مازندنومه، اشکان جهان‌آرای: واکنش‌ها به آغاز عملیات اجرایی پتروشیمی مازندران در نزدیکی میانکاله با وجود دستور رسمی سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر اجتناب از هر گونه اقدام عمرانی تا پیش از اعلام نتایج نهایی مطالعات ارزیابی زیست محیطی، پای مخالفان و موافقان طرح را به جلسه‌ای مشترک در سازمان حفاظت محیط زیست کشاند.

پروژه پتروشیمی مازندران که قرار است در اراضی مرتعی روستای حسین‌آباد بهشهر و فاصله کمتر از پنج کیلومتری تالاب بین‌المللی میانکاله ساخته شود این روزها به مهم‌ترین بحث محیط زیستی ایران تبدیل شده است. طرحی که گفته می‌شود قرار است با سرمایه‌گذاری ۸۰ هزار میلیارد تومانی بخش خصوصی اجرا شود و فعالیت آن هم تولید پروپیلن از گاز است.

موافقان اجرای طرح می‌گویند این پروژه بخش زیادی از مشکل اشتغال شرق مازندران را حل می‌کند و با توجه به مدرن بودن فناوری‌هایی که قرار است در این واحد پتروشیمی به کار گرفته شود، آسیبی برای محیط زیست شکننده منطقه به حساب نمی‌آید. اما مخالفان طرح معتقدند که ابهامات زیادی در نخستین گام‌های اجرای این پروژه وجود دارد و حتی ممکن است هدف اصلی ساخت پتروشیمی نباشد.

بگو مگوهای موافقان و مخالفان که طی روزهای اخیر از فضای مجازی به جامعه و بویژه برخی ساکنان شرق مازندران نیز کشیده شده کماکان ادامه دارد و از دل آن پرسش‌های متعددی نیز استخراج می‌شود. اما مهم‌ترین پرسشی که این روزها مطرح می‌شود این است که چرا با وجود دستور اکید سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر ضرورت اجتناب از انجام ر گونه اقدام عمرانی مرتبط با این طرح تا پیش از نهایی شدن مطالعات ارزیابی، عملیات اجرایی طرح در اراضی مرتعی حسین‌آباد آغاز شده و با سرعتی چشمگیر رو به پیشرفت است؟

جدل‌های موافقان و مخالفان در فضای مجازی و پیگیری‌های برخی کنش‌گران اثرگذار در نهایت سبب شد که بعدازظهر روز سه‌شنبه نشستی مشترک بین برخی از مسئولان و موافقان ساخت پتروشیمی با تعدادی از مدیران و کنش‌گران محیط زیستی مخالف اجرای این طرح در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شود. جلسه‌ای که در بستر فضای مجازی با حضور تعدادی از کنش‌گران محیط زیستی و اعضای شبکه تشکل‌های محیط زیستی کشور و به صورت همزمان از طریق ویدئوکنفرانس در سالن جلسات اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران نیز برگزار شد.
در این جلسه تعدادی از منتقدان و مخالفان به بیان دیدگاه‌ها و پرسش‌های خود پرداختند و چند تن از موافقان پروژه نیز دلایل و پاسخ‌ها و استدلال‌های خود را مطرح کردند. جلسه‌ای که هر چند خروجی دقیق و مشخصی نداشت، اما برخی اظهارنظرهای قابل توجه در آن مطرح شد.

بی‌توجهی به نظر حفاظت محیط زیست

 سرپرست معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور در این نشست بر ضرورت تکمیل مطالعات ارزیابی و توقف عملیات عمرانی مرتبط با طرح تا زمان نهایی شدن مطالعات تأکید کرد و گفت: ۱۷ فروردین در نامه‌ای به مدیرعامل پتروشیمی مازندران چهار محور را به عنوان نکات مد نظر سازمان که باید در مسیر مطالعات ارزیابی انجام شود مطرح کردیم و در پایان نامه هم تأکید شد که تا زمان تکمیل مطالعات از انجام هرگونه اقدامات عمرانی اجتناب شود.

