آلودگى رودخانه هاى مازندران اين روزها به جايى رسيده كه هم نگرانى مردم را برانگيخته و هم مسئولان. افزايش بار آلودگى رودخانه ها در سرزمين طلاى سبز به قدرى است.

كه ديگر حاشيه نشينان رودخانه هاى مازندران در فصل تخم ريزى و صيد، انبوه ماهيان را نمى بينند و در عوض هر چند وقت يكبار شاهد مرگ و مير شمار زيادى بچه ماهى در رودخانه ها هستند. شايد نگاهى كوتاه به وضع رودخانه هاى مازندران ما را بر آن دارد تا قدرى با خود بينديشيم كه اصلاً چرا به چنين روزى رسيديم.

براستى اگر در سال هاى قبل فكرى به حال اين همه معضلات زيست محيطى و منابع آلاينده كرده بوديم آيا امروز باز هم شاهد وضع رقت بار رودخانه هاى مازندران بوديم رودخانه هايى كه هر كدام به تنهايى يكى از شريان هاى حياتى درياى خزر محسوب مى شوند و حيات بسيارى از ساكنان منطقه خزر از جمله مازنى ها به آن وابسته است.

استان مازندران داراى ۱۴۰ رودخانه است كه از اين تعداد ۶۳ رودخانه از اهميت بالايى برخوردار است. در اين ميان رودخانه هراز به عنوان بزرگ ترين رودخانه منطقه از وسط شهر آمل عبور مى كند و در صورت اعمال مديريت صحيح مى تواند به جاى آن كه به محلى براى تخليه زباله و فاضلاب تبديل شود به عنوان يكى از اصلى ترين جاذبه هاى توريستى و گردشگرى مورد استفاده قرار گيرد كه در نتيجه درآمد قابل توجهى را نصيب مردم مى كند.

نكته قابل توجه اين كه در سراسر كشور، هم اينك ۵ رودخانه به عنوان مهم ترين رودخانه هاى كشور تحت عنوان حفاظت شده در شوراى عالى محيط زيست به ثبت رسيده اند كه از اين تعداد ۲ رودخانه چالوس و سردآبرود به عنوان رودخانه هاى حفاظت شده در استان مازندران واقع شده است و اين فرصت بزرگى است براى مازندران كه تاكنون نصيب هيچ يك از استان هاى كشور نشده است. از اين رو استان مازندران هميشه با شاخص مجارى آب شناسايى مى شود و اين شاخص در مديريت آب نيز نقش مهمى دارد.
* رودخانه، محل تخليه فاضلاب نيست
بر اساس گزارش هاى اداره كل محيط زيست استان مازندران، هر ساله ۱۱۰۰ ميليون ليتر فاضلاب وارد شاهرگ هاى حياتى استان مى شود كه از اين ميزان شامل پساب هاى صنعتى، پساب هاى شهرى، فاضلاب مناطق روستايى و زهاب زمين هاى كشاورزى است. اما آنچه امروز استان مازندران را بيشتر از ساير آلاينده ها در معرض خطر جدى قرار داده و نه تنها حيات رودخانه ها بلكه سلامت مردم را هم تحت الشعاع قرار داده، ميزان بالاى سم و كودى است كه در اراضى كشاورزى و باغ هاى استان مصرف مى شود، به طورى كه هر ساله بالغ بر ۱۷۰ هزار تن كود شيميايى و بيش از ۲ ميليون ليتر انواع حشره كش، علف كش و قارچ كش در مازندران مصرف مى شود كه تنها بار آلودگى زهاب هاى كشاورزى و در نهايت بار آلودگى رودخانه ها را بيشتر مى كند.

حال اگر به اين مجموعه مصرف سالانه ۳هزار تن انواع گرانول را كه به صورت كود مصرف مى شود اضافه كنيم با اين حساب رقم قابل توجهى به دست مى آيد كه در بروز بسيارى از بيمارى ها مى تواند نقش آفرين باشد. افزايش شمار مبتلايان به سرطان دستگاه گوارش در مازندران همانند ديگر استان هاى شمالى، خود گواهى بر رشد بالاى آلودگى آب و خاك در اين استان است. از سوى ديگر آمارها نشان مى دهد در حال حاضر در استان مازندران نزديك به ۴۰۰ حفره چاه عميق و نيمه عميق وجود دارد كه با توجه به بالا بودن سطح آب در اين مناطق، در نتيجه بيشتر شيرابه هاى ناشى از پسماندها و حتى پساب ها وارد خاك شده و در نهايت موجب آلودگى آب زيرزمينى هم مى شود.

* مهم ترين عوامل تخريب و آلايندگى رودخانه هاى مازندران
پساب هاى صنعتى روستايى، زهاب زمين هاى كشاورزى، برداشت بى رويه شن و ماسه از بستر رودخانه ها، ريختن زباله در رودخانه ها، تخليه فاضلاب هاى شهرى و نبود سيستم تصفيه فاضلاب شهرى، تخريب پوشش گياهى حاشيه رودخانه ها، عدم رعايت حريم رودها و بالاخره نبود مديريت واحد از جمله معضلاتى است كه حيات رودخانه هاى استان هاى مازندران را تحت تأثير خود قرار داده است.

