برنج از محصولاشت استراتژیک و پرمصرف داخلی و غذای اصلی بسیاری خانواده های ایرانی است. برنج ایرانی که عطر و بوی خاص آن در دنیا بی همتاست در بین مردم کشورمان جایگاه خاصی دارد و بسیاری مصرف آن را بر برنج وارداتی ترجیح می دهند.

شالیکاران کشورمان که سالیان متمادی به صورت سنتی به امر برنج کاری اشتغال دارند و عمده درآمد آنان از این راه تامین می شود باوجود خمیدگی کمرشان در شالیزارها، اما با علاقه و تعصبی خاص به این امر مبادرت دارند و برای تولید این محصول همچنان می کوشند. اما میزان برداشت برنج درآمد معیشتی رو به تورم زندگی آنان را پوشش نمی دهد و حدود 80 درصد از محصول تولیدی آنان سی درصد کمتر از نرخ رایج به بازار فروخته می شود.

سیاست خرید تضمینی برنج از سال 68 و با تأمین سه هدف اصلی خود یعنی افزایش تولید، کاهش واردات و افزایش سطح درآمد کشاورز در کشور به اجرا گذاشته شد.در راستای این سیاست دولت موظف شد همه ساله خرید محصول برنج را تضمین کند و حداقل قیمت خرید را اعلام و نسبت به خرید آن از طریق واحدهای ذی ربط اقدام کند. اما اهداف قانون گذار در اجرای این سیاست در سال های اخیر تامین نشده است.

نتایج بررسی ها نشان می دهد که تولید شلتوک در سال های گذشته نه تنها افزایش نیافته بلکه سیر آن در سال های 1370 تا 1384 نزولی بوده است.در زمینه کنترل واردات نیز این طرح ناموفق بوده به طوری که واردات برنج از 498 هزار تن در سال 70 به مرز یک میلیون تن در سال 84 رسید.طرح خرید تضمینی برنج در افزایش سطح درآمد کشاورزان نیز مطلوب نبوده است.

در این بین در سال جدید باوجود اعلام نرخ رشد تورم حداقل 12 درصدی نسبت به سال گذشته، نرخ خرید تضمینی ارقام پرمحصول برنج بدون هیچ گونه افزایش نسبت به سال قبل از سوی دولت اعلام شد.

دبیر انجمن برنج ایران با بیان اینکه قیمت خرید تضمینی ارقام پرمحصول برنج در سال 86 نسبت به 85 افزایشی نداشت، می گوید؛ این درحالی است که حتی نوشابه، گاز، آب و برق افزایش تعرفه داشتند.جمیل علیزاده شایق می افزاید؛ انجمن برنج با رعایت مصالح مصرف کننده و نیز باتوجه به زمان کشت برنج، اعلام نرخ خرید را حداکثر تا پایان بهمن ماه در اثر افزایش سطح زیر کشت ارقام پرمحصول دانست و افزایش نرخ خرید را نیز به طور متوسط 10 درصد بیش از سال گذشته اعلام و پیشنهاد داد.

وی قیمت پیشنهادی انجمن برنج را برای ارقام خزر، فجر و ساحل هفت هزار و 200 ریال، برای ارقام ندا و نعمت شش هزار ریال، برای رقم سپیدرود شش هزار ریال، برای ارقام آمل 3 و آمل 3 و چرام پنج هزار و 500 ریال ذکر کرد.

علیزاده شایق نرخ های اعلام شده را، رجعت به سال های قبل دانسته و معتقد است؛ این قیمت ها هیچ گونه هماهنگی با طرح خودکفایی وزارت جهاد کشاورزی ندارد.

وی با اشاره به بی توجهی وزارت جهاد کشاورزی نسبت به نرخ خرید تضمینی برنج در سال 86 می افزاید؛ متاسفانه وزارت جهاد کشاورزی که متولی بخش کشاورزی است، نه تنها هیچ اعتراضی نسبت به افزایش قیمت خرید تضمینی برنج در سال 86 انجام نداده، بلکه اقدامی را نیز برای کاهش هزینه تولید عملی نکرده است، این درحالی است که قرار بود قیمت تضمینی برنج در بهمن ماه سال 85 اعلام شود که متاسفانه با دو ماه تاخیر و در فروردین ماه سال 86 اعلام شد.

اعتراض شالیکاران مازندران

شالیکاران مازندران از نرخ خرید تضمینی تعیین شده برای برنج راضی نیستند و ضمن ابراز گلایه اظهار می دارند؛ نرخ های اعلام شده هیج گونه تغییری نسبت به سال گذشته نکرده و متناسب با تورم و افزایش بهای نهاده های مورد نیاز نیست.

آنان اظهار می دارند؛ نرخ خرید تضمینی برنج توسط دولت در چند سال اخیر عمدتا به عنوان قیمت کف بازار عمل کرده و مانع کاهش قیمت ارقام پرمحصول برنج، در فصل برداشت شده است.