مسعود عالیخانی از ناقص بودن مطالعات انجام شده برای پتروشیمی مازندران خبر داد و اظهار کرد: مطالعات ارزیابی توان اکولوژیکی این پروژه انجام نشده تا پس از آن مطالعات ارزیابی اثرات صورت پذیرد. ضمن این که روش به کار گرفته شده برای انجام مطالعات ارزیابی اثرات نیز پاسخگوی این پروژه نیست.

وی تأکید کرد که سازمان حفاظت محیط زیست بدون هر گونه پیش‌داوری فقط در تلاش است که هر اقدامی بر مبنای مطالعات علمی دقیق انجام شود. نکته‌ای که این مسئول بر آن تأکید کرد در واقع خواست بسیاری از مخالفان و منتقدان پتروشیمی مازندران است. از جمله حمید میرزاده کنش‌گر محیط زیست که در این نشست اظهار کرد: در حال حاضر حرف و مسأله ما این است که یک بی‌قانونی آشکار اتفاق افتاده و کماکان نیز ادامه دارد. به هر حال دستور و مصوبه‌ای وجود دارد که به آن توجهی نشد.

این فعال محیط زیست خاطرنشان کرد: ما می‌گوییم در این موضوع و مرحله فصل‌الخطاب سازمان حفاظت محیط زیست است. فعلا پرسش این است که سرمایه‌گذار چطور توانسته دستور مرجع اصلی صدور مجوز زیست‌محیطی برای پروژه مبنی بر توقف عملیات تا تعیین تکلیف مطالعات را نادیده بگیرد؟ اگر در آینده مجوزی صادر شد و قانع نشدیم موضوع را از سازمان حفاظت محیط زیست پیگیری می‌کنیم. اما فعلا می‌خواهیم به این موضوع پاسخ داده شود.

پروژه پیامدهای منفی اجتماعی دارد

 اما برخی منتقدان نیز بر این باورند که اجرای این طرح حتی با مطالعات علمی، مشکلات اجتماعی و اقتصادی متعددی را برای منطقه ایجاد می‌کند. حر منصوری عبدالملکی کنش‌گر محیط زیست و دیده‌بان میانکاله در این نشست به همین موضوع اشاره کرد و گفت که آنچه در واقعیت اجرای این قبیل طرح‌ها وجود دارد با آنچه که در ارزیابی‌ها و مطالعات و هدف‌گذاری‌ها مطرح می‌شود در تناقض است.

وی به اجرای پروژه بندر امیرآباد در دهه ۷۰ به عنوان یک نمونه مشابه اشاره کرد و افزود: حدود هشت سال طول کشید بندر تاسیس شد. برای اجرای زیرساخت‌های این بندر هزاران نفر از استان‌های دیگر به این منطقه آمدند و پس از این که فعالیت شغلی‌شان در ساخت بندر تمام شد، به عنوان نیروی بیکار در منطقه ساکن شدند. نتیجه این شد که به تعداد شغل بیشتری احساس نیاز پیدا شد.

منصوری عبدالملکی تصریح کرد: بارگذاری یک صنعت در منطقه باعث اشتغال موقت چند ده هزار نفر-روز در منطقه می‌شود، اما در آینده مشکل‌ساز خواهد شد. یکی از دلایل مخالفت ما با اجرای این پروژه این موضوع است. ضمن این که اطمینان داریم مسائل محیط زیستی در این پروژه لحاظ نمی‌شود.

فرضیه اهداف غیر توسعه‌ای

برخی مخالفان و منتقدان پروژه نیز بر این باورند که هدف اصلی این طرح اجرای مجتمع پتروشیمی نیست و اهداف دیگری را دنبال می‌کند. در واقع این گروه از منتقدان نمونه‌هایی از این موارد را در مازندران دیده‌اند و اکنون بر اساس همان تجربه‌های کسب شده چنین نگرشی دارند. در نزدیکی همین منطقه ساخت پتروشیمی سال‌ها پیش زمینی ۶۰ هکتاری برای کشت گلخانه‌ای به یک سرمایه‌گذار واگذار شد که گفته می‌شود نه تنها طرح اجرا نشد، بلکه حالا اقداماتی برای فروش زمین دیده می‌شود.

