مازندنومه، کلثوم فلاحی: با شیوع ویروس کرونا، بسیاری از مسائل انسانی تحت تاثیر قرار گرفت؛ رفت و آمدها کاهش یافت تا به نوعی از شیوع بیشتر ویروس کرونا، پیشگیری شود. کاهش رفت و آمدها و همچنین تعطیل شدن مراکز گردشگری، اگرچه بار سنگین مالی بر این صنعت تحمیل کرد ، اما باعث شد محیط زیست به بازآفرینی دست بزند.

یکی از مناطقی که همواره مورد توجه فعالان محیط زیست قرار دارد ، دریای خزر و سواحل آن است. هر ساله گردشگران بسیاری برای استفاده از دریای خزر به مازندران سفر می‌کنند ، اما برخی از گردشگران علاقه‌ای برای جمع کردن زباله‌های تولیدی خود ندارند و آن را در ساحل رها می‎‌کنند. آلودگی‌های پسماند و پساب ناشی از حضور گردشگران از دغدغه‌های فعالان محیط زیست است ، اما  با شیوع کرونا، مراکز گردشگری که در ساحل بودند تعطیل شدند، گردشگران کم‌تر به سفر آمدند و حمل و نقل دریایی ناشی از تجارت هم کاهش یافت، فصل صید زودتر تمام شد و آبزیان فرصت بیشتری برای تخم‌ریزی پیدا کردند و شاید بتوان گفت خزر رنگ آرامش به خود دید.

افزایش کیفیت آب دریای خزر در سواحل

مدیرکل محیط زیست مازندران در این زمینه به  گفت: نیاز است در پساکرونا، تبعات کرونا از جهت‌های مختلف مورد بحث و بررسی علمی قرار گیرد.

حسینعلی ابراهیمی با بیان اینکه به جز حوزه پسماند، کرونا در دیگر بخش‌های زیست محیطی تاثیر مثبت داشته است ، افزود : گازها گلخانه‌ای کاهش یافته و با کاهش رفت و آمدها آلودگی هم کاهش داشته است .

وی با اظهار این که تبعات حضور گردشگران فقط پسماند نیست ، توضیح داد : پساب‌ها ، از دیگر تبعات حضور گردشگران است که توجه خاصی به این بخش نشده و در این زمینه ۲ تا چهار برابر میانگین کشوری عقب هستیم در حالی که این معضل تا سر سفره مصرف کنندگان محصولات دریایی کشیده می شود. یکی از تبعات کرونا این بود که امسال به خاطر تعطیلی بخش گردشگری آن هم در اوج گردشگرپذیری مازندران طی ماههای اسفند و فروردین ، میزان ریزش پساب به دریا بشدت کاهش یابد و این یعنی محیط زیست خزر تمیزتر از سال های گذشته بود.

این مسئول با بیان اینکه کرونا باعث شد که صید ماهیان استخوانی از دریای خزر هم امسال زودتر از دیگر سال‌ها به پایان برسد، گفت : خوشختانه امسال ماهیان برای زادآوری فرصت بیشتری به دست آوردند چون علاوه بر تعطیلی زودهنگام صید و صیادی دریایی ، صید غیرمجاز ماهیان بویژه در هنگام مهاجرت به رودخانه ها برای تخم ریزی توسط افراد هم کاهش یافت.
ابراهیمی با اظهار این که رفتار انسان ها در یک اقلیم خرد تاثیر بسزایی در اقلیم کلان دارد ، افزود : به همین سبب نیز ما کاهش رفت و آمدهای ناشی از کرونا را در آرامش دریا به صورت مشهودی مشاهده می کنیم .

وی با اعلام این که فعالیت های محیط زیست در دوران کرونا باید بدرستی مورد توجه قرار گیرد ، توضیح داد : در ایام کرونا بسیاری از مشاغل و دستگاه‌ها مانند پلیس و دستگاه‌های خدمات‌رسان تعطیل‌بردار نیستند و دستگاه محیط زیست هم در این ایام فعال بود و شاید کمتر مورد توجه قرار گرفت در حالی که در این ایام گشت‌ها و مراقبت‌های ما بیشتر بود تا غافلگیر نشویم و عده ای از غافلگیری ما سواستفاده نکنند.

