سرزمین ما ایران با داشتن فرهنگی کهن و پایدار و مشکل از اقوام، طوایف و عشایر بسیار و متنوع اقلیمی و برخوردار از جاذبه های تاریخی، فرهنگی و طبیعی از هر نظر برای این صنعت آماده است.

در میان استان ها نیز استان مازندران از امتیازات و جاذبه های ویژه ای در جذب و جلب توریست در سطح ملی و جهانی بهره مند است که در واقع می توان از آن به نفع رونق اقتصادی منطقه و حتی کشور سود جست و در حال حاضر هم به علت عدم آمادگی های لازم استفاده چندانی از این امکانات نمی شود بنابراین لازمه چنین پیشرفتی برنامه ریزی های اصولی و بنیادین و درازمدت و پایدار در جهت پیشبرد اهداف توسعه جهانگردی استان مدنظر می باشد.

عوامل موثر در آب و هوای این استان عبارت از وجود کوه های البرز، جهت قرار گرفتن آنها و ارتفاع محل، نزدیکی به دریا و جنگل، پوشش گیاهی، بادهای محلی و عرض جغرافیایی، پیش آمدن توده هوای شمالی و غربی که در بین عوامل فوق نقش کوه ها و دریای خزر و بادها بیش از دیگر عوامل است.

تاثیر اقتصادی توریسم بر هر منطقه موضوعی است که بایستی توسط اقتصاددانان و جغرافیدانان مورد مطالعه و ارزیابی و بررسی قرار گیرد. توسعه مناطق توریستی و جاذبه هایی که در این گونه مناطق ایجاد می شود تاثیرات عمده ای بر اسکان جمعیت، حمل و نقل و الگوهای فاصله گذاری بین زمین های کشاورزی می گذارد علاوه بر اینها تاثیر توریسم بر محیط مادی مناطق توریستی هم دارای جنبه اقتصادی و هم جنبه بومی است بنابراین مراد از طرح توریسم جلب جمعیت بیشتری از مردم و ازدحام بیشتر منطقه نیست هدف این نیست که با طرح توریسم دریای مازندران را آلوده تر، شهرها را شلوغ تر و مراکز آرام و کوچک و پراکنده جمعیتی کوهپایه نشینان و ساحل نشینان را ناآرامتر و پردردسرتر سازیم.

بلکه هدف عمده از توسعه توریسم بر خلاف این است، یعنی کنترل و تعدیل جمعیت در یک چارچوب سراسری استقرار تسهیلات بهداشتی و رفاهی در سراسر نوار ساحلی و در سطح همه شهرستانهای منطقه به ویژه توسعه مراکز آموزشی و بهداشتی و مسکونی و تعمیم و تامین آب لوله کشی تصفیه شده و ایجاد شبکه فاضلاب های شهری و صنعتی و جلوگیری از آلودگی های آب های مصرفی و آب های جاری و پاکسازی دریا.

 تامین و توزیع متناسب هتل ها و میهمانسراها و اردوگاه های لازم و مجهز بهداشتی در همه شهرستان های استان متناسب با حجم مسافران و جهانگردان فصلی اعم از میهمانان بومی و غیربومی و ایرانی و خارجی است. در نهایت رونق بخشیدن بیشتر به اقتصاد منطقه و تحقق عدالت اجتماعی و رفاه عمومی و کنترل بیشتر به ساخت و سازهای غیراصولی شهری و ممانعت از تخریب بیشتر محیط زیست استان و حفظ حیات وحش منطقه و حفظ جنگل ها و نظایر آن مورد نظر است.