یکی از فعالان محیط زیستی حاضر در نشست ویدئوکنفرانسی بعدازظهر روز دوشنبه چنین فرضیه‌ای را در اظهاراتش مطرح کرد و گفت: از شواهد امر این‌طور به نظر می‌رسد که هدف اصلی در اختیار گرفتن زمین ۹۰ هکتاری است. زمینی که در نزدیک‌ترین فاصله با منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد قرار دارد و در صورت تبدیل شدن این منطقه به منطقه آزاد، ارزش بالایی پیدا خواهد کرد.

دکتر رشید رستمی که معاون توسعه و ساماندهی مدیریت امور اراضی  مازندران نیز هست، افزود: سازمان حفاظت محیط زیست همراه با سمن‌ها و تشکل‌های محیط زیستی یک بار برای همیشه باید به این قبیل مسائل پایان دهد.

وی تصریح کرد: در این پروژه حرف موافقت مشروط برای واگذاری زمین و آغاز عملیات اجرایی به میان آمده است. در حالی که ما چیزی به نام موافقت مشروط نداریم. باید نتایج نهایی مطالعات ارزیابی وجود داشته باشد. اگر مطالعات انجام نشده پس چرا فنس‌کشی انجام می‌شود؟

این فعال محیط زیست و مسئول در حوزه امور اراضی خاطرنشان کرد: فرض را بر این می‌گیریم که در نهای مجوز برای اجرای پروژه از سوی سازمان حفاظت محیط زیست صادر نشد. آن وقت زمین فنس‌کشی و تخریب شده به چه درد منابع طبیعی می‌خورد؟

ضرورت شفاف‌سازی

اظهارات مخالفان اجرای پروژه پتروشیمی در واقع دو محور مهم و پررنگ دارد؛ یکی نگرانی از آینده طرح و دیگری ابهامات متعدد ناشی از پرسش‌هایی که به درستی پاسخ داده نمی‌شوند. به همین دلیل مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران در این نشست خواستار برگزاری جلسه‌ای با حضور مدیران دستگاه‌های مسئول در حوزه مسائل مربوط به این پروژه شد تا یک جمع‌بندی نهایی حاصل شود.

دکتر حسینعلی ابراهیمی کارنامی اظهار کرد: مباحثی که دوستان مطرح کردند نکات بسیاری مهمی است و اشاره آن‌ها هم به ارزیابی زیست‌محیطی و تصمیم‌گیری‌هایی است که در سطح ستاد می‌شود. البته ارزیابی این پروژه‌ها به استان‌ها تفویض اختیار نشد که به خاطر ابعاد بزرگ این قبیل طرح‌ها و نیاز به بررسی‌های تکمیلی‌تر و هم‌افزایی در سطح ملی تصمیم درستی بود.
وی افزود: فعلا بحث مخالفان طرح این است که پروژه تا زمان نهایی شدن مطالعات ارزیابی متوقف شود. انتظار ما هم این است که نگاه حفاظت محیط زیست در فرآیند اجرایی لحاظ شود.
این مسئول درباره ابهامات مربوط به واگذاری زمین که برخی از منتقدان پتروشیمی میانکاله مطرح کردند نیز گفت:  مدیریت زمین‌های این محدوده با سازمان منابع طبیعی و سازمان امور اراضی است. اگر ایراد قانونی وارد است انتظار داریم حتما اقدام کنند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران تصریح کرد: دوستان ما در تشکل‌های محیط زیستی پرسش‌هایی را مطرح می‌کنند که ما اطلاعی از پاسخ‌شان نداریم. این که تخصیص زمین چطور صورت گرفت یا سطح اِشغال ۹۰ هکتاری را بر چه اساسی تعریف کردند؟ انتظار می‌رود به زودیجلسه‌ای دیگر با حضور مدیران دستگاه‌هایی که در این حوزه مسئولیت دارند برگزار شود تا به این پرسش‌ها پاسخ داده شود.