مدیرکل محیط زیست مازندران افزود: مثلا یکی از نگرانی ها ما این بود که در شرایط کرونا عده‌ای شغل خود را از دست دادند و ممکن است به سمت جبران خسارتشان از محل محیط زیست بر بیایند مانند قاچاق چوب و شکار غیرمجاز و با همین نگاه هم تلاشمان را در راستای کاهش اثرات مخرب بر محیط زیست افزایش دادیم.
این مسئول با اشاره به سنجش و آنالیز آب دریای خزر در ایام شیوع کرونا ، اظهار داشت : بر اساس سنجشی که داشتیم کیفیت آب خزر در سواحل بسیار بهتر شده و این به دلیل کم‌تر شدن فاضلاب استان، کم‌تر شدن فعالیت صیادان و فعالان حوزه دریا است.
ابراهیمی نتیجه گیری کرد  اگر چه مراکز گردشگری حوزه جنوبی دریای خزر به دلیل شیوع کرونا تعطیل شدند ، اما این ویروس تاثیر مثبت در تمامی حوزه‌های زیست محیطی و بویژه دریا داشته است.

اتفاقات خوب در ساحل

رئیس اداره محیط زیست دریایی اداره کل محیط زیست مازندران درباره شیوع کرونا بر محیط زیست دریای خزر گفت: اگرچه کرونا تاثیر منفی بر بخش‌های اقتصادی و معیشت جوامع داشته ، اما برای محیط زیست اثرات مثبتی در پی داشته است.

کامران نصیر احمدی با بیان اینکه فعالیت اقتصادی لجام گسیخته، توسعه پایدار به همراه ندارد، افزود : در این فعالیت‌های اقتصادی که تاثیرات اکولوژی آن بدون آینده‌نگری و جبران باشد، زمین دست به کار می‌شود تا آن را جبران کند.

وی با اشاره به کاهش ۲۰ تا ۴۰ درصدی حجم تجارت جهانی که به معنای کاهش تولید است، گفت : کاهش تولید به معنای کاهش آلاینده‌های وابسته به تولید است که شاید بخش مدیریت نشده آن به شکل مستقیم وارد طبیعت می‌شد و با حذف و یا کاهش تولید، این بخش مدیریت نشده هم دیگر وجود ندارد که وارد طبیعت شود.

این مسئول با بیان اینکه ۹۰ درصد از حجم تجارت در حوزه دریایی اتفاق می‌افتاد، تصریح کرد: اکنون با کاهش تجارت، کاهش بسیار شدید تردد دریایی را شاهد هستیم که سلامت فیزیکی دریا و سواحل را به همراه دارد.

وی با بیان اینکه به دلیل شیوع کرونا، حمل و نقل غیرضروری به شدت حذف شده است، خاطرنشان کرد: بعد از اجرایی شدن پروتکل‌های ستاد ملی کرونا، با کاهش آلاینده‌هایی حتی در پایتخت مواجه هستیم و شاید تهران در پساکرونا هیچوقت نتواند هوای سالم دوران کرونا را دوباره تجربه کند.

رئیس اداره محیط زیست دریایی اداره کل محیط زیست مازندران با اشاره به اینکه کاهش آلاینده‌ها به معنای کاهش سوخت‌های فسیلی است، اظهار کرد: هر اندازه رفت و آمدهای غیروضروری و آلاینده‌ها کاهش یافته و این از اثرات مثبت کرونا است ، اما از آنجا که ویروس مشترک بین حیوان و انسان است و از طریق حیوان به انسان منتقل شده از این جهت باید اثرات منفی کرونا را در دریا مورد بررسی قرار داد.

این مسئول افزود : باید توجه کنیم اگر حمل و نقل دریایی دوباره از سر گرفته و این ویروس به دریا منتقل شود ، ظرفیت مقابله با کرونا در دریا به چه شکل خواهد بود و در این زمینه باید سناریوی لازم نوشته شود.

وی با تاکید بر اثبات سلامت محصولات دریایی ، گفت : البته شاید در بعضی از حوزه محصولات دریایی که در برخی کشورها خام‌خواری صورت می‌گیرد باید کنترل بیشتری شود.

افزایش مصرف آب ، زخم کرونا بر محیط زیست

نصیر احمدی یکی از تبعات منفی کرونا بر محیط زیست را افزایش مصرف آب دانست و افزود : با این که کارشناسان تاکید کرده‌اند که شست و شوی هر روزه لباس‌ها امری ضروری نیست و با آویزان کردن لباس در آفتاب و یا گرم کردن آن، ویروس از بین می‌رود. ولی باز هم شاهد افزایش مصرف آب هستیم که هیچ توجیه فنی ندارد.

