"پالان‌دوزي و خورجين‌بافي" ازجمله هنرهاي دستي و ديرپاي اهالي خطه شمال بويژه غرب مازندران بوده كه اكنون از رونق افتاده است.

سالهاست كه ديگر كسي سراغي از دستان هنرپرداز و پينه‌بسته پير پالان‌دوز را نمي‌گيرد و بانوي خورجين‌باف نيز با هنرش بيگانه شده‌است.

اين هنرمندان به ياد مي‌آورند روزگاراني كه هنوز دودي و ماشيني در كار نبود، افراد بسياري از ارباب و رعيت براي زين چارپايان و اشترانشان نيازمند اين صنعتگران بي‌نام و نشان و هنر والايشان بودند.

فرايند ماشيني شدن بيش از همه به او لطمه زد و موجب شد تا هنرش نيز از خاطره‌ها بيرون رود، امروز ديگر كسي مشهدي"يوسف" پالان‌دوز كجوري را نمي‌شناسد و هنرش را به ياد نمي‌آورد.

فرايند صنعتي شدن موجب شد تا خودروهاي جاندار "يونجه‌سوز" ديروز كه نامهاي "ككي، پاپلي، عش و رخش" را داشته جاي خود را به انواع اتومبيل‌هاي رنگارنگ نظير پرشيا، سورن، بنز و غيره دهند.

كسي چه مي‌داند شايد روزگاري فرارسد كه براي جلوگيري از آلودگي هوا و محيط زيست و كاهش ترافيك جاده‌هاي منطقه دوباره محتاج چارپايان يونجه‌سوز شويم و دوباره براي زين اسبان و قاطران به هنر دستي پالان‌دوزان و خورجين بافان چون مشهدي يوسف نيازمند شويم.

به باور كارشناسان اگرچه برخي هنرهاي دستي در زمان كنوني كاربرد چنداني ندارد ولي براي حفظ اين يادمانها كه ريشه درسنتهاي اصيل دارد بايد چاره‌اي انديشيده و نمونه‌هايي از اين آثار دستي را در موزه‌هاي مربوط نگهداري كرد.

اكنون هنر پالان‌دوزي در برخي روستاهاي غرب مازندران ازجمله منطقه كجور نوشهر رواج دارد.

اسبان و قاطران و گاوان هنوز در شماري زيادي از روستاهاي ايران به ويژه در غرب مازندران نقش اساسي خود را در اقتصاد روستايي ايفا مي‌كنند.

مشهدي "يوسف خزايي" پيرمردي از بخش كجور نوشهر كه بيش از ‪ ۵۰‬سال از عمر ‪ ۶۵‬ساله‌اش را در رشته پالان‌دوزي فعاليت داشته در حالي كه مصرع "گهي زين به پشت و گهي پشت به زين" را زير لب زمزمه مي‌كرد از كم توجهي نسبت به هنرش در سالهاي اخير گله كرد.

وي افزود: براي بافت پالان از نخ، گوني و كاه استفاده مي‌شود و جوال، قيچي، شاخ ازجمله ابزار مورد نياز اين رشته هنري است.

وي اظهار داشت: در گذشته شمار زيادي در اين رشته فعاليت داشتند كه اكنون يا دست از فعاليت كشيدند و يا فوت كردند.

اين هنرمند خاطرنشان كرد: براي ساخت پالان ابتداء تيرهاي دو طرف بافته، بعد تخت و سپس پشتي ساخته و به يكديگر وصل مي‌شود.

به گقته خزايي، اكنون به صورت موردي در اين رشته فعاليت دارم اين در حالي است كه در گذشته اين رشته از مهمترين منابع درآمدي خانوارهاي روستايي بوده است.

اين هنرمند يادآور شد: همانگونه كه اكنون مدل انواع خودرو در قيمت آن موثر است در گذشته نوع پالان در قيمت چارپايان باربر نظير اسب و قاطر تاثير زيادي داشته است.

وي قيمت كنوني پالان را دربازارهاي داخلي بين ‪ ۳۰۰‬هزار تا يك ميليون ريال ذكر و اضافه كرد: برخي پالانها كه به كشورهاي خارج صادر مي‌شود، قيمت بيشتري دارد.

"زينب موسوي" بانوي خورجين‌باف از منطقه كلاردشت چالوس گفت:
صنعت دستي خورجين‌بافي كه به آن لبافي نيز گفته مي‌شود از ديرباز در اين منطقه رواج داشت و امروز به صورت موردي رواج دارد.

وي يادآور شد: خورجين در گذشته وسيله‌اي براي حمل بار با چارپايان بوده اما اكنون توليدات اين هنر دستي براي حمل بار با وسيله نقليه بويژه موتور سيكلت است.

به گفته او براي بافت خورجين از دارهاي عمودي استفاده مي‌شود و نخ را در وسط دو تير چوبي كه با ميخ به زمين محكم شده است، مي‌بندند.

اين بانوي خورجين‌باف خاطرنشان كرد: صنايع دستي تجسمي زنده از فرهنگ و تمدن هر سرزمين است كه بايد براي كاربردي شدن آن حمايت و برنامه‌ريزي شود.

يك كارشناس صنايع دستي نوشهر گفت: بايد به هنرهاي دستي بومي كه ريشه در فرهنگ منطقه دارد توجه ويژه‌اي شود.

"علي خزايي" افزود: هنرهايي نظير خورجين‌بافي كه اكنون فراموش شده‌اند، زماني جزو صنايع درآمدزاي منطقه به شمار مي‌آمدند.

وي اظهار داشت: خورجين‌بافي و پالان‌دوزي نشان‌دهنده ويژگيهاي هنري و سنتي منطقه است كه بايد به نسلهاي آينده معرفي شوند.

وي خاطرنشان كرد: صنايع‌دستي قديمي همانند گنجي نهفته و يادگار ارزشمند از ديدگاه هويت ملي است كه نقش زيادي در درآمد خانوار دارد.

به گفته اين كارشناس، سازمان صنايع دستي براي آموزش صنعتگران بايد برنامه‌ريزي كند.

شهرستانهاي نوشهر و چالوس در غرب مازندران بيش از شش هزار صنعتگر صنايع دستي دارد.(irna)