مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، مهدی خلیلی، باستان‌شناس: در سال نخستِ مقطع کارشناسی (1384) در دروس پایه رشتة باستان‌شناسی، برای نخستین‌بار نام برج رسکت را شنیدم؛ بنایی آرامگاهی مربوط به اوایل دوران اسلامی که دارای کتیبه‌ای به زبان فارسی میانه (پهلوی ساسانی) است.

این شناخت در سال بعد در دروس فرهنگ‌و‌زبان‌های باستانی، بیشتر شد. در تیرماه 1388 که کاوش باستان‌شناختی در شهر قدیم پریم، در محدوده روستای رسکت در حال اجرا بود، نخستین‌بار به بازدید از کاوش و دیدن این بنا رفتم که در پیرامون آن بود.

اخیراً هم فرصتی دست داد تا بار دیگر از نزدیک این بنا را ببینم. به مناسبت 85 سالگی ثبت ملّیِ برج رسکت که نهم مرداد بود، قصد دارم مطلبی کوتاه برای این میراث فراموش‌شده بنویسم.

جالب است در هر دو بازدید (به فاصله حدود یک دهه) شاهد محصور بودن بنا در میان داربست‌های آهنین و انجام مرمّت آن بودم! هنوز پس از نزدیک به یک سده از شناخت این بنا توسط باستان‌شناسان، متأسفانه هنوز آگاهی ما از این بنا به فصلی در کتاب چهار جلدیِ «آثار ایران» اثر آندره گدار، یدا گدار و ماکسیم سیرو، باز می‌گردد. نوشتة پیش‌رو خلاصه‌ای است از کتاب نام برده. سازه‌ای برج‌مانند که در سده‌های نخستین اسلامی برای آرامگاه بزرگان ساخته می‌شد برج‌مقبره یا برج‌آرامگاهی می‌‎‌نامند و برج‌ رسکت یکی از این نوع بناها است.

این بنا در اوایل 400 هجری قمری (هزار سال پیش) ساخته شده و محل دفن یکی از شاهان آل‌باوند است. باوندیان حدود هفتصد سال در تبرستان حکمرانی کردند.

در پاییز 1309 دو زمین‌شناسِ سوئیسی به نام‌های اِرنی و باکِسدورُف که در مناطق کوهستانی مازندران سفر می‌کردند، عکس و کروکی‌هایی از برج‌مقبره لاجیم تهیه و سپس در تهران به آندره گُدار فرانسوی که معمار و باستان‌شناس و مدیر اداره کل عتیقات وقت بود، نشان دادند.

به دلیل وجود کتیبة کوفی و پهلوی ساسانی در بنا، آندره گدار مشتاق به دیدار از آن می‌شود. او پس از بازدید از برج‌مقبره لاجیم در آنجا با پیرمردی به نام افلاطون که هیزم‌شکن بود آشنا می‌شود.

افلاطون از بنای دیگری به نام رسکت که شبیه این بنا بود و در دوفرسنگ‌ونیمی آن قرار داشت به گدار اطلاع داد. گدار سپس به بازدید از برج رسکت رفت. روستای رسکت در دهستان فریم از توابع بخش دودانگه شهرستان ساری است. فاصلة این روستا تا شهر ساری حدود 40 کیلومتر است. برج‌مقبره در ارتفاعاتِ روستا قرار دارد.

برج رسکت ۱۸ متر ارتفاع دارد. این سازه مدوّر است با سقفی مخروطی که قطر قسمت داخل آن 5 متر است. حدّ فاصل قسمت فوقانی بدنه و آغاز گنبد برج با مقرنس‌‌های آجری تزئین شده‌است و زیر آن کتیبه‌ای آجری در گرداگرد آن به خط کوفی وجود دارد. متن کتیبه سوره اخلاص و آیه‌ای از سورة انبیاء است. حروف کتیبه به رنگ سفید بر زمینه‌ای به رنگ آبی نقر شده‌است.

بیش از نیمی از این کتیبه از میان رفته‌است. در بالای در آرامگاه نیز، چهار سطر کتیبه از گچ شامل سه‌سطرونیم به خط کوفی ریحان و نیمة سطر چهارم به خط پهلوی ساسانی است. متنی که به خط کوفی نوشته شده توسط خطی عمودی به دو بخش تقسیم شده که یکی آیات قرآنی و دیگری مطالب تاریخی است. خط عمودی دیگری، نوشته‌های کوفی را از متن پهلوی جدا ساخته است. مفاد اولین بخش از کتیبه به خط کوفی و نشان‌دهندة ایمان مردم منطقه به اسلام بوده‌‌است. متن پهلوی ساسانی به دلیل تخریب زیاد خوانده نشده است.

گفتنی است این بنا بیشتر از این حیث که دارای کتیبه پهلوی ساسانی است در بین باستان‌شناسان، ایران‌شناسان و تاریخ‌پژوهان دنیا شناخته شده‌است. برج رسکت در 9 مرداد 1312 (85 سال پیش) با شماره 193 در فهرست آثار ملّی ایران به ثبت رسید.