 بخش کرانه ای استان مازندران و سایر حوزه ای جلگه ای و کوهپایه ای با ظرفیت فراوان توسعه توریستی مجموعه فضاهایی را عرضه می دارد که از منتهی ایه غرب استان (رامسر) تا منتهی الیه شرق استان گسترده بوده و هر یک با داشتن ویژگی های طبیعی قومی، فرهنگی، تاریخ مناطق جنگلی و جلگه های وسیع با دریاچه ها و تالاب ها و رودهای فراوان، آبشارها و چشمه سارها با امکانات قایقرانی و شنا در دریا و کرانه های ماسه ای و چشم اندازهای بدیع از مراکز مهم استراحتی و توریستی خاورمیانه و حتی جهان به شمار می آیند لذا با توجه به مطالب فوق الاشاره و توجه جدی به امر توریسم و دستیابی به توسعه خطوط راه آهن و توسعه تسهیلات ایرانگردی و جهانگردی و احداث آزادراههای کرانه ای و دیگر راه های اصلی و فرعی می تواند به صورت چهار فصل در آید، بدیهی است توسعه توریسم در مازندران باید همزمان با توسعه فعالیت های تولیدی خدماتی و زیربنایی متناسب با آن مورد توجه قرار گیرد.

 جهانگردی عاملی برای اشتغال یکی از تاثیرات مثبت و قابل توجه جهانگردی و صنعت گردشگری در ایران علاوه بر ارزآوری، ایجاد اشتغال مثبت و مفید است. جهانگردی دارای خاصیت ویژه ای است که می توان آن را به منزله نیرو محرکه توسعه اقتصادی هر کشوری محسوب کرد.

گفتنی است که هیچ کشوری نیست که فاقد مواد اولیه برای توسعه جهانگردی نباشد. اما در این میان کشور ما از ویژگی های بسیار برخوردار است شاید لازم به گفتن نباشد که بیشتر کشورهای جهان سوم از لحاظ درآمدهای ارزی دچار کمبود و کسری هستند که جهانگردی بدو طریق می تواند این کمبودها را جبران کند. تامین ارز از طریق پول هایی که هنگام اقامت جهانگردان صرف هزینه های مختلف کشور می شود و نیز بازپرداخت هایی که برای عزیمت از یک کشور به کشور بعمل می آید و را مستقیم و غیرمستقیم دولت ها برای کسب درآمدهای سرشار ارزی از طریق صنعتی گردشگری است با آن که سرمایه گذاری در هتلداری نوعی سرمایه گذاری تخصصی به شمار می رود با این حال جهانگرد فرایندی است که سایر بخش های اقتصادی کشور را فعال می کند.

به عنوان مثال جهانگردی سبب گسترش و توسعه جاده ها، فرودگاه ها، امکانات بندری و ... شده و علاوه بر آن زمینه گسترش شبکه حمل و نقل صنایع مربوط به آن را نیز فراهم می آورد. ایجاد فرصت های اشتغال به برکت جهانگردی به گونه ای قابل تبیین است که باید گفت ایجاد هتل ها و کرانه ایرانگردی و جهانگردی جدید سبب جذب کارکنان خدماتی شده و از آن گذشته در بهبود کیفیت فرآورده های کشاورزی و غذایی، صنایع دستی و همینطور بخش های دیگر می تواند نقش بسیار ارزنده ای ایفاء کند.

یکی از صنایع اشتغالزا و مفید در کشور ما صنعت دستی است، با توجه به گرایش و علاقه ای که سیاحان خارجی به صنایع دستی ایران دارند این صنایع با فعالیت هر چه بیشتر صنعتگران مربوطه می توانند احیاء شوند و بازارهای مناسبی برای فروش محصولات آنان بوجود آید.

 نقش دولت در توسعه جهانگردی

 اقداماتی که دولتها در زمینه جهانگردی در کشورها بعمل می آورند، بدین شرح است:

