مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، حلیمه خادمی: محرم حسابش با همه‌ی ماه‌ها جداست و این جا در «اتو» غوغایی برپا می‌شود در عاشورا.

«اتو» روستایی زیبا در بخش زیراب سوادکوه است که طبق سرشماری سال 1395 بیش از 500 نفر جمعیت دارد.

 تعزیه، هنر نخست اتویی هاست و تعزیه‌خوان‌های این روستا، از ریشه دارترین شبیه خوانان مازندران هستند.

تعزیه اتو که به ثبت ملی هم رسیده، منسوب است به شخصی به نام «میرزا ولی الله» و نزدیک به 200 سال قدمت دارد.

*سیر و تعزیه

صبح عاشوراست و من در «اتو» هستم. بافت روستا از حالت سنتی خارج شده، اما آیین های سنتی محرم آن هنوز پابرجاست.

در ورودی روستا میدانی قرار دارد که نمادی از «سیر» را آن‌جا می بینم. «سیر» این دهکده نیز شهرت خاصی دارد و خردادماه امسال، نخستین جشنواره سیر اتو با هدف توسعه اقتصاد منطقه برگزار شد.

حسینیه‌ی روستا در وسط محل قرار دارد و در دو طبقه بنا شده است. اطراف حیاط حسینیه، سکوهایی برای تماشا گران تعزیه ساخته اند.

هنوز ظهر نشده و دسته های  عزاداری از روستاهای اطراف هم‌چون پیرنعیم، کچید و سی‌پی به ترتیب به حیاط حسینیه اتو وارد می شوند.

سهراب ضامنی یکی از مخالف‌خوان های تعزیه است. او  پیشاپیش دسته‌های عزاداری سوار بر اسب است و کودکی پابرهنه راکه نماد طفل مسلم است، شلاق می‌زند و با خود می‌کشاند.کودک هم با ناله، «حسین» را صدا می زند.

«امیرعلی خلیلی» نام این کودک است که برای نخستین بار گروه تعزیه را همراهی می کند.

«ذوالجناح» -نماد اسب سیدالشهدا- در گوشه ای از حیاط برای ورود به میدان آماده می شود. مادران کودکان خود را  سوار ذوالجناح می کنند

*از میرزا ولی تا امروز

مخالف‌خوان ها و موافق‌خوان ها به ترتیب وارد اتاقی در کنار حسینیه می‌شوند تا خود را برای نمایش آماده کنند.

این اتاق همانند اتاق پرو است که لباس و تجهیزات گروه تعزیه خوان اتو، در آن قرار دارد.

سعدالله شهابی -سرپرست و کارگردان شبیه خوانی- است. او ششمین نسل از خاندان شهابی است که در این گروه شبیه‌خوانی می کند.

شهابی می گوید: «قدمت این آیین در اتو  بیش از 180 سال است و سال‌ها قبل مکان حسینیه، زمینی باتلاقی بودکه اگر حیوان یا انسانی از این مکان عبور می کرد، در آن فرو می رفت.»

او یادآور می شود جدش –میرزا ولی- که شاعر بوده، در سه شب متوالی ماه محرم خواب می بیند این مکان را محلی برای عزاداری امام سوم شیعیان تبدیل کند.

از قرار نام خانوادگی  میرزا ولی «عبرت» بوده که پس از الهام در خواب و احداث تکیه، تلخص شعری «شهاب» را انتخاب می‌کند و شهرت این خانواده می شود «شهابی.»

میرزا ولی از اشعار خود در شبیه خوانی تعزیه استفاده می کرد و حالا هم پس از نزدیک به دوقرن، شعرهای او را در تعزیه خوانی می خوانند. یکی از دلایل محبوبیت تعزیه‌خوانی روستای اتو استفاده از اشعار خاص و منحصر به فردی است که ویژه‌ی این گروه است.

«سعدالله شهابی» با خود کیفی دارد که تمام اشعار و تاریخچه‌ی تعزیه اتو را در آن جای داده است. او پیش از آغاز اجرا، شعرهای هر یک از اعضای گروه را در اختیارشان قرار می‌دهد. از وی چند سئوال می پرسم:

▼آقای شهابی ملاک انتخاب مخالف‌خوان‌ها و موافق‌خوان‌ها چیست؟

- نقش ها بر اساس صوت، سن، تیپ و هیکل افراد تعیین می شود.

▼در 10 روز اول محرم حدوداً چند تعزیه اجرا می کنید؟

- بیش از 20 تعزیه خوانده می شود. روزهای هفتم تا دهم محرم به ترتیب در روستاهای کچید ، سی پی، پیرنعیم و اتو این تعزیه ها را اجرا می کنیم. چند هزار نفر هم مخاطب داریم که از مناطق اطراف و حتی استان‌های دیگر به اینجا می آیند.

▼کمی بیشتر درباره‌ی خصوصیات تعزیه روستای‌تان بگویید.

