مازندنومه، سرویس محیط زیست و گردشگری: احمد باوند –پژوهشگر و نویسنده چند جلد کتاب در حوزه مازندران و سواکوه- سال گذشته نامه ای را به وزیر نیرو نوشت و برخی مشکلات حوزه آبریز تلار را مطرح کرد. به تازگی این رودخانه طغیان کرد و سیلابی شد و خسارات زیادی نیز به بار آورد.

در زیر متن نامه این پژوهشگر و مسئول بنیاد پژوهش های فرهنگ و تاریخ سوادکوه را که به تاریخ 8 اردیبهشت سال 97 نوشته شده و سپس پاسخ وزارت نیرو را که در تاریخ 23 دی ماه سال گذشته ارسال شده، انتشار می دهیم.

* عوامل آلوده‌کننده رودخانه تلار

 همان طور که می دانیم آب در هر منطقه تابع اقلیم و جغرافیای آن منطقه است رودخانه تالار (تلار) طولانی ترین رودخانه در مازندران (به طول تقریبی 150 کیلومتر) با سرشاخه های متعدد می باشد.

از طرف دیگر این رودخانه دارای اقلیم متفاوت کوهستانی، کوهپایه ای، جنگلی و جلگه ای است.

 این رودخانه از سرچشمه تا محل ورود به دریای مازندران در محل تهدید می باشد که اگر به آن توجه فوری و ویژه نشود با توجه به بحران آب درکشور اتفاق ناخوشایندی برای این رودخانه خواهد افتاد.

 عوامل آلوده‌کننده رودخانه تالار:

1. هجوم ویلاسازی در ییلاقات منطقه سوادکوه و بهره برداری بی رویه از چشمه سارهای کوهستانی که سرشاخه رود تالار از آنها سیراب می شود، به شدت کم آب  و در معرض تهدید قرار گیرند. برای نمونه ساخت و ساز های بی رویه در بخش خانقاه پی پل سفید، دامنه کوه خرو نرو سبب شد آب چشمه یخ او دره که رود بزلا -نخستین سرشاخه رود تالار- را تشکیل می دهد در معرض خشک شدن قرار گیرد.

2. مجوزهای غیر کارشناسی و بعضاً رابطه مند به افراد در خصوص معادن شن و ماسه. این معادن تماماً در حریم و نزدیک رودخانه بنا شده اند که نه تنها جغرافیای منطقه را تغییر دادند، بلکه باعث انحراف بستر رودخانه شده اند. برای نمونه مسیر دوآب سوادکوه.

3. ورود پسماندهای معادن شن و ماسه به رودخانه. این پسماندها و... سبب شده است نسل ماهیان رودخانه تالار از بین برود، تا جایی که هیچ موجود جانداری در رودخانه تالار زندگی نمی کند. از طرف دیگر چون این مواد باعث می شوند اکسیژن موجود در آب کم شود، لذا برای کشاورزی به ویژه برنج زیان بسیار دارد و باعث شده است کشاورزان در این سال ها ضرر کنند. گزارش بیمه کشاورزی سوادکوه مستندترین شاهد این بخش است.

4 . ورود فاضلاب های صنعتی شهرک شورمست پل سفید و رستوران های بین راهی به رودخانه تالار.

5. برداشت بی رویه معادن شن و ماسه در منطقه هفت تن قائمشهر ،آهنگر کلای شیرگاه و...

6. ورود شیرابه های دپوی زباله قائمشهر کیلاکلا در حریم نزدیک بستر رودخانه تالار

7.عدم نصب تابلوی تعیین حریم. برای نمونه در مسیر 150 کیلومتری این رودخانه هیچ تابلو نشان دهنده معرفی آن و رعایت حریم آن باشد وجود ندارد. این امر سبب ساخت وساز های غیر قانونی و بعضاً رابطه مند در حریم 5 متری رودخانه شده است (برای نمونه ساخت متل در منطقه نهالستان و پل بالو شیرگاه در دل رودخانه)

8. عدم ارتقای فرهنگ عمومی  و نظارت شهرداری ها و سازمان آب منطقه ای استان سبب دپوی نخاله های ساختمانی در تالار شد.   این فاجعه ای دردناک برای بشر قرن 21 در استان مازندران است.
لازم به ذکر است همه این موارد با چشم قابل رویت و مستند سازی است.


*پاسخ وزارت نیرو(شرکت مادر تخصصي مديريت منابع آب ايران(سهامي خاص))

با سلام و احترام،
در خصوص مشكلات رودخانه تالار مازندران با بررسي به عمل آمده و به تفكيك بندهاي مطرح شده موارد زير را به استحضار مي رساند:

: - در خصوص بند 1

نظر به آن كه مسئوليت صدور مجوزهاي ساخت و سا ز در محدوده هاي مورد اشاره در حوزه اختيارات وزارت نيرو نمي باشد، پيگيري جلوگيري از صدور مجوز و اصلاح طرح هاي توسعه اي مبناي صدور مجوز مي بايست از مبادي ذيربط صورت بگيرد. بديهي است در محدوده هاي داراي تداخل با بستر و حريم رودخانه ها و مجاري آبي، شركت آب منطقه اي نسبت به اجراي وظايف قانوني خود مطابق ماده 2 قانون توزيع عادلانه آب اقدام خواهد نمود.