وی افزود : ما از کشورهای کم آب هستیم و اکنون در این شرایط خوب و کاهش آلودگی باید در مدیریت آب بشدت عاقلانه رفتار کنیم. اگر نسبت به ماندگاری ویروس در سطوح مختلف آگاهی داشته باشیم مصرف آب را هم می‌توان مدیریت کرد.

رئیس اداره محیط زیست دریایی اداره کل محیط زیست مازندران استفاده از شوینده ها را در میزان مصرف آب و مسموم کردن محیط زیست موثر دانست و توضیح داد : شوینده‌ها سرشار از مواد ریزمغذی هستند که عامل کف دهنده محسوب می‌شوند و پرواضح است که مصرف شوینده‌ها، مصرف آب را هم افزایش می‌دهد و هم ریزمغذی‌های بیشتری را وارد فاضلاب شهری و فضای آب‌های زیرزمینی می‌کنیم.ورود این حجم از ریزمغذی به منابع آب زیرزمینی شاید نوعی اوور دوز محسوب شود و حذف آن از منابع آبی هم نیازمند تصفیه ثانویه است که آن هم باعث غنی‌سازی آب می‌شود و در نهایت این پدیده موجب رشد زیاد گیاهان در آب‌های سطحی مثل رودخانه‌ها شده و اکسیژن محلول در آب را کاهش می‌دهد و سبب از بین رفتن موجودات آب‌زی می شود.

نصیر احمدی ادامه داد: تجزیه این اجساد هم فرآیندی اکسیژن‌بر است و مجدد باعث کاهش اکسیژن محلول در آب می‌شود و در دراز مدت شاید منجر به مردن آن اکوسیستم شود. در واقع نظام زمین هوشمند است و آلودگی را در خود نگه نمی‌دارد و برای کنترل این آلودگی با بازخوردی که شاید برای ما منفی باشد، زمین حالت مثبت به خود می‌گیرد.

ضرورت پایدار سازی بازگشت تعادل  

جامعه علمی و دانشگاهی هم معتقد است کرونا اگرچه تاثیرات ناخوشایندی بر جوامع انسانی گذاشته اما محیط زیست فرصت تنفس دوباره یافته و خزر در این میان اهمیت دوچندان دارد.
یک عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد جویبار در زمینه تاثیر کرونا بر اقلیم دریای خزر  گفت : اقیانوس‌ها و دریاها و همچنین محیط‌های ساحلی از جمله منابع با ارزش انرژی و غذا و ذخایر معدنی و برقرارکننده ارتباطات تجاری و حمل و نقل دریایی هستند و با توجه به اهمیت این اکوسیستم برای جوامع انسانی در حال حاضر، بررسی میزان تاثیر بیماری‌های همه گیر نظیر بیماری کرونا روی این اکوسیستم‌های طبیعی ضروری به نظر می‌رسد.

دکتر آزاده ولی‌پور افزود : برای این منظور اول لازم است تاثیر این بیماری را روی انواع آلودگی‌های دریایی مورد بررسی قرار دهیم. از جمله آلودگی‌های دریایی می‌توان به آلودگی‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی اشاره کرد که شامل پساب‌های انسانی و پاک کننده‌های شیمیایی، پساب‌های شیمیایی کارخانه‌ای، مواد آلی و آفت‌کش‌ها هستند.

وی توضیح داد : بدیهی است پساب‌های انسانی از جمله پاک کننده‌های شیمیایی مستقیم به فاضلاب‌ها هدایت می‌شوند و همچنین می‌دانیم در برخی از تحقیقات موجود از جمله گزارشهای سازمان بهداشت جهانی یکی از راه‌های احتمالی انتقال ویروس کرونا، تماس ناایمن با فاضلاب معرفی شده است و وجود ویروس در مدفوع بیمار به عنوان یک منبع بالقوه شناسایی شده است، به همین دلیل با وجود اینکه تا کنون میزان گستردگی انتقال بیماری از این منبع شناسایی نشده است، اما با توجه به اینکه آلودگی‌های خانگی و پاک کننده‌های شیمیایی که بدون تصفیه وارد شبکه فاضلاب شهری می‌شوند ،مستقیم وارد نهرها و رودخانه‌ها و از آنجا به دریاها هدایت می‌شوند به همین دلیل تاثیر این آلودگی‌ها و پسماندهای خانگی بر سلامت اکوسیستم‌های دریایی را نمی‌توان نادیده گرفت.