اول: تهیه قوانین و مقررات مناسب

دوم: انجام تبلیغات جهانگردی

سوم: هماهنگ کردن فعالیت جهانگردی

 اولین وظیفه ای که سازمان های جهانگردی دارند این است که واحد خاصی را بوجود بیاورند تا به مسایل و مشکلات همه سازمان ها دست اندرکار رسیدگی کنند، این سازمان های متمرکز قادرند قوانین و مقررات خاص توسعه سیاحت و جهانگردی را تدوین کرده و به مرحله اجرا در بیاورند این مقررات و قوانین به چند بخش تقسیم می شود و مهمترین بخش مقررات مربوطه به مقررات فرهنگی است که در این زمینه باید ضمن حفظ ارزش ها و تحکیم دستاوردهای انقلاب اسلامی قوانین مدون و مشخصی در زمینه نگهداری و حفظ آثار و گنجینه های هنری تدوین کرد و البته در حال حاضر مقررات و آیین نامه هایی در زمینه میراث های فرهنگی به شکل پراکنده وجود دارد که به هیچ وجه کافی نیست.

 مقررات بعدی تحت عنوان قوانین صنعتی و تاسیساتی نام برده می شود و شامل قوانینی است که برای تاسیسات جهانگردی نظیر هتل ها، رستوران ها و غیره تنظیم شده است. مورد بعدی مقررات حمل و نقل است، قوانین حمل و نقل نقش بسیار موثری در امر جهانگردی دارد. به همین دلیل هر قدر که مقررات مربوط به حمل و نقل به شکل جامع تر، دقیق تری تدوین شد در جلب و جذب جهانگرد نقش موثری خواهد داشت.

یکی از این مقررات درباره کنترل بهای بلیت انواع وسایل حمل و نقل است که هر گونه گرانی و بالا بودن قیمت آن در گرایش جهانگردان و ایرانگردان به امر جهانگردی نقش بسزایی خواهد داشت، این مقررات شامل قوانین مربوط به فعالیت های آژانس های مسافری می شود که نحوه کار این آژانس ها طبیعتا می باید تحت کنترل دولت باشد.

 اهمیت و نقش توریسم در اقتصاد استان

در چند دهه اخیر در راستای توسعه ارتباطات و مبادلات فرهنگی و تجاری و بسط و توسعه روابط بین المللی صنعت توریسم در سطح جهان پیشرفت قابل توجهی داشته است، برخی از کشورهای توریستی جهان به دلیل برخورداری از تسهیلات بیشتر رفاهی و بهداشتی و اقامتی و سایر امکانات گذراندن اوقات فراغت سرگرمی های فرهنگی، ورزشی و هنری و وجود نواحی ییلاقی، جاذبه های طبیعی و تاریخی توانسته اند از راه توسعه صنعت توریسم در کنار صادرات صنعتی ارزآور درآمد ارزی قابل توجهی بدست آورند.

 استان مازندران با امکانات فرهنگی - اجتماعی به ویژه مواهب بدیع و تا حد منحصر به فرد طبیعی بزرگترین قطب توریسم ایران می تواند محسوب شود. جاذبه های توریستی منطقه اعم از آب و هوای خوش و مطبوع طبیعت و مناظر زیبا، کوهستان های سرسبز، چشم اندازهای جالب، دره های خروشان، آبشارهای زیبا، دشت های پرگل و گیاه، دریای آرام بخش خزر، نزدیکی جنگل و کوه و دریا، میراث های فرهنگی و هنری ارزشمند و گرانقدر خود در صورت توسعه امکانات و تسهیلات و تجهیزات توریستی برای رفاه جهانگردان و ایرانگردان می تواند هماهنگ با پیشرفت بخش های اقتصادی و اجتماعی دیگر به یکی از قطب های مهم و زیبا و پر جاذبه ایران تبدیل شود.

بدون تردید یکی از بخش های مهم در توسعه اقتصادی استان مازندران صنعت توریسم است آمارهای غیررسمی نشان می دهد تعداد مسافرینی که در تابستان به استان مازندران سفر می کنند بیش از 6 تا 7 میلیون نفر به عبارتی بین 000/140 تا 000/150 خانواده را شامل می شود که در واقع این افراد از استان های سراسر کشور می باشد.

