مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، سردبیر: «علی فلاح» را می توان حالا «استاد» خطاب کرد. هنرمندی روستایی که چوب در دستش چون موم نرم است و هرکار بخواهد با آن می کند.

سال 1353  روستای «سرکام» دودانگه است. او 22 سال بنا بود. می گوید: «از بنایی لذتی نمی بردم. صنایع دستی اما شغل آبا و اجدادی ما و برایم لذت بخش است.»

در یک روز شهریوری در دودانگه ساری و نزدیکی روستای امامزاده علی، کنار جاده اصلی که به «شیرین رود» متصل می شود، در کارگاهی کوچک و ساده، به تماشای هنرهای استاد فلاح نشستیم.

در کارگاه، نمونه هایی از تولیدات هنری او در کنار تعدادی از آثار پدرش را در کارگاه «افرا» به نمایش گذاشته. می گوید: «تا سال 1392 بنایی می کردم. از این سال با توجه به حرفه پدر و پدربزرگم، به صنایع دستی روی آوردم. ابتدا حصیر بافی می کردم، اما مرا راضی نمی کرد. بعد وارد کار چوب شدم ،خانواده من همه در کار چوب هستند.»

با پسرش –ابوالفضل- که دانشجوست و حالا در کنار پدر برای خود استادکاری شده است، در کارگاه چوب ها را نقش می دهند و می تراشند.

صنایع دستی چوبی به شکل بدیع و هنرمندانه، از گذشته توسط استادکاران ماهر و بیشتر روستانشین مازندرانی اجرا و شامل خراطی، منبت کاری، معرق کاری و نازک کاری می شود.

استاد فلاح سال 90 دستگاه برش چوب را خریداری کرد و بدون اینکه آموزش ببیند، کار با چوب را آغاز کرد: «وقتی دستگاه خراطی را خریدم، 6 ماه اول فقط گوشتکوب و وردنه می ساختم. نزد کسی آموزش ندیدم. صفر تا صد کار از ذهن خودم بود. کم کم ساخت لوازم آشپزخانه را با چوب شروع کردم و قندان چوبی را بدون ابزار ساختم.»

ابزار و وسایلی که می سازد، فقط با دستگاه نیست، با دست و به شیوه سنتی هم کار می کند. می گوید: « اگر کسی کار سنتی و دستی از ما بخواهد، انجام می دهیم که تمام تراش های کار با دست انجام می شود، ولی از آنجایی که نسل جدید در پی زیبایی کار هستند  و تعداد مشتری هایی که تقاضای کار با دستگاه را دارند در حال افزایش است، از دستگاه خراطی استفاده می کنیم. در ضمن قیمت وسیله ی دست ساز چند برابر بیشتر است.»

علی فلاح –هنرمند خودآموخته ساروی- خوش مشرب و خندان است. هر سئوالی که می پرسیدم با اشتیاق پاسخ می داد:

-برای ساخت یک کاسه با قطر 17 سانتی متر چه قدر زمان لازم است؟

- اگر با دست و به شیوه سنتی بخواهم بتراشم، یک روز کامل زمان می برد، ولی با دستگاه، 6 تا 10 کاسه چوبی را در عرض 8 ساعت تولید می کنم.

- تفاوت قیمت کار دستی با ماشینی چه قدر است؟

 -تقریباً دو برابر. یک کاسه چوبی با 18 سانت قطر، اگر کار سنتی و دستی باشد با قیمت حدود 115 هزار تومان به فروش می رسد. همین کاسه اگر با دستگاه ساخته شود، 45 تومان به فروش می رسد. البته قیمت ها بسته به نوع کار متفاوت است.

 استاد فلاح با ذوق و ابتکار خود حدود370 نوع وسیله و ظرف چوبی نظیر بشقاب، قندان، سماور، چرخ سنتی نخ ریسی، گوشتکوب، ظرف شکلات خوری، ماست خوری، نمک پاش، وردست، جاشمعی، چراغ نفتی، پارو، کترا، کرا، کچه، کلز، جوله  و مانند این ها  را تولید می کند. همه کارها هم ابداعی است و هیچ گونه کپی در کارش وجود ندارد. تازه دستگاه خراطی را هم خودش می سازد و آماده از بازار نمی خرد.