این استاد دانشگاه که رشته اش " فیزیک دریا " است ، گفت : از طرفی اگر چه ویروس کرونای عامل بیماری کووید ۱۹ در ماهیان بیماری‌زا نبوده است و توصیه‌های بهداشتی صرفا به منظور جلوگیری از مخاطره بهداشتی احتمالی ناشی از انتقال مکانیکی ویروس از طریق آب و سطح بدن ماهی است ، اما محققان اعلام کردند که ممکن است احتمال انتقال ویروس از انسان به حیوان وجود داشته باشد و به همین دلیل با توجه به گسترش آلودگی‌ها از طریق جریان‌های ساحلی نباید خطر آلودگی آب‌های ساحلی و محیط‌های رودخانه‌ای را از طریق فاضلاب‌ها نادیده گرفت.

وی افزود: همچنین باید بشدت نگران پسماندهای عفونی و خطرناکی باشیم که ممکن است در کنار منابع آبی و در محیط‌های ساحلی رها شوند چرا که سالانه هزاران انسان به سبب استفاده از آب آلوده بر اثر تخلیه فاضلاب‌های صنعتی و شهری حاوی مواد شوینده و تخلیه و دفن غیربهداشتی پسماند به بیماری‌های واگیردار مبتلا و جان خود را از دست می‌دهند.

این استاد دانشگاه گفت : در مورد پساب‌های شیمیایی کارخانه‌ای، مواد آلی و آفت‌کش‌ها باید اذعان داشت با توجه به کاهش فعالیت‌های صنعتی در بحران کرونا میزان پساب‌های شیمیایی کارخانه‌ای تا حدی کاهش یافته است و از این لحاظ اکوسیستم‌های آبی و دریایی ماه‌های آرام و بی‌دردسری را گذرانیده‌اند اما در مورد آلودگی‌های کشاورزی و آلودگی‌های حاصل از مواد مغذی اضافی برای رشد محصولات زراعی و همچنین آلودگی‌های ناشی از مواد رادیواکتیو نظیر نیروگاه‌های برق هسته‌ای و آلودگی‌های حرارتی این اپیدمی تاثیر چندانی در میزان آلودگی‌های دریایی ناشی از موارد این چنینی نداشته است.

ولی‌پور خاطرنشان کرد: درحالی که در مورد آلودگی‌های ناشی از استخراج مواد معدنی، برداشت نکردن منابع قابل استخراج از جمله شن و ماسه از محیط‌های ساحلی موجب بازگشت به شرایط مطلوب برای موجودات کف‌زی و آبزیان مناطق کم عمق و حفظ اکوسیستم طبیعی ساحل در این بحران شده است ، آلودگی‌های پلاستیکی نظیر کیسه‌های پلاستیکی و و دفن زباله‌ها و مواد زائد در مناطق کم عمق ساحلی و رها سازی ماسک و دستکش‌های استفاده شده در محیط، بویژه در حاشیه رودخانه‌ها در دراز مدت، در شرایط ادامه این اپیدمی موجب آسیب‌های جدی به طبیعت دریایی خواهد شد.

وی افزود: از طرفی شیوع و ادامه بیماری کرونا افت قابل ملاحظه‌ای برای حمل و نقل دریایی جهان رقم زده است که در نتیجه به همان میزان ازآلودگی‌های نفتی ناشی از عبور و مرور نفتکش‌ها و تخلیه مواد زائد و زباله کشتی‌ها به داخل دریاها کاسته شده است.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: همچنین  لازم به ذکر است با توجه به کاهش رفت و آمدهای درون‌شهری ناشی از قرنطینه خانگی، بسته شدن کارخانه‌ها و کاهش استفاده زغال سنگ در نیروگاه‌های بزرگ از میزان غلظت ذرات آلاینده در هوای شهرها کاسته شده است بنابراین ریزش‌های‌ آسمانی با کیفیت مطلوب‌تری وارد دریاها می‌شوند. از طرفی با توجه به اینکه اقیانوس‌ها معمولا یک سینک کربن طبیعی هستند که دی‌اکسید کربن را از جو جذب می‌کنند ، از آنجایی که دی‌اکسید کربن جو در اثر کاهش غلظت آلاینده‌های جوی کاهش یافته  است، با کاهش خطر اسیدی شدن اقیانوس‌ها شرایط مطلوبی برای زیست مرجان‌ها و صدف‌های دریایی شکل گرفته است.

