مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، کلثوم فلاحی: «سید رحیم موسوی» مسئول گروه تالیف و انتشار مجموعه دانشنامه ساری‌پژوهی است که به سفارش شهرداری ساری را در 46 جلد به رشته تحریر درآورد. وی در این گفت‌وگو، مراحل تالیف و انتشار دانشنامه ساری‌پژوهی را تشریح کرد. این گفت‌وگو را بخوانید:

طرح نگارش دانشنامه ساری‌پژوهی از کجا شروع شد.

سال 92 طرح دانشنامه ساری‌پژوهی را به شهرداری ساری پیشنهاد دادم و اجرای این طرح در بهمن‌ماه همان سال، به تصویب شورای شهر رسید. از فروردین سال 93 فاز نخست تهیه و تدوین دانشنامه ساری‌پژوهی را شروع کردیم. این طرح در سه فاز برنامه‌ریزی شده بود.

شیوه کار به چه شکل بود؟

پژوهش در هر حوزه  را به پژوهشگران مختلف سفارش دادیم، پژوهش‌ها توسط هیات داوری که متشکل از سه نفر بودند مورد ارزیابی قرار می‌گرفت.  گاهی برخی پژوهش‌ها مورد تایید نبود و حتی مجبور می‌شدیم پژوهشگر را تغییر دهیم. در برخی موضوعات چون پژوهشگر دیگری نداشتیم با هماهنگی کارفرما، مجبور به تغییر موضوع می‌شدیم.

مرحله نخست چه وقت به پایان رسید؟

مرحله نخست این دانشنامه بهمن‌ماه سال 93 در 16 جلد و با هفت محور و موضوعات فرهنگ عامه، زبان طبری، تاریخ، مشاهیر، معماری و حوزه‌های هنر و از این دست منتشر شد.
اردیبهشت‌ماه سال 94 مرحله نخست دانشنامه را با حضور مسجدجامعی که در آن مقطع رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران بود در ساری رونمایی کردیم.

در انتخاب پژوهشگران به چه مسائلی توجه کردید؟

تمرکز جغرافیایی دانشنامه در شهرستان ساری بود که همه مباحث اعم از تاریخ، فرهنگ، بناها و بافت تاریخی، زبان، ضرب‌المثل‌ها، فرهنگ عامه و مشاهیر کهن و معاصر را دربرمی‌گیرد.

نگاه ما بر این نبود که چون دانشنامه مربوط به ساری است فقط از پژوهشگران ساروی استفاده کنیم. هیچ تعصبی در این زمینه نداشتیم و با وجود اینکه نقدهای بسیاری در این حوزه متوجه من شد اصل را بر توانایی محققان بنا گذاشتم و پژوهشگرانی از شهرهای تهران، بابل، آمل، بهشهر، قائمشهر و ساری و دیگر نقاط با ما همکاری کردند.
 در انتخاب محققان نگاه جنسیتی هم نداشتیم و بسیار جالب است بدانید از 31 محقق در این زمینه، به غیر از خودم 15 زن و 15 مرد با ما همکاری کردند و این تساوی به شکل اتفاق بود.

در انتخاب پژوهشگران، هیچ خط‌کشی شهری نداشتیم و جالب است که تعداد پژوهشگران بابلی که در این طرح با ما همکاری کردند بیشتر از تعداد پژوهشگران ساروی بود.

مراحل بعدی دانشنامه به چه شکل تدوین شد؟

به این دلیل که زمان را از دست داده بودیم مرحله دوم و سوم دانشنامه ساری‌پژوهی را به شکل همزمان شروع کردیم. موضوعات پژوهش در این مراحل هم در هفت محور بود و تفاوت‌های کوچکی با مرحله نخست دانشنامه داشت.

با وجود مشکلاتی که داشتیم مرحله دوم و سوم دانشنامه ساری‌پژوهی را که شامل 30 جلد بود در خردادماه سال 95 تحویل دادیم که در شهریور امسال رونمایی شد.

در مجموع چند نفر درگیر تالیف و انتشار این دانشنامه بودند؟

با 31 پژوهشگر، کادر فنی و ناشر، 40 نفر درگیر تهیه و انتشار دانشنامه ساری‌پژوهی بودیم.

طرح دانشنامه به شکل کامل اجرا شد یا با کمبودهایی مواجه بودید؟

تمام 46 جلد طرح اولیه منتشر شد. بنا بر این بود دانشنامه موضوعی در سه جلد قطع بزرگ برای کتابخانه‌ها و مراکز علمی منتشر شود و به علت نداشتن اعتبار، نتوانستیم این کار را انجام دهیم.

برای پژوهش در حوزه معاصر با چه مشکلاتی مواجه بودید؟

فعالیت در حوزه معاصر، کار بسیار سختی است. چون باید به سراغ خانواده‌های این افراد رفت و این کار را برای پژوهشگران با سختی همراه می‌کند.

علاوه بر کم بودن پژوهشگرانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، با کمبود زندگی‌نامه نویسان هم مواجه بودیم.

در انتخاب چهره‌های معاصر برای پژوهش، چه ملاکی درنظر داشتید؟

در انتخاب چهره‌های معاصر، به 2 مقوله توجه کردیم، ابتدا اینکه چهره شاخص ملی و یا بین‌المللی بوده و در کنار آن، قابلیت الگوسازی هم داشته باشند.

