مازندنومه؛ سرویس اقتصادی، حلیمه خادمی: هشتمین جشنواره قرق شکنی، روز یکشنبه در حالی در مراتع سرخ آباد شهرستان سوادکوه برگزار شد که شوق یافتن سوژه های طبیعی و انسانی، با وجود روزه داری، خبرنگاران را زودتر از مسئولان به منطقه کشانده بود.

 مسیر طولانی و جاده خاکی بود. مکان هم نامی عجیب داشت: «نیزه بن کبوتر اسطل»؛ منطقه ای که زیر کوه های نیزه ای شکل و تیز قرار دارد. 90 دامدار در 4 هزار هکتار از مراتع نیزه بن مشغول دامداری هستند.

به بلندای تپه رسیدیم. چشم انداز سفره ای سبز بود و باد خنکی که می لرزاند ما را. یک سو گله گوسفندان بود و سگ های گله که ترس را مهمان چشمانم می کرد.

چادر جشنواره قرق آن سوتر خودنمایی می کرد. به سمت گله می روم. اما ترس از سگان هوشیار گله، مانع حرکت شد. چوپان را صدا زدم. نامش را که پرسیدم، گفت: «مجتبی رنجبر.»

می گفت: «روزهای مه آلود و بارانی کار گله داری را دشوارتر می کند.»

به گفته این چوپان زحمتکش، آن ها در دو شیفت صبح ساعت 6 تا 10 و عصر از 1 تا 7 غروب، گله را به چرا می برند. سه ماه از سال را به این مرتع می آیند و بقیه ایام سال را در جویبار سپری می کنند.

تلفن همراه اینجا آنتن نمی دهد و فرصتی یک ساعته داریم که در آغوش طبیعت، دور از تکنولوژی، دنیا را تماشا کنیم. به «مجتبی رنجبر» فکر می کنم که با 22 سال سن اینجا بدون فضای مجازی، تلویزیون و هیاهوی زندگی مدرن، شغل اجداد خود را ادامه می دهد. دغدغه ما فیلترینگ تلگرام و دانلود فیلترشکن است و دغدغه او هوای بارانی و سرما و تهیه علوفه دام!

مجتبی می گوید که علوفه را در زمستان کشت و شیر را به پنیر تبدیل می کنند و برای فروش به جویبار می برند.

*از کوچ لذت نمی بریم

مراسم قرق شکنی و ورود دام به مرتع با بریدن ربان توسط اسدالله فولادی -دامدار 80 ساله ی عصا به دست- آغاز می شود. دور و بر این دامدار کهنه کار که خلوت شد، به سراغ او می روم.

عمو اسدالله با اشاره به کاهش دام در مراتع گفت: از «دامداری» به «دُم داری» رسیدیم و تعداد دام های ما کم شده. من قبلاً 800 راس دام داشتم که الان رسیده به 200 راس؛ اما هم چنان شاکر خدا هستم و هر دم می گویم: «اوسنا کریم، نوکرتیم!»

این دامدار پیشکسوت با یادآوری گذشته که 7 روز طول می کشید از جویبار تا مراتع نیزه بن را طی کنند، ادامه می دهد: این سال ها با ماشین دام را انتقال می دهند و ما هیچ لذتی از کوچ نمی بریم. سابق بر این کوچ منزل به منزل و نوعی تفریح برای ما بود و با عشق و علاقه، لحظه کوچ را انتظار می کشیدیم.

او با اشاره به اینکه ما نمی توانیم یکجا ساکن باشیم، افزود: در گذشته 6 ماه را در ییلاق و 6 ماه را در قشلاق سپری می کردیم، اما در حال حاضر فقط اجازه داریم از اواخر اردیبهشت تا پایان شهریور را در ییلاق بگذرانیم و هزینه تهیه علوفه در ماه های دیگر بسیار سنگین است و به همین دلیل دامداران علاقه ای به افزایش دام ندارند.

عمو اسدالله فولادی در مورد شیر تولیدی دام هم صحبت کرد: «اگر بخواهیم شیر را بدوشیم، باید حداقل دو چوپان داشته باشیم. گاهی برای کاهش هزینه ها، شیر را نمی دوشیم! محصولات تبدیلی لبنی را هم به جویبار انتقال می دهیم.»

