مازندنومه؛ سرویس محیط زیست و گردشگری، حلیمه خادمی: تا مهرماه ۱۳۹۶ خورشیدی 119 محیط بان در حین انجام مسئولیت محیط‌بانی در ایران جان خود را از دست داده‌اند. باید گفت بزرگترین مشکل و دغدغه ی محیط بانان، نبود امنیت شغلی است و البته اشل حقوقی پایین بانیان محیط زیست.

گزارشی که می خوانید حاصل یک روز همراهی من با محیط بان های سوادکوه است. به ارتفاعات اوریم -که منطقه ممنوع شکار است- حرکت می کنیم. جاده پرپیچ و خمِ دور کوه را می پیچیم و کانکس محیط بانی را ابتدای روستای کنگلو می بینیم. در کانکس قفل شده و محیط بانان در کوه ها مشغول پاسداری از محیط زیست هستند. دوباره حرکت می کنیم در مسیری دیگر.

*اول شکارچی، بعد محیط بان!

به جایی می رسیم که دیگر خودرو امکان حرکت ندارد. پیاده تپه ای را بالا می رویم. هوای اینجا پاک تر و آسمانش آبی تر است. چشم فقط کوه و جنگل را می بیند. به دنبال محیط بانان هستیم و بالاخره بعد از برقراری تماس های تلفنی و کمی جستجو، سیدمجتبی محمدی را می بینیم.

از ساعت 8:30 صبح تا 20:30 در حدود 12 ساعت آن جا بودم. همکاران آقای محمدی در مناطق دیگری بودند و نتوانستند به ما ملحق شوند. فردای آن روز هم که به اداره محیط زیست سوادکوه رفتم، نتوانستم محیط بانی را ملاقات کنم و همه در منطقه مشغول گشت بودند.

با سید مجتبی محمدی که از سال 1387 به استخدام سازمان محیط زیست درآمده هم صحبت می شوم.

فکر کنم محیط بان باید ورزیده هم باشه. کارتون سخته.

بله، محیط بانی پر از مشقت و سختی است. پیاده روی های فراوان دارد. گاهی  باید ارتفاعات دو هزار متری را  طی کرد تا به قله برسیم. تازه در آنجا باید با شکارچی هم روبه رو شویم.

چه زمانی حق استفاده از سلاح را دارید؟

ما زمانی حق استفاده از سلاح را داریم که شکارچی به سمت ما تیر اندازی کند یعنی تا زمانی که به سمت ما شلیک نشد، حق تیراندازی نداریم و همین موضوع مشکلاتی ایجاد می کند. گاهی در بالای کوه با شکارچی روبه رو می شویم که همراه با شکار در حال فرار است. برای اینکه از بند جریمه نقدی رها شود به سمت محیط بان شلیک می کند. وقتی شکارچی شلیک کرد دیگر جانی در بدن محیط بان نخواهد ماند که بخواهد دفاع کند.

*گشت زنی و دیگر هیچ!

وقتی باید منتظر بمانی تا شکارچی به سویت تیر بیندازد، آن گاه از خودت دفاع کنی، یعنی تفنگ ات خالی است! یعنی خودت سعی کن زنده بمانی! یعنی کفه ی قانون به سمت محیط بان سنگینی نمی کند. این البته همه ماجرا نیست.

نیروهای همه ارگان های دولتی در هر 24 ساعت شیفت، 48 ساعت استراحت دارند، آن هم با داشتن امکانات؛ اما محیط بانان برعکس بقیه، بعد از 48 ساعت کار با شرایط سخت کاری، فقط 24 ساعت استراحت دارند.

شده موقعی که شیف تان نیست و در حال استراحت هستید، به کار برگردید؟

بله، شفیت کاری ما در میان کوه ها همراه با پیاده روی فراوان است و خسته برمی گردیم منزل، ولی گاهی در زمان  استراحت هم نیاز است برای حفاظت از حیات وحش به شفیت کاری برگردیم.

از سید مجتبی محمدی می پرسم در هر شفیت کاری چند کیلومتر پیاده روی می کند که پاسخ داد: «طبق قانون هر هزار هکتار یک نیروی کار می خواهد، اما به علت کمبود نیروی انسانی و محیط بان، حوزه کاری ما 10 برابر است؛ یعنی به ازای هر 10 هزار هکتار یک محیط بان مشغول به کار است.»

تمام وقت هم کار می کنید؟

بله،  تمام زمان شیفت در حال گذشت زنی هستیم و فقط شب برای خواب، جایی مستقر می شویم. در همین فصل که زمان جفت گیری مرال ها است و شکارچیان در کمین هستند، ما بیشتر از مواقع دیگر مراقب هستیم که به مرال ها آسیبی نرسد و شب را در جنگل چادر می زنیم.