همچنين يادآور مي گردد تعيين علل كاهش دبي چشمه ها در نواحي كوهستاني و ارتباط آن با ساخت و ساز هاي صورت گرفته در نواحي ييلاقي سوادكوه، مستلزم پايش دقيق دبي آن ها و بررسي شاخصه هاي آماري اين چشمه ها در بلندمدت مي باشد.

: 3 و 5 ، - درخصوص بندهاي 2

مطابق قانون اصلاح قانون معادن(مصوب سال 1390 ) مسئوليت انتخاب بهره بردار مصالح رودخانه اي به وزارت صنعت، معدن و تجارت محول گرديده است و شركت هاي آب منطقه اي صرفاً محدوده هاي داراي پتانسيل برداشت و ضوابط فني را به سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اعلام خواهند كرد.

البته مطابق توافق نامه مبادله شده فيمابين وزراي نيرو و صنعت، معدن و تجارت مقرر گرديد ضمن ممنوعيت صدور هرگونه پروانه بهره برداري و اكتشاف براي شن و ماسه واقع در بستر رودخانه ها، انهار، مسيل ها و حريم قانوني درياچه ها و درياها كه از عوامل اصلي تخريب محيط زيست مي باشد، براي محدوده هاي مذكور تنها به صدور اجازه برداشت به صورت محدود اكتفا گردد و اجازه برداشت نيز براي بهره برداراني صادر گردد كه متعهد به اجراي ضوابط ابلاغي و نقشه هاي اجرايي شركت هاي آب منطقه اي گردند.

همچنين تدقيق برنامه هاي برداشت مصالح رودخانه اي و رسيدگي به موارد مورد اختلاف بر عهده كارگروه مشتركي قرار داده شده است تا نسبت به موارد ارجاعي اقدام نمايد. لذا اجراي مفاد اين توافق نامه كمك شاياني به جلوگيري از برداشت هاي بي رويه و ساماندهي رودخانه هاي آسيب ديده از اين برداشت ها نموده است. علاوه بر اين وضعيت رودخانه تالار به لحاظ رعايت اصول فني برداشت و آلودگي هاي زيست محيطي در محدوده فعاليت واحدهاي داراي مجوز برداشت شن و ماسه، توسط شركت آب منطقه اي مازندران به صورت دوره اي مورد بررسي و بازديد قرار گرفته و در صورت مشاهده هرگونه تخلف، ضمن اعلام به اداره كل صنعت، معدن و تجارت استان جهت ابطال مجوزها، بر اساس مقررات و ضوابط قانوني برخوردهاي لازم صورت مي گيرد. بديهي است در مورد واحدهاي فاقد مجوز و برداشت هاي غيرقانوني نيز پيگيري هاي مستمر جهت تعطيلي اينگونه كارگاه ها و اخذ خسارات وارده
انجام مي پذيرد.

: - در خصوص بند 4

فاضلابهاي توليدي از شهركهاي صنعتي به طور پيوسته از طريق اداره كل حفاظت محيط زيست پايش 150 مي m3/day مي گردد. شهرك صنعتي شورمست پل سفيد داراي سيستم تصفيه فاضلاب به ظرفيت باشد كه متناسب با حجم فاضلاب توليدي در مجموعه شهرك است. بر اساس آخرين بازديد و نمونه 97 ، پساب خروجي از واحد فاقد آلودگي تشخيص /10/ برداري اداره حفاظت محيط زيست در تاريخ 3 داده شده است.

در خصوص رستورانهاي بين راهي موجود در مجاورت رودخانه ها نيز اداره كل حفاظت محيط زيست استان طرح پايش رستورانهاي بين راهي موجود در محور رودخانه ها را با اولويت رودخانه هاي چالوس و هراز شروع كرده است. برنامه پايش رستورانهاي موجود در محور تالار نيز در دستور كار قرار دارد. در همين راستا شركت آب منطقه ي پايش كل واحدهاي مستقر در محور رودخانه تالار را در آذرماه 97 شروع و به اتمام رسانده است.

بر اساس بازديدهاي انجام شده مشاهده گرديد كه اكثر رستورانها از چاه هاي جذبي براي دفع هرگونه فاضلاب توليدي در مجموعه استفاده ميكنند و فاضلاب به طور مستقيم وارد رودخانه نمي گردد. با اين حال به دليل درشت دانه بودن بافت خاك در مجاورت رودخانه، چاههاي جذبي موجود نيز مي توانند براي كيفيت آب رودخانه خطرآفرين باشند.