شالیکاران خرید تضمینی را عاملی برای تعادل بازار و جلوگیری از کاهش قیمت در فصل برداشت اعلام کرده و معتقدند؛ نرخ خرید تضمینی اعلام شده امسال با 12درصد تورمی که دولت عنوان کرد و با افزایش قیمت نهاده های کشاورزی همخوانی ندارد.

شالیکاران مناطق مرکزی مازندران از جمله بابل، آمل، بابلسر و فریدونکنار که این روزها مشغول آماده سازی شالیزارها و خزانه گیری هستند، گفتند؛ با توجه به افزایش هزینه ها، انگیزه کشت ارقام پرمحصول در سال جاری کاهش یافته است. به گفته شالیکاران مازندران خوشبختانه با درایت خوب دولت نهم نحوه خرید و پرداخت نقدی خرید تضمینی سال قبل بسیار عالی بوده است اما شورای اقتصاد علاوه بر اینکه نرخ تضمینی برنج در سال جاری را با تاخیر اعلام کرده است، افزایش قیمت نیز اعمال نکرده است.

شالیکاران مازندران بخصوص کشاورزان بابل و آمل و بابلسر که نیمی از کشاورزان استان در حوزه آبریز هراز هستند، نسبت به تاخیر در اعلام نرخ خرید تضمینی و عدم افزایش آن معترضند. به گفته آنان کشت ارقام محلی، هم هزینه کمتری دارد و هم به دلیل استقبال مردم، با قیمت مناسب خریداری می شود.

آنان با اشاره به افزایش قیمت نهاده های کشاورزی نظیر ابزارآلات، دستمزد کارگر، کارمزد شالیکوبی، هزینه تراکتور و سایر هزینه ها که از موارد ضروری تولید برنج سفید است گفتند؛ متاسفانه نرخ اعلام شده برنج تضمینی با شعار خودکفایی همخوانی ندارد.

«سیدحسین هاشمی» کشاورزی از روستای کروکلا بخش لاله آباد بابل می گوید؛ اکنون که در مرحله آماده سازی و خزانه گیری بوده و هنوز قیمت بنزین بالا نرفته است، بهای انواع کالاهای مصرفی از جمله پلاستیک و میلگرد که مورد نیاز خزانه سازی برنج است حدود 15درصد افزایش یافته است.

وی هزینه ایجاد یک قطعه خزانه برنج را بیش از 300هزار ریال ذکر کرده و می افزاید؛ امسال پلاستیک را کیلویی 12هزار و 500ریال و هر شاخه میلگرد را 13 هزار ریال خریداری می کنیم، درحالی که شخم و آب تخت کردن هر هکتار شالیزار توسط تراکتور یک میلیون و 700هزار ریال هزینه دارد.

کشاورز دیگری از آمل می گوید؛ اکنون خزانه گیری با پوشش پلاستیک و شخم و آب تخت کردن زمین با تراکتور انجام می شود و در این روش به دلیل افزایش قیمت ها هزینه تولید نیز بالا می رود. «میرزاعلی توکلی» می افزاید؛ با افزایش حداقل 20درصدی قیمت نهاده های مورد نیاز برنجکاران، نرخ خرید تضمینی اعلام شده، کارشناسی و به صرفه نیست و اکثر کشاورزان خرده پا هزینه تولید را از دیگران قرض و یا از بانک وام می گیرند.

«ذبیح الله صالحی» یکی دیگر از کشاورزان آملی درباره درصد شکستگی برنج اظهار می دارد؛ دولت بر مبنای درصد شکستگی قیمت را اعلام و حتی تشویق را مطرح می کند درحالی که با تغییر شرایط جوی زمان برداشت وبا وجود شالیکوبی های فرسوده، حداقل شکستگی بین 20تا 35درصد است که به این دلیل قیمت خرید بر اساس درصد شکستگی کاهش می یابد.

وی معتقد است؛ توجه دولت به قیمت برنج و خرید آن، در چند سال اخیر تکلیف کشاورزان را مشخص و موجب افزایش رغبت شالیکاران شده به طوری که نحوه خرید و پرداخت نقدی موجب خوشحالی کشاورزان نیز شد اما امسال هم نرخ تضمینی افزایش نداشته و هم با تاخیر اعلام شده است. این کشاورز ادامه می دهد؛ ما انتظار نداریم برنج آنقدر گران شود که مصرف کنندگان نتوانند آن را بخرند، اما با افزایش قیمت نهاده ها، هزینه تولید، بیش از پیش زیاد شده است.

به گفته صالحی هزینه تهیه کود، سم و مخارج مرحله داشت و برداشت شالی بالا است و این هزینه ها در اثر شرایط جوی که نیازمند به کارگیری نیروی کار بیشتر و ماشین آلات مکانیزه است افزایش می یابد. وی هزینه یک روز به کارگیری کارگر در شالیزارها برای آب تخت کردن و خزانه سازی را هفت هزار ریال ذکر کرده و می گوید؛ علاوه بر دستمزد، صبحانه، ناهار و عصرانه کارگر نیز باید تامین شود.