چهره این چوپان گرفته است و دل نگران آینده. می گوید: صاحب خانه نگهداری و حفاظت می کند، مرتع داران حافظان مرتع هستند. اگر ما نیاییم مرتع نابود می شود. ما امنیت منطقه را تضمین می کنیم و اجازه نمی دهیم حیوانات وحشی به مناطق مسکونی نزدیک شوند.

 این پیر دامدار منطقه لابه لای صحبت هایش از لزوم خودکفایی و حمایت مسئولان از کالای ایرانی و تولید داخلی هم می گوید: «ایرانی باید خودکفا و وابسته به تولید داخل شود و یکی از روش های خودکفایی این است که دامپروری تقویت شود.»

*از 20 درصد مرتع استفاده می کنیم

بوداغی یکی دیگر از مرتع داران منطقه است. او صادر نشدن مجوز برای ساخت حداقل امکانات رفاهی مانند سرویس بهداشتی و حمام، نامناسب بودن مسیر ایل راه، کمبود آب و انتقال آب چشمه ها به مناطق مسکونی پایین دست را از مشکلات مرتعداران برشمرد و گفت: یک مرتعدار فقط 20 درصد مرتع، یعنی فقط از علوفه آن استفاده می کند.

او تصریح کرد: سال 1381 نخستین شرکت تعاونی مرتعداری در سوادکوه شکل گرفت و حوزه گدوک، سرخ آباد و عباس آباد دارای تشکل های مرتع داری هستند

*سوادکوه 200 سامانه مرتعداری دارد

حمید رضا احمدی -رئیس منابع طبیعی شهرستان سوادکوه- هم در جشنواره حضور دارد و قرق شکنی را سنت گذشتگان معرفی می کند و می گوید: شهرستان سوادکوه در مرتعداری پیشرو شده است و ما هم همه ساله جشن قرق شکنی را برگزار می کنیم.

او هدف از برگزاری این جشنواره را سالم نگه داشتن مراتع، فرصت رشد علوفه، و حفظ عرف و قانون محلی بین دامداران دانست و با اشاره به اینکه سوادکوه 200 سامانه مرتعداری دارد، تاکید کرد:1717 مرتعدار و بهره بردار در قالب 6 تعاونی و یک صنف مرتعداری در شهرستان مدیریت می شوند.

این مسئول خاطر نشان کرد: با تغییر شرایط آب و هوایی مراتع شکننده شده اند و استفاده بی رویه مراتع موجب از بین رفتن آن ها می شود، به همین دلیل سازمان جنگلداری با ارائه طرح های تلفیقی نظیر کشت گیاهان دارویی، پرورش ماهی، کبک و قارچ اقتصاد دامداران را بهبود می بخشد تا بیش از ظرفیت، دام وارد مراتع نشود و از فرسایش مراتع جلوگیری شود.

* با آسفالت شدن ایل راه ها دیگر مرتعی باقی نخواهد ماند

احمد محمدی -رئیس دادگستری شهرستان سوادکوه- سخنران بعدی جشنواره است. او از افزایش جرائم حوزه منابع طبیعی و مرتعداری خبر داد و گفت: ظرفیت مراتع تعیین شده و افزایش بیش از ظرفیت و تخریب اراضی ملی جرم است.

وی با تاکید بر اینکه با آسفالت شدن ایل راه ها دیگر مرتعی باقی نخواهد ماند، اشاره کرد: آسفالت شدن راه ها و وجود امکانات در مراتع موجب می شود افراد دیگری جایگزین دامداران شوند.

این مسئول قضایی در ادامه صحبت هایش به خشکسالی اشاره کرد و افزود: کشاورزان از کشت دوم خوداری کنند.

وی ادامه داد: طرح تنفس جنگل باید مدیریت کامل و جامع شود تا با گرانی و قاچاق چوب مواجه نشویم.

*امکانات نباشد، بهتر است!

هشتمین جشنواره قرق شکنی سوادکوه به پایان می رسد و حاضران بر سر سفره افطار مرتعداران می نشینند. گرداگرد سفره محصولات دامداران و حاصل زحمت و تولید خودشان است.

به این فکر می کنم بد نشد که ایل راه ها صعب العبور و مسیر طاقت فرسا و بدون امکانات است. امکانات که بیاید، سروکله خوش نشین ها و ویلاسازان به این منطقه باز و همین اندک صنعت دامپروری ما نیز نابود می شود.