در واقع می توان نتیجه گرفت که در صورت سرمایه گذاری در توسعه تسهیلات و خدمات زیربنایی، تحولات سیاسی و اجتماعی منطقه آسیایی میانه و توسعه روابط بین کشورهای منطقه در آینده ای نه چندان دور میزان مسافرت های توریستی به این استان افزایش قابل ملاحظه ای خواهد یافت. نزدیکی نسبی استان به شهر بزرگ تهران یکی از دلایل افزایش مسافرت های داخلی برای گذراندن اوقات فراغت در این منطقه می باشد. بدیهی است این افزایش تقاضا بستگی کامل به میزان عرضه خدمات، تسهیلات و تجهیزات مورد نیاز خواهد داشت که می بایست در برنامه ریزی های بخش ایرانگردی و جهانگردی همواره مورد توجه جدی قرار گیرد.

ارزیابی عملکرد نهادها در جذب توریست در حال حاضر به دلیل محدودیت ها و فقدان امکانات دسترسی به جاذبه های این استان به ویژه دریای خزر از مواهب طبیعی و قابلیت های توریستی استان در سطح محدودی استفاده می شود. فقدان تشکیلات و مدیریت مسوول و کارآمد ساحلی از یک سو و عدم سرمایه گذاری و توسعه بهره برداری های ساحلی از سوی دیگر طی دو دهه اخیر موجب بهره برداری اندک از سواحل سالم و آرام دریای شمال گردیده است.

در این میان عوامل منفی دیگری از قبیل اختصاصی سواحل برای سکونت و زیست دائمی، تخریب پوشش گیاهی ساحلی و تشدید آلودگی های زیست محیطی، بهره برداری بهینه توریستی از نوار ساحلی را تحت الشعاع قرار داده است. با توجه به وسعت استان و گستردگی جغرافیای مراکز توریستی و جاذبه های جهانگردی و لذا دامنه وسیع وظایف و تشکیلات جهانگردی استان که در حال حاضر با کمبود اعتبار و نیروی انسانی لازم مواجه است.

 از این رو بهره برداری مطلوب از تشکیلات کنونی تا پی ریزی و حمایت از سازمان نوین توریستی بسیار دشوار خواهد بود.

مشکلات و تنگناهای بخش توریسم در استان مازندران

 1- کمبود تجهیزات و تسهیلات

 2- ضعف امکانات

 3- عدم سرمایه گذاری

 4- کمبود اعتبارات عمرانی

 5- ضعف امکانات حفاظت و نگهداری

 6- اعمال سیاست های احیاء در جهت حفظ منابع طبیعی و رودخانه ها و چشمه ها و تالاب ها و سیاست های بازدارنده تخریبی

 7- به ثبت رساندن چشم اندازهای بدیع و منحصر به فرد

 8- ایجاد انواع فیلترها برای فاضلاب ها، تصفیه خانه ها و دپوی زباله به منظور جلوگیری از آلودگی.

 9- نارسایی سیاست ها و اهداف بخش توریسم.

 10- ضعف مدیریت ها و نارسایی تشکیلات عمومی صنعت توریسم.

 11- ضعف آموزش و تبلیغات در زمینه فرهنگ توریسم.

12- عدم برگزاری جشنواره و نمایشگاه های بین المللی در امر توریسم.

 13- نبود سیستم امنیتی پیشرفته

 14- نبود برنامه ریزی های اصولی و ضعف تشکیلاتی و لزوم تدوین آیین نامه های یکنواخت در جهت رونق توریسم

 15- نبود اطلاع رسانی در ورودی های استان

 16- فقدان آژانس های راهنماههای جهانگردی

 17- نداشتن پروازهای مستقیم از شهر های بزرگ کشور به استان

 18- متاسفانه جاده های استان برای سیر و سیاحت مناسب به نظر نمی رسد اکثر راهها قدیمی و حتی برخی از نقاط خاکی است.

 19- فقدان چادرهای مناسب بهداشتی و تخصیص فضاهایی برای چادرها که در واقع در کاهش هزینه ها تورها بسیار ضروری است.

20- فقدان استخر آب شیرین در نوار ساحلی

 21- فقدان آب آشامیدنی سالم و بهداشتی .