صنایع دستی تنها صنعتی است که به طور کامل توسط بخش خصوصی انجام می گیرد و بیش از 90 درصد نهاده های اولیه صنایع دستی به فراوانی در داخل کشور وجود دارد. اینک اما با طرح تنفس جنگل و قیمت بالای چوب های وارداتی، این هنرمند صنایع چوبی در تهیه چوب با معضل روبه رو شده است.

می گوید: «ما در ساخت این صنایع از چوب های دور ریختنی که هیچ گونه استفاده ای ندارد، استفاده می کنیم، اما در دو سال اخیر برای تهیه چوب  با مشکلات زیادی رو به رو بوده ایم. متاسفانه صنایع دستی، به خصوص صنایع چوبی دودانگه نفس های آخر خود را می کشد و با شرایط کنونی، به زودی مراسم تشییع صنایع چوبی را برگزار خواهیم کرد.»

در کارگاه استاد فلاح چوب، به عنوان مواد اولیه خیلی دیده نمی شود. شاید کل موجودی او یکی –دو روزه به پایان برسد. ناگزیر درختان قطع شده باغات مردم و چوب های زائد را از چوب بری ها با قیمت بالا می خرد و این کار از نظر اقتصادی برایش به صرفه نیست. قیمت چوب های وارداتی هم بسیار بالا است.
 
نبود و دشواری تهیه مواد اولیه دغدغه این روزهای استاد فلاح است؛ این در حالی است که او در 4 سال گذشته هیچ گونه افزایش قیمتی در تولیدات خود نداشته است.

 می گوید: «برای ساخت یک قندان از مرحله خرید چوب تا خشک کردن و برش دادن، حدود یک سال زمان می برد، ولی قیمت این وسیله بسیار پایین تر از ارزش واقعی کار است. قیمت را بالاتر ببریم، خرید آن برای مردم سخت می شود.»

 نگاه به ظروفی می اندازم که در قفسه های کارگاه چیده شده، خاک خورده! کارهای لایه چینی اما بیشتر دلبری می کند: «این ظروف لایه چینی از بهترین تولیدات من است. در این کارها از چوب هایی چون زردآلو، گردو، افرا، راش و آلوچه در رنگ های مختلف استفاده می کنم. تکه های چوب در رنگ های مختلف پس از برش، با چسب چوب پرس می شوند  و در کار به صورت لایه های مختلف به کار می روند و زیبایی خاصی در کار وجود دارد.»

پشت سرم پروژه ناتمام آسیاب آبی قراردارد. از قرار برای یک واحد بومگردی منطقه، او آسیاب آبی آماده می کند تا بگردد  و برق هم تولید کند.

-تنوع کارهای شما زیاد است. غیر از ساخت انواع ظروف و ابزار چه می سازید؟

-هرچیزی که به چوب مربوط باشد کار ماست. سقف چوبی و سنتی، پلوربندی، راه پله چوبی، کومه، آلاچیق و مانند این ها.

ابوالفضل –پسرش- از راه می رسد و به ما ملحق می شود. او دانشجوی رشته شیلات است و کنار پدر در کارگاه فعالیت می کند. طراحی های برخی ظروف را ابوالفضل انجام می دهد.

پدر می گوید: «برای هیچ کاری طراحی روی کاغذ پیاده نمی شود و 90 درصد طراحی ها ذهنی است. بعد ساخت اولین نمونه از طرح، بقیه نمونه ها از کپی کار اول ساخته می شود.»

و پسر ادامه می دهد: «قندان را در سایزهای مختلف 3 سانتی متر تا 5/14 داریم. یک ظرف شکلات خوری از قطر 15 تا 35 سانتی متر به در خواست مشتری  ساخته می شود. بیشتر تولیدات هم سفارشی است و تنها ده  درصد کار مانند چل/چرخ نخ ریسی را بدون سفارش تولید می کنیم.

استاد فلاح پیش از این کارگاه بزرگ تری داشت که بخشی از آن را به نمایشگاه آثار خود اختصاص داده بود. اینک اما جای او محقر و کوچک است. البته بیشتر کارها را در فضای مجازی و با سفارش به فروش می رساند. جالب است که این هنرمند خودآموخته ی روستانشین، در 70 کیلومتری ساری، هم اینستاگرام دارد و هم کانال تلگرامی و در اینترنت دست ساخت های خود را عرضه کرده و به فروش می رساند.