از اين ميان تعداد 7 رستوران بين راهي فاضلاب آشپزخانه را به طور مستقيم وارد رودخانه تالار مي كنند كه به دليل عدم ظرفيت قانوني شركت آب منطقه اي براي اعمال قانون واحدهاي متخلف، موضوع از اداره كل حفاظت محيط زيست استان در حال پيگيري است. مدارك و مستندات عمليات پايش رودخانهه اي استان پس از جمعبندي در كارگروه اجرايي مديريت جامع كيفيت منابع آب استان قابل ارائه مي باشد.

: - درخصوص بند 6

0/ دفن زباله در محل قائمشهر- كياكلا به صورت تلنباري- سطحي و در بستر رودخانه تالار به مساحت 4 هكتار انجام مي شود. به دليل عدم اجراي دفن بهداشتي زباله و عدم وجود سيستم جمع آوري و تصفيه شيرابه، اكثر شيرابه توليدي به منابع آبهاي زيرزميني نفوذ ميكند. مديريت محلهاي دفن زباله استان از ابتداي سال 97 با محوريت استانداري شروع شد و برنامه زمانبندي عمليات اجرايي جهت مديريت محل هاي دفن زباله به شهرداري ها ابلاغ گرديد. در اين راستا آهك پاشي و خاك پاشي به صورت روزانه انجام مي شود.

همچنين طرح تفكيك زباله از مبدا نيز توسط همه شهرداري ها از جمله شهرداري قائمشهر شروع و در مرحله آموزش و فرهنگ سازي عمومي مي باشد كه اين امر منتج به كاهش قابل توجه حجم زباله قابل دفن شده است.كارخانه كمپوست شهرستان قائمشهر در محل ديوكلاي قائمشهر واقع شده است. عمليات اجرايي اين كارخانه به دليل اختلافات حقوقي مابين شهرداري شهرستان قائمشهر و سرمايه گذار دچار تاخير شده است. در راستاي مديريت زباله هاي توليدي شهرستان قائمشهر مذاكرات با شركت خزر الكتريك جهت تكميل طرح كارخانه كمپوست در حال انجام مي باشد. زباله دپو شده در محل ديوكلاي قائمشهر نيز هم زمان با آهك پاشي و خاك پاشي روزانه، شيرابه حاصل در محل كانال خاكي حفر شده جمع آوري و سپس بر روي تل زباله سيركوله مي شود.

: - درخصوص بند 7

مراحل تعيين و تدقيق حد بستر رودخانه تالار توسط مشاور ذيصلاح در دست اقدام بوده و در برخي بازه ها (محدوده شهر زيرآب) نيز مطالعات نهايي شده و نقشه هاي حدبستر و حريم ضمن اطلاع رساني عمومي جهت جانمايي در سامانه كاداستر به اداره كل ثبت اسناد و املاك استان جهت جانمايي در سامانه كاداستر و جلوگيري از صدور سند به نام اشخاص و به شهرداري زيرآب جهت جانمايي در طرح تفصيلي و جلوگيري از صدور مجوز ساخت و ساز تحويل گرديده است. بديهي است مراحل مربوط به علامت گذاري و نصب تابلوهاي هشدار دهنده در بازه هاي موردنياز به تدريج و با تكميل بازه هاي مطالعاتي در دستور كار شركت آب منطقه اي قرار دارد.در خصوص نصب تابلوهاي آگاهي رساني حفاظت كيفي و حريم كيفي به دليل هزينه بر بودن تهيه و نصب تابلوها و عدم تخصيص اعتبار به دفتر محيط زيست و كيفيت منابع آب به مرحله اجرايي نرسيده است. آگاهي رساني در اين راستا به طرق ديگر از قبيل آموزش در مدارس، مساجد، حوزه هاي علميه، جوامع روستايي و ... در حال انجام مي باشد.

: - درخصوص بند 8

اگرچه با توجه به تبصره هاي 3 و 4 ماده 2 قانون توزيع عادلانه آب حفاظت و حراست از بستر و حريم رودخانه ها و مسيل هاي طبيعي و جلوگيري از دخل و تصرف غيرمجاز در آن ها از وظايف حاكميتي وزارت نيرو مي باشد و شركت آب منطقه اي حسب وظيفه ذاتي خود بايد با هرگونه تخلف و تصرف در محدوده بستر و حريم رودخانه ها از جمله تخليه و دپوي نخاله هاي ساختماني در محدوده بستر و حريم برخورد قانوني نمايد، لكن مسئوليت مكان ياب ي و سامانده ي مح ل و نحو ه دپوي نخاله هاي ساختماني بر عهده شهرداري ها و سازمان هاي مديريت پسماند زير نظر وزارت كشور بوده و لازم است به نحو مقتضي مورد پيگيري قرار گيرد. بديهي است در صورت عدم همكاري اين ارگان ها در خصوص اين نوع از پسماندهاي شهري، با توجه به طول زياد و پراكندگي رودخانه هاي استان برخورد قطعي با اين نوع تخلفات توسط وزارت نيرو امكان پذير نخواهد بود.