وی در پایان یادآور شد: در یک جمع بندی می‌توان گفت با وجود اینکه این ویروس آسیب‌هایی را متوجه محیط زیست دریایی کرده، اما مزایایی نیز ایجاد کرده که مورد توجه متخصصان محیط زیست دریا قرار گرفته است.

وی تاکید کرد : حرف من فقط مربوط به استفاده زیاد از شوینده ها و مصرف آب زیاد در کرونا نیست و باید باید آگاهی افزایش یابد تا در پساکرونا هم از شوینده‌ها استفاده بی‌رویه نداشته باشیم. ضمن این که بیدار شدن وجدان عمومی و آگاهی اجتماعی در این باره نباید مسئولان را غافل کند. سیستم فاضلاب پیشرفته که عناصر ریزمغذی را از فاضلاب جدا کند نیاز استان‌های شمالی است. در واقع شهرهای شمالی خیلی پیشتر باید به این سیستم مجهز می‌شدند. سیستم‌های فاضلاب فعلی از نظر حجم، دریافت و نوع عملکرد باید ارتقا یابد.

نصیراحمدی با اظهار این که کرونا در مجموع برای محیط زیست خوب بود، گفت : کرونا شرایط محیط زیست را تغییر داد و بسیاری از موجودات را به زیستگاه اصلی خود برگرداند. بخش هایی از سواحل آبی که هیچوقت دلفین به خود ندیده بودند ، اکنون شاهد حضور دلفین هستند، فرودگاه‌هایی که بین ۲ جنگل بودند و حیوان در این محدوده تردد نمی‌کرد ، اکنون شاهد حضور حیوانات در این مناطق هستیم.

وی با بیان اینکه کرونا به صورت موکد به ما نشان داد که برخی از ساخت و سازها و کارها، دستکاری بدون فکر در طبیعت بوده است ، اظهار کرد: شاید فکر نکردیم چیزهایی که ساخته‌ایم چه تاثیری بر محیط زیست دارد ، اما کرونا راه جدیدی در حوزه محیط زیست به روی چشم جهانیان باز کرد که در آینده چگونه رفتار کنیم که با کم‌ترین آسیب به محیط زیست، دستاورد اقتصادی پایدار برای جامعه داشته باشیم.

او ادامه داد : شاید کرونا ثابت کرد محیط زیست بیشتر از این ظرفیتی برای آلاینده‌ها ندارد و زمین دست به کار شد. فارغ از نوع تحلیل‌ها که کرونا چه تبعاتی دارد ، اما اثرات کرونا برای محیط زیست مثبت بوده است. کرونا ما را به این فکر فرو برد که به ظرفیت اکوسیستم آبی بیشتر توجه کنیم و بیندیشیم که چه تغییراتی انجام دادیم و این تغییرات تا چه اندازه ضروری بود و فایده داشت ؟ کرونا به ما یادآور شد زمانی برای کارها اجازه صادر کنیم که برگ برنده با سواحل و محیط زیست باشد.

این کارشناس محیط زست دریایی گفت : امیدواریم مسائلی که اکنون در شرایط شیوع کرونا رعایت می کنیم و برگ برنده‌ای برای محیط زیست است ، با شروع فصل اقتصادی هم این شرایط را حفظ کنیم. اکنون فعالیت‌های برداشت از ذخایر نفتی دریای خزر هم تحت‌الشعاع ویروس کرونا قرار گرفته و شرایط بهتری برای دریا رقم زده است.  اکنون که آلودگی کاهش یافته و دریا کمی رنگ آرامش به خود دیده اما هیچوقت آرامش کوتاه مدت برای اکوسیستم بزرگی مانند دریای خزر نمی‌تواند درمان خوبی باشد و باید برای کاهش آلودگی دریا فکر اساسی کرد.
وی خاطرنشان کرد: در حوزه ساحل اتفافات خوبی رقم خورده و حجم بار آلایندگی در سواحل مازندران به شدت کاهش یافته است.