شالیکاری از اهالی بخش «گتاب» بابل نیز عنوان می کند؛ ما هر ساله با افزایش بی رویه قیمت ماشین های کشاورزی، لوازم یدکی و تعمیرات مواجه هستیم. از آنجا که میانگین تولید برنج توسط هر کشاورز حدود سه تن برنج است که 45درصد درآمد حاصل از آن هزینه خرید نهاده های مورد نیاز می شود، اما این هزینه ها بدون محاسبه کارگری خود شالیکار و خانواده است.رحیم سعادتی تصریح می کند؛ در این شرایط، کشاورزان به ناچار تن به کار سخت برنج کاری می دهند زیرا منبع درآمد دیگری ندارد.

استان مازندران دارای 240هزار هکتار اراضی شالیزاری است که سالانه حدود 900هزار تن برنج، معادل 44درصد نیاز برنج کشور را تولید می کند. ارقام پرمحصول که کشت آن توسط دولت مورد حمایت قرار دارد حدود 7/5تن شلتوک در هکتار محصول می دهند و عملکرد ارقام محلی که برنج های مرغوبتر شمال هستند چهار تا چهار و نیم تن شلتوک در هکتار است.

هیات وزیران بر اساس پیشنهاد مشترک وزارتخانه های جهاد کشاورزی و بازرگانی نرخ خرید تضمینی محصولات کشاورزی برای سال 86- 85 ازجمله برنج را تصویب و اعلام کرد.

نرخ خرید تضمینی هر کیلوگرم ارقام پرمحصول «ندا»، «نعمت» و ارقام پنج هزار و 600ریال، رقم پرمحصول «سپیدرود» پنج هزار و 800ریال و رقم پرمحصول «چرام»، «آمل» و یاسوج چهار هزار و 900ریال تعیین شده است.

همچنین به ازای هر درصد شکستگی بیش از 10درصد برای برنج های آمل 2و 3 چرام، ندا و نعمت 59ریال و برای برنج های سپیدرود، فجر و خزر و ساحل مبلغ 72ریال از نرخ های مصوب کسر و به میزان شکستگی کمتر از 10درصد برای برنج های آمل 2و 3 ندا، نعمت و سپید رود مبلغ 87ریال و برای برنج های خزر و ساحل مبلغ 96ریال به نرخ های مصوب اضافه می شود. بر پایه این گزارش نماینده مردم بندر انزلی در مجلس شورای اسلامی نیز از دولت خواست به طور همه جانبه از کشاورزان حمایت کند.

هادی حق شناس با اشاره به مشکلات شالیکاران و چایکاران گیلانی می گوید؛ در شرایط فعلی کشت برنج برای شالیکاران فاقد صرفه اقتصادی است.وی تصریح می کند؛ هم اکنون نسبت به سال های اولیه بعد از انقلاب هزینه نهاده های کشاورزی مانند کود، سم و مزد کارگر بیش از 50 برابر افزایش یافته درحالی که قیمت این میزان رشد نداشته است.به گفته وی براساس آمار ارائه شده از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی و وزارت جهاد کشاورزی هزینه کاشت، داشت، برداشت در هر هکتار زمین شالیزاری حدود 12 میلیون ریال است.

این درحالی است که از هر هکتار زمین به طور متوسط یک و نیم تن برنج برداشت می شود که در خوشبینانه ترین وضعیت 15 میلیون ریال به فروش می رسد.حق شناس اظهار می دارد؛ هر خانوار گیلانی به طور متوسط 2/1 هکتار شالیزار دارد که با احتساب هزینه تولید و نرخ فروش برنج بین سه تا چهار میلیون ریال در سال درآمد دارد که با این درآمد مسلم است که کشاورز ترجیح می دهد به جای کاشت برنج زمین خود را فروخته و از سود بانکی پول خود امرارمعاش کند.

عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی از دولت خواست برای حمایت از شالیکاران هزینه نهاده ها را کم کند، سیستم توزیع نهاده ها را مناسب سازد و نرخ تضمینی مطمئنی را برای برنج درنظر بگیرد.حق شناس همچنین درنظرگرفتن یارانه برای آب بهای کشاورزی و پرداخت هزینه فناوری را از دیگر اقدام هایی دانست که می تواند در بلندمدت هزینه های کشاورزی را کاهش دهد و کشاورز را به تولید مشتاق کند.

از آنجا که برنج درحال حاضر غذای اصلی سه میلیارد نفر از مردم جهان و منجمله میلیون ها ایرانی محسوب می شود و هیچ نوع غلات دیگری همانند برنج ضامن بقای انسان در آینده نیست دولت باید تولید و خرید مناسب این محصول را تضمین کند و علاوه بر حمایت از برنج کاران در راستای افزایش تولید این محصول اقدام های بهینه انجام دهد.(kargozaraan)