندان به عنوان مشاور در محل کار سابق به جلوگیری از ایزوله شدن و تنهایی‌شان کمک می‌کند.

وی افزود: تنهایی در سالمندان عوارض بسیار زیادی دارد. در سالمندانی که تنها زندگی می‌کنند احتمال بروز اختلالات روحی به ویژه افسردگی، خودکشی، اعتیاد، کاهش سطح سلامت، کاهش کیفیت و رضایتمندی از زندگی بیشتر است. تنهایی می‌تواند باعث افزایش معلولیت و بستری شدن سالمندان در بیمارستان‌ها شود. نیاز است سالمندان توسط شبکه‌های جامعه‌محور حمایت شود تا بتوانند راحت‌تر با بیماری‌ها، وابستگی و تنهایی مقابله کنند، شاد بمانند و سالمندی موفق را تجربه کنند.

افتخاریان با بیان این‌که از جمله عوارض «تنهایی» ایجاد یا تشدید بیماری‌های مزمن در سالمندان است، افزود: می‌دانیم که یکی از معضلات و مشکلات قرن اخیر بیماری آلزایمر است. تنهایی می‌تواند بیماری آلزایمر را به شدت تشدید کند. ما توصیه می‌کنیم که این بیماران از محیط زندگی و خانه خود جدا نشوند. جدا شدن سالمند از محیطی که سال‌ها در آن زندگی کرد و ارتباط نداشتن با افرادی که می‌شناسد می‌تواند ایجاد اضطراب و تشدید بیماری آلزایمر را شدت دهد. توصیه می‌کنیم فرد سالمند در محیط زندگی‌اش که سال‌ها در آن زندگی می‌کرد حضور داشته باشد و به هیچ عنوان تنها نماند. چرا که تنهایی نه فقط باعث ایجاد خطراتی همچون آتش‌سوزی، فرار از خانه، گم شدن و به خطر انداختن جان سالمند می‌شود بلکه بیماری آلزایمر را به شدت تشدید می‌کند.

سالمندی بیماری نیست

وی با اظهار این‌که سالمندی مترادف با بیماری نیست و این مفهوم باید از ذهن مردم پاک شود، تصریح کرد: همان‌طور که یکسری از بیماری‌ها مثل آبله مرغان، سرخک و سرخجه در دوران کودکی شایع است، بعضی از بیماری‌ها در دوران سالمندی هم شایع هستند. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به آلزایمر، دمانس، افسردگی، اختلالات روحی و بیماری‌های مزمن مثل فشار خون، دیابت، پوکی استخوان در خانم‌ها و اختلالات تناسلی در آقایان مثل بزرگ شدن پروستات اشاره کرد.

این پزشک متخصص گفت: بسیاری از بیماری‌های دوران سالمندی در دوران میانسالی با ایجاد یک راهبرد مدیریتی و ایجاد کیفیت زندگی مناسب، ورزش و تغذیه درست قابل پیشگیری هستند. اگر خانمی پس از سن 40 سالگی به طور مرتب کلسیم مورد نیاز بدن خود را از طریق لبنیات، تخم‌مرغ و داروهای حاوی کلسیم جبران کند، هرگز در دوران سالمندی دچار پوکی استخوان نخواهد شد. رعایت رژیم غدایی، تغدیه مناسب و کنترل مرتب توسط پزشک مانع ابتلا فرد به فشار خون و دیابت خواهد شد. یا در صورت ابتلا، دچار عوارض کمتری می‌شود. بیماری‌هایی که در سالمندی شایع هستند مانند سایر بیماری‌های قابلیت درمان دارند.

سندروم آشیانه خالی

افتخاریان با بیان اینکه سندروم «آشیانه خالی» فقط مختص سالمندی نیست و می‌توان در گروه‌های سنی دیگر هم آن را مشاهده کرد، گفت: آنچه در مورد این سندروم مطرح است، سمبلی برگرفته از پرندگانی است که جوجه‌های‌شان بعد از بزرگ شدن از لانه خارج می‌شوند و والدین مدتی پس از تنها شدن لانه را ترک می‌کنند. این اتفاق در جوامعی مثل جوامع ما که در حال گذر از مرحله سنت به مدرنیته هستیم هم عوارض بیشتری دارد و هم نمود بیشتری پیدا می‌کند.

وی افزود: پدر و مادر پس از سال‌ها زندگی در کنار هم وقتی فرزندان ازدواج می‌کنند، با فضای خالی در خانه مواجه می‌شوند که این تنهایی در آن‌ها اضطراب ایجاد می‌کند. معمولا در این مرحله والدین برای این‌که خلاء موجود را پر کنند به خاطرات گذشته برمی‌گردند، گذشته را باهم مرور می‌کنند و ناکامی‌های زندگی را به گردن هم می‌اندازند. برای همین است وقتی سندروم آشیانه خالی رخ می‌دهد ممکن است ما شاهد طلاق، جدایی‌های واقعی و طلاق‌های عاطفی باشیم. والدین طی سال‌هایی که فرزندان در خانه بودند فرصت نکردند از لحاظ روان شناختی به هم نزدیک شوند و مشکلات خود را حل کنند و با خروج فرزندان از منزل، عقده‌ها و مشکلاتی که در این سال‌ها روی هم انبار شد نمود بیشتری پیدا می‌کند.

نقش مذهب در دوران سالمندی

وی با بیان این‌که نقش مذهب در دوران سالمندی بسیار قوی دیده شده است، تأکید کرد: اعتقادات و باورهای مذهبی در پدیده سالمندی می‌تواند نقش بسیار مهمی در سلامت این دوران داشته باشد. از جمله در سندروم آشیانه خالی، والدین می‌توانند با باورهای مذهبی عمیق، خلاء وجود فرزندان را پر کنند که به دنبال آن تنش‌ و اضطراب‌ها کم می‌شود.

 افتخاریان تصریح کرد: از جمله مسایلی که می‌تواند به کاهش اضطراب، افسردگی و سندروم آشیانه خالی کمک کند، گسترش روابط اجتماعی سالمند است. سالمندان باید روابط جدیدی با اطرافیان‌شان شکل دهند، گرچه در افراد سالمند اعتماد کردن به افراد جدید بسیار سخت است، ولی می‌توان این ارتباط را توسط شهرداری‌ها و سازمان‌هایی همچون بهزیستی با ایجاد روابط و مراکز جدید، اماکن تفریحی و مراکزی که برای توانبخشی سالمندان ایجاد می‌شود، به وجود آورد.