مازندنومه(نقل از ایبنا): کتابِ «کاخ‌ها و باغ‌های ییلاقی شاه عباس یکم» در فرح آباد و بهشهرِ استانِ مازندران نوشته محمود دهقانی، پیشینه این دو شهر را بررسی کرده و سرگذشت روزگارِ نخستِ شهرسازی تا به امروز را همراه با نقشه‌ها و عکس‌های نو و کهن آشکار می‌کند.

محمود دهقانی که بیشترِ عمرِ خود را در دبی، اسپانیا و استرالیا سپری کرده، برای پژوهش درباره شهرسازی روزگارِ صفوی فرح آباد (طاهان) و بهشهر (اشرف) چندین بار به مازندران سفر کرده است.

وی در این کتاب آورده است که علاقه شاه عباس یکم، به مازندران چند دلیل داشت. برجسته‌ترین آن برقراری امنیت و سرکوبِ یورشگرانی که به مازندران می‌تاختند، بود. پس از آن با تجربه و دانشی که از پیشرفت اقتصاد در کوچاندنِ ارمنی‌ها جلفای آذربایجان به اصفهان داشت، تلاش کرد بازرگانانِ مسلمان، مسیحی و یهودی را به سوی این دو شهر بکشاند. از سویی دسته‌های بزرگی از گرجستانی‌ها و ارمنی‌ها و اسرای جنگی آن سوی مرز را نیز با دادنِ زمین و فراهم کردنِ آسایش ازدواج در این دو شهر نوپا، سرگرم کار و زندگی کرد.

«پیترو دلاواله» مسیونر مذهبی مسیحی از ملازمان پاپ در تمجید شاه عباس و نکوهش شاهانِ اروپایی آنچنان قلم در دوات انتقاد زد که ممیزهای اروپایی آن زمان جلو چاپ بخشی از سفرنامه او را گرفتند.

اقتصاد و آبادانی به گونه‌ای پیشرفت کرد که این مسیونر را به تحسین از شاه عباس واداشت. یک دهه پس از او نیز «توماس هربرت» از همراهانِ «سر داد مور کاتن» فرستاده انگلستان از پیشرفت این دو شهر نوشت. شاه عباس که در سن ۱۹ سالگی سکانِ فرمانروایی ایران را به دست گرفت نه تنها در درون، طومار ملوک الطوایفی و خان خانی را در هم پیچید بلکه دو دشمنِ سنتی ازبک و عثمانی را نیز در جنگ شکست داد.

با مصادره اموال برخی از کلان اختلاسگرانِ قزلباش که پس از جنگ چالدران تا روزگار شاه عباس خود را طلبکار مردم می‌دانستند، آن‌ها را سرِ جای خود نشاند. مدرسه برای دانش و کاروانسرا برای بهبودِ تدارکات بازرگانی و گرمابه برای بهداشت ساخت.

شاه عباس مجیزگویان را از خود دور کرد. ساروتقی وزیر با دانش را در مازندران، گنجعلی خان در کرمان، سرتیپ قرچقای بیگ در آذربایجان و سپهبد امامقلی خان را فرمانده سپاه پارس و هرمزگان کرد.

دهقانی در کتابِ پژوهشی خود می گوید: این پنجمین شاه با نبوغ صفوی با برپایی دو شهرِ فرح آباد و بهشهر نه تنها بازرگانی ابریشم و تولیداتِ ایران را گسترش داد و به کشورِ لهستان و اروپا صادر کرد بلکه در ساختمان‌ها و باغ‌های ییلاقی خود کارهای سیاسی، ارتشی و بازرگانی آن بخشِ از کشور را نیز رونق داد. پیشرفتِ شهرسازی به گونه‌ای بود که حتی شیوه معماری و فاضلابِ بهشهر نیز زبانزد مردم و جهانگردان شد.

محمود دهقانی می نویسد کاخ چشمه، جویبارهای سنگیِ باغشاه (ملت)، آب بندِ عباس آباد برفرازِ کوه جهان مورا، نمایانگر اوج معماری روزگار صفوی است که با لوله های تنبوشه آب را در ساختمان ها به گردش در می آوردند. با شیوه آوا شنودی «اکوستیک» و ساختنِ حفره درونِ دیوار، از اشکوب همکف صدای موسیقی را در اشکوب بالا پژواک می‌دادند. در چهارتاقی و استخرِ عباس آباد فواره هایی اوج می‌گرفته که بدون برق و پمپ با اندیشه ژرف معماران و مهندسان صفوی ساخته شده و آب تا ده‌ها متر جهش داشته است.

استخرِ عباس آباد هنرِ معماری روزگارِ صفوی را در ساختن نخستین فواره بدون پمپ در ایران بازگو می‌کند. در روزگارِ کنونی نگهداری و بازسازی ساختمان‌های تاریخی از سوی وزارتِ میراث فرهنگی نه تنها گذشته را در آینه امروز بازتاب می‌دهد بلکه ثروتی را نیز به وجود می‌آورد که پس از خشکیدنِ چاه‌های نفت می‌تواند به کشور سود برساند.

محمود دهقانی در دی ۱۳۳۶ در کازرون به دنیا آمد. وی در رشته‌های سینماتوگرافی، رسانه‌های گروهی و معماری تحصیل و از دانشگاه‌های مادرید اسپانیا و سیدنی استرالیا فارغ‌التحصیل شده است. نخستین اثر او در نویسندگی رمان روستائی بورکی است که در سال ۱۳۷۴ در ایران به چاپ رسید. مدت بیست سال از عمر خود را با سازمان عفو بین‌الملل در راه آزادی زندانیان سیاسی ایران و جهان در اروپا و اقیانوسیه به فعالیت پرداخته است.

 کتابِ «کاخ ها و باغ های ییلاقی شاه عباس یکم در مازندران» نوشته محمود دهقانی با قلمی شیوا و روان در ۲۸۰ صفحه در قطع وزیری از سوی انتشارات «جستارنامه فرهنگ و هنر اسلامی» دفتر بندرعباس مرکز استان هرمزگان به چاپ رسیده است.