ابراهیمی کارنامی خاطرنشان کرد: کاری که فعلا حفاظت محیط زیست می‌تواند کند این است که رونوشتی از نامه سرپرست معاونت محیط زیست انسانی را به سازمان امور اراضی کشور و سازمان منابع طبیعی کشور ارائه کند تا دوستان اقدامات لازم برای توقف پروژه تا زمان تعیین تکلیف را انجام دهند. مگر این که مجری طرح مستنداتی داشته باشند که کار وفق مقررات است. به هر حال این موضوع مهم است و باید به جمع‌بندی عقلایی برسیم. ما هم تابع نتیجه نهایی هستیم که دفتر ارزیابی اعلام می‌کند.

اجرای طرح زیر سایه تغییر تعریف عملیات عمرانی

با وجود اظهارنظرهای مطرح شده توسط منتقدان طرح و مخالفان پتروشیمی مازندران، موافقان اجرای طرح معتقدند که همه اقدامات در مسیر درست و طبق مقررات پیش می‌رود و اگر هم اقدامی اکنون در حال انجام است، مشمول تعریف اقدامات عمرانی نمی‌شود. این موضوع را نماینده مردم نکا، بهشهر و گلوگاه در مجلس یازدهم که از مدافعان جدی اجرای طرح پتروشیمی مازندران است بیان می‌کند.

غلامرضا شریعتی در نشست بحث و تبادل نظر پیرامون پتروشیمی میانکاله عنوان کرد که سرمایه‌گذار همه تعهدات محیط زیستی را می‌پذیرد و او نیز به عنوان نماینده مجلس بر میزان پایبندی سرمایه‌گذار به این تعهدات نظارت خواهد کرد.

وی اقدامات انجام شده کنونی برای فنس‌کشی و درختکاری را خلاف تعهدات سرمایه‌گذار ندانست و گفت: در سفر رییس‌جمهور به مازندران کلنگ طرح توسط وزیر کشور به زمین زده شد. پس از آن سرمایه‌گذار کارهای اولیه مانند فنس‌کشی، درختکاری و اجرای فضای سبز که از تعهدات محیط زیستی پروژه محسوب می‌شود را آغاز کرد. این اقدامات در دسته فعالیت‌های عمرانی قرار نمی‌گیرد و قطعا کار عمرانی اجرای پروژه را پس از صدور مجوز ارزیابی زیست‌محیطی آغاز می‌کند.

نماینده مردم شرق مازندران گفت: در زمان مدیریت پیشین سازمان حفاظت محیط زیست نیز همراه با استاندار مازندران دو دیدار با دکتر کلانتری داشتیم و تاکید شد که از سرمایه‌گذار تعهد اجرایی کامل گرفته شود. ما بابت تعهدات محیط زیستی سرمایه‌گذار نگرانی نداریم. هر تعهد زیست‌محیطی که از سوی سازمان حفاظت محیط زیست بر گردن سرمایه‌گذار گذاشته شود پذیرفتنی است و ما هم نظارت می‌کنیم.

شریعتی خاطرنشان کرد: قطعا برای پروژه‌ای که مصوبه هیئت دولت را دارد همه جلسات کارشناسی برگزار شده است. این یعنی سازمان حفاظت محیط زیست با کلیات طرح موافقات کرد و چند مورد اصلاحی که مطرح شد نیز انجام می‌شود.

وی با اشاره به نگرانی‌های دوستداران محیط زیست اظهار کرد: همه مسائل مربوط به تأمین آب پروژه از دریا برای پرهیز از استفاده آب‌های سرزمینی انجام شد و حفاظت محیط زیست هم با این موضوع موافقت کرده است. خودم در سه جلسه ارزیابی زیست‌محیطی طرح حضور داشتم. چون این موضوع‌های محیط زیستی برای ما نیز اهمیت زیادی دارد.