در این دانشنامه به  حوزه دفاع مقدس هم توجه شده است؟

با توجه به این نوع نگاه، در عرصه معاصر، علاوه بر چهره‌های علمی، فرهنگی و هنری، به معرفی 2 شهید هم پرداختیم. شهید علیرضا نوری و شهید حسین بهرامی از شهدایی بودند که کم‌تر به آنها پرداخته شده بود.

حسین بهرامی رشته ریاضی دانشگاه مشهد را رها کرده و به جبهه رفته بود، علیرضا نوری هم با وجود اینکه حکم معاون وزیر برای او صادر کردند اما بی‌توجه به منصب، در جبهه‌ها باقی ماند. اینها را باید برای مردم می‌گفتیم.

مرحوم عبدالحمید میرزا داراب از خیران بزرگ مدرسه‌ساز، یکی از موضوعات در تدوین دانشنامه است. در این زمینه توضیح دهید.

در عرصه علمی تحقیقاتی معاصر در مرحله نخست، از عبدالحمید میرزا داراب نام بردیم، بعید می‌دانم در سطح کشور، کسی به اندازه مرحوم داراب در عرصه مدرسه‌سازی و احداث مراکز علمی و آموزشی تلاش کرده باشد. داراب با وجود داشتن پیشینه شاهزادگی قاجار، معلمی بود که با تلاش خود، سرمایه‌ای را به دست آورد و سپس آن سرمایه را صرف ایجاد مدرسه کرد.

در این دانشنامه به سراغ چهره‌های هنری هم رفته‌اید؟

بله، در گام بعدی به سراغ استاد عباس سروری رفتیم. سروری حدود چهار نسل  شاگرد در حوزه هنرهای تجسمی تربیت کرده است، بسیاری از ناموران نقاشی مازندران، بی‌واسطه و باواسطه از شاگردان استاد سروری بودند. جزو نخستین معلم‌های هنر است که در زمینه نقاشی، تحصیلات داشت و چندین کتاب درسی را تالیف کرد. انسان بسیار فرهیخته‌ای است که فرزندان موفقی هم تربیت کرد.

از نظر اخلاقی زبان‌زد خاص و عام بود و من و پدرم هم از شاگردان استاد سروری بودیم.

از دیگر چهره‌های معاصر که در این دانشنامه مورد توجه قرار گرفته چه کسی بود؟

الگوی بعدی ما هم یک معلم بود. استاد اسماعیل مهجوری پدر تاریخ معاصر مازندران است. یکی از معلمان سختکوش، خدمتگزار و کسی که تمام عمر خود را صرف پژوهش درباره تاریخ و تمدن مازندران کرد و آن‌گونه که باید معرفی نشده بود.

2 جلد کتاب تاریخ مازندران و کتاب رجال و مشاهیر استاد مهجوری همچنان از کتاب‌های مرجع است. استاد مهجوری پیش از انقلاب، فوت کرد و کتاب ضرب‌المثل‌ها و افسانه‌ها پس از مرگ استاد مهجوری به همت پسرش، منتشر شد.

خرسندم که توانستم زندگی‌نامه استاد مهجوری را که معلمی درستکار بود منتشر کنم.

درباره غلامعلی وحید مازندرانی که به عنوان چهره شاخص در دانشنامه مورد توجه قرار گرفته است هم توضیح دهید.

غلامعلی وحید مازندرانی از دیگر چهره‌های شاخص و بین‌المللی بود که در این دانشنامه، معرفی کردیم. وی مترجمی چیره‌دست و معتبر بود که سال‌ها در وزارت خارجه خدمت می‌کرد، سفیر ایران در اندونزی و هند بود و دانش بین‌المللی داشت. مرکز اسناد وزارت خارجه را بنا نهاد، از نوجوانی کار ترجمه و تالیف را شروع کرده بود و آثار ترجمه شده‌ای از وی مربوط به سال‌های 1314 و 1315 موجود است. استاد وحید در سال 1369 فوت کرد.

یکی از مشهورترین آثار استاد وحید، ترجمه تاریخ هرودوت و مازندران و استرآباد رابینو است. دلم می‌خواست به این مترجم شهیر مازندرانی ادای دینی شود که در این دانشنامه آنچه در توان بود انجام دادیم.

به حوزه‌های نو هم پرداختید؟

در حوزه‌های نویی مانند بازار و مشاغل هم وارد شدیم که تاکنون کسی به آن نپرداخته بود، اطلاعاتی که در این دانشنامه وجود دارد در کم‌تر آثار معاصری به آن پرداخته شده است. 2 جلد را هم به سفرنامه‌ها اختصاص دادیم. یک بخش مربوط به سفرنامه‌های خارجی است، افرادی که به ساری سفر کرده و سپس درباره ساری، متنی نوشته بودند. بخش دیگر هم مربوط به ایرانیانی بود که پس از سفر به ساری، متنی به رشته تحریر درآوردند.


پس از تالیف و انتشار 46 جلد دانشنامه ساری‌پژوهی آیا این کار به پایان رسیده است؟

46جلد، پایان دانشنامه ساری‌پژوهی نیست، اگرچه این پروژه را به پایان رساندیم و به کارفرما تحویل دادیم اما مسائل پژوهشی در ساری بیشتر از این 46 جلد است. طرحی داشتیم که کار را ادامه داده و محورهای پژوهش را افزایش دهیم اما شرایط هنوز مهیا نشده است. اگر شرایط فراهم شود با تیمی بسیار بیشتر از تیم 31 نفره دانشنامه ساری‌پژوهی، کار را شروع می‌کنیم.