*4 هزار تومان جیره غذایی در روز

محیط بانان با تمام سختی هایی که پیش رو دارند، حقوق ناچیزی می گیرند. جیره غذایی شان هم برای هر نفر در روز، فقط 4 هزار تومان است و باید از جیب بگذارند تا هزینه ناهار و شام شان تامین شود. امنیت شغلی که پرسیدن ندارد!

محمدی می گوید: «برای ما امنیت شغلی وجود ندارد. اگر شکارچی ما را تهدید نکند خود حیات وحش، ارتفاعات و کوه و فضایی که در آن مشغول کار هستیم، خطرساز است.»

 شهرستان سوادکوه در کنار وسعت گسترده سرزمینی، به دلیل بکر بودن و تنوع زیستی و گیاهی، دارای چهار منطقه حفاظت‌شده بولا، شش رودبار، اساس و خیبوس انجیلی سی است. همچنین دو منطقه شکار ممنوع آریم  و لفور. این حجم از وسعت، نیازمند امکانات و تجهیزات محیط‌بانی خوب و به روز است.

محمدی می گوید: «جدیدترین خودروی ما متعلق به  ۱۱ سال پیش است. خودتان با آمدن به اینجا متوجه شده‌اید که با وضعیت مسیرها، بعد از یک سال خودرو مستهلک می شود. ماشین در حد یک سال بسیار مستهلک می‌شود. با این اوضاع اگر آسیبی به یک محیط بان در منطقه ای صعب العبور وارد شود، چندین ساعت زمان می برد تا همکارانش برسند.»

*آن شب سرد برفی!

مهم تر از حقوق پایین و نبود امکانات و کمبود نیرو، امنیت جانی محیط بان هاست.

«ما نزدیک به 120 شهید محیط بان در کشور داریم. محیط بانان توسط هم وطن شان به شهادت می رسند، نه به دست بیگانگان. شکارچی برای اینکه از جریمه نقدی فرار کند به سمت محیط بان شلیک می کند.»

این را می گوید و ادامه می دهد: «افزایش نرخ جریمه شکار پلنگ از 5 میلیون به 90 میلیون تومان، به ضرر جان محیط بانان تمام می شود، چرا که شکارچی بین پرداخت جریمه سنگین و شلیک به محیط بان، مورد دوم را انتخاب می کند و این گونه ما شاهد شهادت همکاران هستیم.»

این محیط بان لحظاتی سکوت و سپس خاطره ای نقل می کند: «یک شب برفی به ما گزارش دادند شکارچی ای در منطقه حضور دارد. با همکاران شبانه حرکت و قسمتی  ازمسیر را با ماشین طی کردیم. بعد از آن در برف و بوران، پیاده طی مسیر کردیم. همه جا برف سنگین نشسته بود و نمی توانستیم آتش روشن کنیم. جایی هم برای خواب نداشتیم. بعد از 5 ساعت پیاده روی، سوسوی چراغی را دیدیم. به سمت نور رفتیم. در کلبه ای مردی نشسته بود. به او مشکوک شدیم و مدتی بعد متوجه شدیم در میان کوه و برف و سرما، کنار شکارچی قرار گرفته ایم و ممکن است هر لحظه او برای فرار، جان ما را به خطر بیندازد. خدا یاری کرد و آن شب اتفاق بدی برای ما نیفتاد و شکارچی را با شکارش دستگیر کردیم.»

مشکلات محیط بان ها فقط رو به رو شدن با شکارچی در دور دست ها نیست، امداد رسانی در مناطق صعب العبور هم بسیار زمان می برد.

موردی پیش آمده که یکی از همکاران شما در کوه دچار حادثه شود؟

بله، مثلاً یکی ازمحیط بانان ما، هنگام راه رفتن دچار حادثه شد. با پای شکسته 8 ساعت در کوه منتظر ماند تا همکاران برای کمک خود را برسانند. تصور کنید 8 ساعت با پای شکسته و درد، آن هم تک و تنها در ارتفاعات!

*توپ در زمین مجلس

خردادماه امسال فرمانده یگان حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که لایحه حمایت از حقوق محیط‌بانان پس از اصلاحات لازم، تقدیم مجلس شورای اسلامی شده است. او ابراز امیدواری کرد که با تصویب این لایحه شاهد اقدامات خوبی در احقاق حقوق محیط‌بانان باشیم.

در حالی که محیط بانان همواره با خطرات زیادی در محیط زیست طبیعی مواجه هستند، در تامین معیشت خانواده خود نیز مشکل دارند و حقوق شان تضییع می شود.

اکنون توپ حل بخش مهمی از مشکلات محیط‌بانان در زمین مجلس است تا با تصویب قوانین لازم زمینه را برای فعالیت مطمئن محیط‌بانی هموار سازنند.