-اتو به تعزیه شهرت دارد و ثبت میراث هم شده. نجابت شبیه‌خوان ها و قداستی که در اشعار وجود دارد موجب استقبال مردم از این آیین شده.کودکانی هم از سن پایین وارد گروه می شوند تا کنار بزرگترها آموزش بینند و برای نسل بعد گروه آماده شوند. تعزیه یک کار نمایشی زنده است که باید با یکدیگر خیلی هماهنگ باشیم. اگر فردی دچار اشتباه شد سریع فرد دیگر باید نقص ایجاد شده را جبران کند و اشعاری بیان کند که مشکل برطرف شود.

▼چند نفر عضو گروه تعزیه شما هستند؟

-گروه ما از 15 نفر تشکیل شده که به صورت خود جوش اداره می شود.

*از صبحانه تا ناهار

حیاط حسینیه را برای اجرای آیین سنتی تعزیه آماده کرده، و فرش‌ها برای نشستن عزاداران پهن می شود. دسته‌دسته مردم از روستاهای اطراف و شهرهای مختلف وارد و هر لحظه بر جمعیت افزوده می شود.

عزاداران بعد از صرف صبحانه به حسینیه برمی گردند تا به تماشای تعزیه بنشینند و بعد از پایان نمایش، بار دیگر  برای صرف ناهار به منازل اهالی محل می روند.

میزبان جلوی در حسینیه ایستاده اند و عزاداران را به منازل خود دعوت می کنند. گاه برای بردن عزاداران به منازل خود، اصرار و تعارف زیادی می‌کنند؛ گویی مسابقه‌ی میزبانی از عزاداران است.

سر در خانه ها پرچم عزاداری نصب و در تمام خانه‌ها باز است. مردم گروه‌گروه برای پذیرایی وارد منازل اتویی‌ها می شوند.

هر کدام از اهالی به اندازه توان خود صبحانه و ناهار آماده کرده است. با وجود تمام مشکلات اقتصادی، هیچ دری بسته نیست.  بیش از 160 خانواده‌ی اتویی میزبان حدود 6 هزار عزادار حسینی هستند و به نحوی شایسته از آنها پذیرایی می کنند.

«فاطمه زهرا احمدی» 55 سال سن دارد و در منزل خود میزبان 150 عزادار است.

او می‌گوید: «از وقتی به یاد می آورم، در منزل پدر میزبان بوده‌ایم. من هم میزبان خانواده‌های زیادی بوده‌ام که حاجت روا شده‌اند.»

تحت هیچ شرایطی مراسم تعزیه و اطعام روز عاشورای اتویی‌ها قطع نشده و مستمر ادامه داشته است.  

*از کودک تا پیرمرد

«حسین رضایی» شهادت‌خوان اصلی گروه، نیم‌قرن است که تعزیه اجرا می ‌کند. او از 7 سالگی کار خود را با نقش سکینه -دختر امام حسین (ع)- آغاز کرد و اکنون پیرغلام تعزیه خوان‌ها محسوب می‌شود. با او چند دقیقه ای گفتگو کردم:

▼تعزیه روز عاشورا چند ساعت است؟

 -از ساعت 10 صبح روز عاشورا تا ساعت 2 بعدظهر تعزیه خوانی محل ما ادامه دارد.

▼شعرها همه از اشعار شاعر هم‌محلی تان است؟

-در کنار شعرهای بنیان‌گذار تعزیه اتو –میرزا ولی- از اشعار قدیمی شاعرهای بنام  قرن‌های گذشته هم استفاده می کنیم؛ کسانی مثل محتشم کاشانی، حافظ و فردوسی و دیگران.

▼این سال‌ها استقبال مردم چگونه است؟

-رضایت بخش است. استقبال و تشویق مردم انگیزه ادامه کار ماست.

▼در طول سال هم تمرین دارید؟

-ما صندوق تعزیه‌ی روستای اتو را تشکیل داده ایم که سبب می شود هر ماه دور هم جمع شویم و نقاط ضعف و قوت گروه را ارزیابی کنیم. ما در طول سال، هر ماه تمرین داریم، ولی نزدیک محرم که می شود هر هفته و گاهی چند روز در هفته تمرین می‌کنیم.

▼دهه اول محرم چه  تعزیه‌هایی اجرا می‌کنید؟

- مجالس تعزیه حضرت علی اکبر، طفلان مسلم، حضرت عباس، حضرت زینب، حضرت رقیه  و تعزیه امام حسین (ع) در روز عاشورا.

«علی اکبر» کوچکترین عضو گروه، 6 سال دارد. او نقش سکینه را ایفا می‌کند.

▼تعزیه را دوست داری علی اکبر؟

-بله خانم، دوست دارم این کار را ادامه دهم و در بزرگ سالی شهادت‌خوان شوم.

* جاودانه تا ابد

ساعت از 13 گذشته و موجی از جمعیت روستا را فرا گرفته است. هنوز هم مردم به روستا وارد می شوند.

 تعزیه شهادت حضرت علی اصغر در حال اجراست و شور وصف نشدنی در میان جمعیت ایجاد می شود.

با این شور و اشتیاق و عقی که وجود دارد، عزاداری اباعبدالله الحسین(علیه السلام)، تعطیل بردار نیست و تا ابد جاودانه خواهد ماند.