اين در حالى است كه صرف نظر از ساير جنبه هاى اكولوژيك و اقتصادى و اجتماعى، رودخانه ها از نظر شيلاتى نيز بسيار حائز اهميت هستند. رودخانه ها بخش قابل توجهى از مواد بيوژن را به دريا مى رسانند. از طرف ديگر محل زيست و توليد مثل انواع زيادى از موجودات زنده از جمله كفال ماهيان هستند. به گزارش سازمان شيلات مازندران در حال حاضر به غير از ۲ گونه كفال و كيلكا، ساير ماهيان درياى خزر براى توليد مثل به رودخانه ها مهاجرت و پس از تخم ريزى به دريا بر مى گردند بنابراين اگر رودخانه ها شرايط مناسبى براى تكثير طبيعى ماهيان نداشته باشد به تدريج شاهد كاهش ذخاير ماهيان ارزشمند شيلاتى خواهيم بود كه اين امر براى بسيارى از گونه هاى مهم دريايى اتفاق افتاده و يا در حال وقوع است كه عواقب آن مى تواند تبعات اقتصادى و اجتماعى ناگوارى به همراه داشته باشد.

متأسفانه امروز ذخاير ماهيان خاويارى درياى خزر كه عمدتاً در رودخانه هاى بخش جنوبى خزر تخم گذارى مى كردند بشدت كاهش يافته است. به گفته مسئولان شيلات يكى از مهم ترين دلايل كاهش ذخاير ماهيان خاويارى، برداشت بى رويه شن و ماسه از رودخانه هاى مهم استان و افزايش بار آلودگى اين رودخانه ها است كه بعد از مدتى منجر به مرگ ومير بچه ماهى ها مى شود. برداشت بى رويه شن و ماسه نيز كه همه روزه به صورت غيرقانونى اتفاق مى افتد موجب افت سطح رودخانه ها شده و به ماهيان خاويارى اجازه نمى دهد تا خود را براى تخم ريزى به نقاط بالاتر رودخانه ها برسانند. از سويى آلودگى شديد آب در نتيجه همين برداشت هاى بى رويه و تخريب اراضى جنگلى در حوزه هاى بالا دست و فرسايش خاك، موجب از بين رفتن تخم ماهى ها و يا حتى خود بچه ماهى ها مى شود.

در حال حاضر ماهيان درياى خزر براى تكثير طبيعى و تخم ريزى عمدتاً به رودخانه هاى مهم استان از جمله شيرود تنكابن، گهرباران، تجن، سياهرود لاريم، بابل رود، هراز، سرخرود، خيرود، چالوس و تنكابن مهاجرت مى كنند كه چنانچه در مسير مهاجرت آنها موانعى ايجاد نشود شاهد افزايش ذخاير آبزيان دريايى بوده كه اين موضوع مى تواند در افزايش صيد هم مؤثر باشد. با اين حال وجود موانعى مانند ساخت سد در مسير رودخانه ها، موانع زير پل هاى رودخانه ها، آلودگى هاى شيميايى و صيد غيرمجاز در فصل تخم ريزى، بسته شدن مصب رودخانه ها و جريان نامناسب آب در فصل كشاورزى از جمله عوامل مخرب براى تخم ريزى ماهيان در رودخانه ها است.

* تشديد آلودگى در رودخانه هاى غرب استان
هر چه ميزان آلاينده هاى آب افزايش يابد به نسبت آن از ميزان اكسيژن آب رود كاسته مى شود. از طرف ديگر تخليه فاضلاب هاى شهرى و روستايى و صنعتى حتى طعم آب را تلخ تر مى كند كه اين رخداد در رودخانه هاى غرب مازندران بيشتر مشاهده و در نتيجه موجب كاهش نسل ماهيان آزاد و سفيد شده است.

 صرف نظر از آلودگى هاى فوق بنا به گفته برخى پزشكان در غرب مازندران، بروز بيمارى هاى عفونى، روده اى، حصبه و هپاتيت در صورت استفاده از اين آب وجود دارد. ورود مواد شيميايى شامل شوينده ها و دترژنت ها، عارضه هاى ديگرى از جمله حساسيت هاى پوستى را به دنبال دارد كه مى تواند در فصل تابستان گردشگران و شناگرانى را كه در سواحل درياى مازندران به شنا مى پردازند تحت الشعاع قرار دهد .
چاره كار چيزى نيست جز پيشنهادها و تمهيداتى كه هميشه از سوى نهاد هاى متولى حفظ محيط زيست توصيه مى شود و متأسفانه كمتر به آن بها داده مى شود.

 ساخت كارخانه هاى بازيافت و كمپوست زباله در مناطق شهرى و روستايى، ايجاد سيستم تصفيه فاضلاب، تغيير الگوى مصرف سموم و كودهاى شيميايى در مزارع و باغ ها و گرايش به سمت مبارزه بيولوژيك با آفات، برخورد جدى با قاچاقچيان شن و ماسه، ارزيابى زيست محيطى و رعايت ملاحظات منطقه اى و اكولوژيك در اجراى طرح هاى عمرانى و صنعتى، از مهم ترين راهكارهايى است كه مى توان براى نجات رودخانه هاى استان به كار گرفت.

 فراموش نكنيم كه نابودى هر رودخانه و تشديد آلودگى آن، يعنى نابودى كل حيات، يعنى نابودى آبزيان و كاهش منابع شيلاتى و خسارات اقتصادى، يعنى تشديد احتمال سيل خيزى مناطق حاشيه اى رودخانه ها، يعنى تهديد سلامت مردم و بروز بيمارى ها و سرطان ها و نقص ژنتيكى در كودكان، يعنى از دست دادن گردشگران و... پس جريان حيات در رودخانه هاى مازندران را متوقف نكنيم.(iran-newspaper)