او تا کنون در نمایشگاه بین المللی تهران و چند جشنواره در ساری، آثار خود را عرضه کرده است.

از ابوالفضل می خواهم دستگاه را روشن کند و چیزی برای ما بسازد تا فیلم بگیرم. بلافاصله مشغول می شود و دقایقی بعد جاشمعی چوبی او آماده است. (فیلم را در کانال مازندنومه گذاشته ایم.)

دستگاه که خاموش می شود، استاد فلاح شروع می کند به انتقاد و گلایه مندی از نبود حمایت ها: «کار پسرم را دیدید.پروانه ی این کارگاه به نام ابوالفضل است. برای توسعه کارم وام تقاضا کردم. بعد از ثبت نام در سامانه، به بهانه اینکه ابوالفضل دانشجوست و سربازی نرفته، به ما وام ندادند. خب اگر دانشجوست و سربازی نرفته چرا به او جواز کسب داده اید؟ مگر او مدرک فنی وحرفه ای ندارد؟ مگر مدرک از میراث فرهنگی ندارد؟ چطور این مدرک ها را که گرفته، نگفتند او سربازی نرفته؟»

ابوالفضل گواهی مهارت سازنده ظروف تزیینی چوبی دارد که قبل از او کسی این مدرک را نگرفته. هم چنین از میراث فرهنگی نیز پروانه تولید کنده کاری روی چوب گرفته است. حالا که به بحث وام رسیده، می گویند کارت پایان خدمت نداری!

از استاد فلاح می پرسم که اگر 50 میلیون تومان وام به شما بدهند، برای چند نفر می توانی شغل ایجاد کنی؟

-  «اگر بتوانم یک وام 50 میلیون تومانی دریافت کنم، با توسعه کار گاه و دستگاه ها می توانم 5 شغل ایجاد کنم.»

این هنرمند ادعا می کند که به ازای هر 10 میلیون تومان تسهیلات یک شغل ایجاد می کند. این مبلغ ناچیز را نیز از او دریغ کرده اند.

ادامه می دهد: «نخستین کارگاهی هستیم که در استان  با پروانه اشتغال مشغول به کاریم. با وجود اینکه پسرم یک سال و نیم زمان صرف کرد تا پروانه اشتغال بگیرد، اما هنوز با وام ما موافقت نشده است.»

نبود بازاریابی و تسهیلات مناسب و گران بودن مواد اولیه دو مشکل عمده هنرمندان صنایع دستی است. به این مسائل بیمه را نیز اضافه کنید.

-«آقای فلاح شما بیمه هستید؟»

-«خیر. بیمه نیستم. وسعم نمی رسد خودم رابیمه کنم و قادر به پرداخت حق بیمه نیستم.»

زمستان گذشته علی وقفچی -رئیس فراکسیون فرش و صنایع دستی مجلس- گفته بود: «در آینده ای نه چندان دور منابع درآمدی که امروز داریم کاهش پیدا می کند و هیچ چیز بهتر از گردشگری و صنایع دستی نمی تواند جایگزین نفت باشد. از این رو فراکسیون فرش و صنایع دستی را در مجلس شورای اسلامی تشکیل دادیم تا به مشکلات هنرمندان و صنعتگران در این زمینه رسیدگی کنیم.»

او نوید داد: «مشکل ۵۰۰ هزار نفر از هنرمندان صنایع دستی در زمینه بیمه حل می شود و این حداقل کاری است که نمایندگان مجلس می توانند برای هنرمندان و صنعتگران بکنند.»

تا امروز اما از بیمه هنرمندان صنایع دستی خبری نشده است.

-«آقای فلاح لطفاً بیمه را جدی بگیرید. شما گاهی در ارتفاع کار می کنید. حادثه هم که خبر نمی کند.»

-«از کجا بیاورم ماهانه نزدیک به 300 هزار تومان پول بیمه بدهم؟ خدا بزرگ است.»

 در بزرگی خداوند که شکی نیست، اما این جا کسی هست که مشکلات هنرمندان را ببیند؟