 وضعیت صنعت گردشگری در استان مازندران همیشه این گونه بوده است. وقتی بحث از توریسم و جهانگردی می شود ذهن ها همه به سوی چند شهر مهم ایران معطوف می شود از جمله: شیراز، اصفهان، کرمانشاه، همدان، در حالی که مازندران با داشتن طراوت و جاذبه های توریستی فراوان با کمی توجه و فراهم نمودن امکانان توریستی و انجام تبلیغات کافی در این امر مهم می تواند به مرکز توریستی کشور بدل شود. علاوه بر آن با داشتن شرایط ویژه دارای آثار و ابنیه مذهبی و تاریخی فرواوانی است.

 جلگه های ساحلی دریای خزر همراه با دامنه های کوهستانی و شهرها و روستاهای زیبا با چشم اندازهای طبیعی از جمله نواحی مهم استراحتی و توریستی می تواند بشمار آید.

 این منطقه با داشتن جنگل های انبوه، پارک های جنگلی، سواحل زیبا دریای نیلگون، هزاران رود کوچک و بزرگ مناظر خوبی را بوجود آورده است. شهرهای بهم متصل شده در کنار جاده های اصلی و ساحلی مرتبط به هم همراه با فعالیت های اقتصادی و اجتماعی غرب تا شرق استان مورد توجه بوده است. ناگفته نماند شروع اصلی فعالیت های توریستی در استان از سال 1351 بوده و در این سال ها با افزایش درآمد نفت، شرکت های دولتی و خصوصی، شروع به ساختن شهرک در سرتاسر کرانه ساحلی دریا نموده اند که برخی از آنها متعلق به وزارتخانه ها و سازمان های دولتی بوده است. در حال حاضر در وضع موجود نوار ساحلی تقریبا از رامسر تا بابلسر که عمده استفاده کنندگان از دریا می باشند 98 درصد آنها در اختیار افراد خاصی بوده که مردم نمی توانند به صورت عمومی از دریا استفاده کنند.

 تقریبا بیشتر از 1000 هکتار بالغ بر 3400 سوئیت فقط در اختیار سازمان های دولتی می باشند که مخصوص وزارتخانه ها است و دولت سالیانه میلیاردها تومان برای نگهداری و استهلاک و گذراندن اوقات فراغت کارکنان هزینه می کنند و همچنین نداشتن برنامه ریزی منطقی و کمبود محدوده شنا، سالانه بیش از 200 نفر در دریای مازندران جان خویش را از دست می دهند و بی توجه از کنار آن می گذریم و فقدان امکانات از قبیل اورزانس، فضاهای ورزشی، عدم روشنایی در نوار ساحلی و فقدان پاسگاه های امنیتی به صورت شبانه روزی در نوار ساحلی ضروری به نظر می رسد.

پیشنهادها

1- برای اجرای مناسب قوانین در زمینه جهانگردی به سیاست گذاری های از پیش تعیین شده و مشخص نیاز است و برای برنامه ریزی ها نیز باید اطلاعات منسجمی در اختیار باشد لذا ضروری است جهت اجرا مناسب قوانین و برنامه ها، سازمانی مستقل با قدرت واختیارات وسیع تشکیل گردد.

 2- اطلاع رسانی همگانی به نحوی باشد تا عموم بتوانند با نشر کتاب و بروشور تبلیغاتی جاذبه های توریستی استان را هر چه بهتر معرفی کند لذا پیشنهاد می شود که در بحث اطلاع رسانی دفترهایی توسط مسوولان دولتی و محلی تحت نظارت ایرانگردی و جهانگردی دایر شود.

 3- با توجه به این که هماهنگی بین سازمان ها در امر جهانگردی از مهمترین عوامل رشد صنعت توریسم است لازم است نوعی هماهنگی بین تمام ارگانها با سازمان ایرانگردی و جهانگردی برقرار شود.