محیط زیست با کلیات طرح موافق است

نماینده مردم شرق مازندران در مجلس یازدهم تصریح کرد: پارسال پس از این‌که حس کردیم برای اجرای این طرح با کارشکنی اداری مواجه هستیم، ۱۷ بهمن جلسه‌ای در مجلس گذاشتیم که دکتر نیکزاد نایب‌رئیس مجلس، سه تن از معاونان دکتر سلاجقه، یک نماینده از شرکت ملی صنایع پتروشیمی، ۱۰ نماینده مردم مازندران در مجلس یازدهم و استاندار مازندران حضور داشتند. در این جلسه اجرای پروژه تصویب شد. ضمن این که اعلام شد اجرای طرح از نظر محیط زیست بلامانع است و مجوز اولیه صادر می‌شود تا پس از اخذ زمین برای ابهامات جزیی تصمیم‌گیری شود.

شریعتی زمین انتخاب شده برای پروژه را با توجه به دسترسی نزدیک به بندر، راه‌آهن، آب و خط لوله گاز دارای استانداردهای لازم برای اجرای این مجتمع پتروشیمی عنوان کرد و گفت که برابر با اندازه‌های مورد نیاز این صنعت به آن زمین تعلق گرفت.

او در بخش‌های دیگر اظهاراتش نرخ حدودا ۱۸ درصدی بیکاری شرق مازندران و دو برابر بودن نرخ بیکاری این منطقه نسبت به نرخ بیکاری مازندران را مهم‌ترین دلیل برای موجه بودن اجرای این پروژه برشمرد و در عین حال نیز تأکید کرد که پروژه به دلیل استفاده از فناوری‌های نوین آسیبی به محیط زیست نمی‌رساند. او معتقد است که تا کنون به همه پرسش‌ها و دغدغه‌ها درباره این پروژه پاسخ داده شده است و باید از این فرصت برای رفع مشکل بیکاری شرق مازندران نهایت استفاده را کرد.

در این نشست مجید دفتری به نمایندگی از شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران نیز حضور داشت و تأکید کرد که هیچ طرحی توسط شرکت ملی پتروشیمی بدون مجوز محیط زیست اجرا نمی‌شود.

وی گفت: این پروژه یکی از زیست‌پذیرترین طرح‌های پتروشیمی است. با این حال هر مدلی را که سازمان حفاظت محیط زیست ارائه کند در این پروژه اجرا می‌شود.

دفتری خاطرنشان کرد: خوشحالم که دغدغه سمن‌ها را برای حفظ محیط زیست می‌بینم. اما اشتغال مبحث مهمی است. ضمن این که نباید فراموش کنیم امروز این صنایع در بهترین و خوش‌آب و هواترین نقاط اروپا در حال فعالیت هستند و آسیبی به محیط زیست نمی‌رسد.

در هر حال آن‌چه که از این نشست حاصل شد، متقاعد نشدن منتقدان و مخالفان اجرای پروژه پتروشیمی مازندران و بی‌پاسخ ماندن بسیاری از پرسش‌های آنان بود. مهم‌ترین نکته نیز که به نظر می‌رسد به این سادگی‌ها نمی‌توان برای آن پاسخ یافت، ضمانت اجرایی تعهدات محیط زیستی سرمایه‌گذار است. مخالفان و منتقدان پروژه پتروشیمی مازندران می‌گویند بسیاری از واحدهای صنعتی فعال در این استان به تعهدات اولیه محیط زیستی‌شان پایبند نیستند و به دلیل اهمیت اشغال کارگران و کارکنان، از تخلفات محیط زیستی‌شان چشم پوشیده می‌شود. به این پرسش‌ها باید بحث تأمین گاز مورد نیاز این واحد بزرگ صنعتی را نیز افزود که هنوز پاسخ درست و دقیقی به آن داده نشده است. در این بین هم اقدامات مقدماتی عمرانی پروژه زیر سایه تغییر تعریف عملیات عمرانی توسط مجریان و موافقان طرح در حال انجام است.