4- تجدید نظر جدی در سیاست های کلی در دستگاههای متوالی برای رشد صنعت توریسم باید صورت گیرد به ویژه این که سازمان ایرانگردی و جهانگردی علیرغم وظیفه خود با وضع فعلی نمی تواند فعالیت های فراگیر و کامل داشته باشد. بنابراین گشایش یک واحد دفتر فنی یا معاونت فنی ایرانگردی و جهانگردی در استانداری لازم و ضروری است.

 5- بنابراین روشن گردید که برای رشد صنعت توریسم: الف) اجرای مناسب مصوبات دولت نیاز است. ب) نیازمند به حمایت و تشویق از طرف دولت می باشد. ج) نیازمند به همکاری مسوولین در امر برنامه ریزی و مدیریت و ... جهت تدوین آیین نامه ها و ضوابط ناظر بر برنامه ریزی در جهت ایجاد و اصلاح یا تکمیل قوانین می باشد.

 6- کوشش در جهت بازشنوایی و اشاعه تکنولوژی خاص ایرانی که در صنعت جهانگردی و هتلداری.

 7- اجتناب از تحملات در تاسیسات به ویژه کاهش هزینه های ارزی.

 8- استفاده از معماری اصیل بومی و هزینه های ملی در طراحی و تزیینی با سیاست جهانگردی.

 9- بهره گیری از ظرفیت و توانایی های نیروی آموزشی، مشاوره ای، پژوهشی، طراحی و راه اندازی تاسیسات و جهانگردی.

10- ادغام شرکت های دولتی که تاسیسات یا فعالیت های جهانگردی را هدایت می کند.

 11- تخصص و کارآیی مدیریت و نیروی انسانی در درجه بندی تاسیسات جهانگردی مورد توجه قرار گیرد.

 12- برنامه های تبلیغاتی جهانگردی تحت نظر شورای خاص هماهنگی شود.

13- مطالعه و توسعه قطب های توریستی از طریق طرح جامع صنعت در سطح ملی و منطقه ای مورد توجه قرار گیرد.

 14- توسعه، تجهیز مرمت شبکه های ارتباطی(زمینی، هوایی، دریایی)

 15- استفاده بهینه از امکانات موجود در طول چهار فصل.

 16- اعمال مالیات های ویژه به اشکال گوناگون از جهانگردان.

 17- ایجاد کلبه و ساخت ویلاهای ییلاقی و تابستانی.

 18- ایجاد استخر آب شیرین در کنار دریا.

 19- ایجاد مراکز درمانی در اطراف طرح سالم سازی دریاها.

 20- ایجاد سرویس های بهداشتی مخصوص جانبازان کشور.

 21- نرخ گذاری پلاژها و نصب آن در محل ورودی.

 22- احداث زائرسرا برای مسافرینی که زائر هستند در کنار دریا.

 23- نصب تابلوهای آموزشی در سواحل و تاکید بر بهداشت.

 24- تهیه تابلوهایی حاوی مطالب آموزنده.

 25- وجود نیروهای امنیتی به طور شبانه روزی.

 26- وجود نیروهای غریق به طور شبانه روزی.

 27- ایجاد پارکینگ مناسب در سواحل دریا

 28- ایجاد روشنایی مورد نیاز در سواحل دریا

 29- نبود طرح یکنواخت در کیفیت طرح و زمان اجرا.

30- ایجاد فروشگاه های زنجیره ای با تاکید برای ایجاد اشتغال (در سواحل دریا).

 31- ایجاد سالن های ورزشی، تفریحی و سینما جهت تفریحات سالم.

 32- گسترش محدوده شنا اعم از خواهران و برادران در سواحل دریا.

33- ایجاد بازارچه های سنتی در نقاط گردشگری

 34- ملی کردن طرح دریا

 35- ساخت تیزرهای تبلیغاتی با کیفیت

 36- پخش فیلم های توریستی

 37- هماهنگی با صدا و سیمای و بهره برداری از توانایی و منابع این سازمان برای برون مرزها