مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، سردبیر: ساعت 9 صبح روز چهارشنبه 21 آبان. شال و کلاه کردم و راه افتادم سمت مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران در خیابان امیرمازندرانی ساری. هدف ملاقات با دو ایران شناس و پژوهشگر اهل گرجستان بود.

با کمی تاخیر و وسط حرف های پروفسور "جرج سانی کیدزه" رسیدم. احوال پرسی مختصری کردیم و شنونده ادامه صحبت های پروفسور شدم که به وسیله "نیکولوز ناخوتسرشیلی" به فارسی برگردان می شد.

تا نشستم هر دو مهمان خارجی ما، فوری دو کارت ویزیت به دستم دادند تا با آن ها آشنا شوم.

پروفسور جرج سانی کیدزه استاد دانشگاه ایلیای تفلیس است، شرق شناس، ایران شناس، اسلام شناس و قفقاز شناس برجسته که کتاب ها و مقاله های متعددی را در این حوزه ها نوشته است.

دکتر نیکولوز ناخوتسرشیلی فارغ التحصیل رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تفلیس و پژوهشگر است که به خوبی فارسی صحبت می کند. او بارها به ایران آمده و حتی چند سال پیش ازبرخی اماکن گردشگری بهشهر نیز بازدید کرده است.

آن ها بسیار علاقه مندند با مازندرانی ها تبادل اندیشه و دانش داشته باشند، به ویژه اطلاعات و اسناد مربوط به اقوام گرجی که ساکن استان ما هستند، برای شان ارزشمند است.

* گرجی ها، فعال در همایش های ایران شناسی

به جهت دشواری قرائت فامیلی این پژوهشگران گرجستانی، در این گزارش از نام کوچک شان استفاده خواهم کرد. ما هم در این ملاقات آن ها را با نام کوچک شان صدا می زدیم.

پروفسور جرج تاکنون مطالعات خاصی درباره مازندران نداشته، ولی درباره تاریخ ایران، تاریخ اسلام و تاریخ مسلمانان گرجستان مطالعات و تحقیقات مفصلی دارد. یکی از کتاب های او - شیعه و حکومت شیعی در ایران- که به زبان فرانسه است، در کشور ما برنده جایزه فارابی نیز شده است.

این استاد دانشگاه ایلیای گرجستان می گوید: ما و ایران سال ها همسایه بودیم و این همسایگی اهمیت خاصی دارد.

او که عضو انستیتو شرق شناسی گرجستان است از ارتباط نزدیک این مرکز علمی با مراکز علمی و فرهنگی مهم دنیا سخن گفت و تصریح کرد: هیچ همایش شرق شناسی بین المللی در دنیا، بدون حضور ایران شناسان گرجستانی برگزار نمی شود.

پروفسور جرج در ادامه از حضور خود در همایش ایران شناسی در مونترال کانادا خبر داد و افزود: در سال آینده(2015 میلادی) در تفلیس همایش بین المللی زبان شناسی ایران برگزار می شود که بانی آن انجمن ایران شناسان اروپاست و آن ها تفلیس را برای میزبانی انتخاب کردند.

استاد دانشگاه ایلیا گرجستان به همایش 50 دانشمند خارجی در تفلیس اشاره کرد و ابراز داشت: این همایش را انجمن مطالعات جوامع فارسی زبان برگزار کرد و همه ایران شناسان انستیتوی شرق شناسی ما، عضو این انجمن هستند.

پروفسور جرج این را هم گفت که  همین انجمن سال آینده میلادی همایشی را در استانبول برگزار خواهد کرد و 11 ایران شناس گرجی در آن کنفرانس شرکت می کنند.

از توضیحات پروفسور و برگردان سلیس دکتر نیکولوز متوجه شدم بخش ایران شناسی انستیتو شرق شناسی گرجستان بسیار فعال است و محققان و اعضای آن در دنیا شناخته شده هستند. آن ها با دائره المعارف بزرگ اسلامی نیز که در تهران چاپ می شود، همکاری داشته اند.

 نیز با مرکز مطالعات ایرانی در فرانسه همکاری دارند و تاکنون چند همایش مشترک نیز برگزار کرده اند. کتابی هم با نام " گرجستان بین ایران و اروپا" انتشار داده اند.

* مازندران خاص

اما موضوع اصلی تحقیقات ایران شناسی گرجی ها چیست؟ پروفسور جرج این گونه توضیح می دهد: موضوع اصلی در مرحله اول روابط دوجانبه است، روابط زبانی، ادبی، تاریخی و فرهنگی.

تا سال 1931 میلادی ایران در تفلیس کنسول گری داشت، اما از این سال ارتباط ها قطع شد. پروفسور جرج می گوید: یکی از برنامه هایش ایجاد دوباره کنسول گری ایران در تفلیس است.

آن ها حتی درباره روابط ایران با سایر کشورهای دنیا، غیر از گرجستان هم مطالعاتی انجام داده اند. به جز موضوعات کلاسیک و قدیمی، موضوع های نوین هم مورد توجه دانشمندان گرجی ایجاد شده است، مثل مطالعات فرهنگ و تاریخ محلی.

در فریدون شهر اصفهان تعداد گرجی ها زیاد است و تا حدی گویش خود را نیز حفظ کرده اند.  تاکنون مطالعات بایسته و گوناگونی درباره تاریخ و گویش و فرهنگ گرجی های اصفهان به سرانجام رسیده است، لیکن در مورد گرجی های مازندران تحقیقات ناکافیست.

پروفسور جرج می گوید: تاریخ و فرهنگ مازندران خاص است، بنابراین ما علاقه مند شدیم روی آن تحقیقات و مطالعاتی انجام دهیم.

او تاکید کرد: یکی از هدف های سفر ما به کشور شما علاوه بر مذاکرات تهران،  دیدن استان زیبای شما از نزدیک است و نیز مطالعه تاریخ و فرهنگ و زندگی گرجیان ساکن در مازندران و بعد هم انتشار این تحقیقات و مطالعات.

پروفسور جرج و دکتر نیکولوز در این جلسه بارها  اظهار داشتند که تمایل دارند با مراکز علمی و آموزشی مازندران ارتباط داشته باشند. آن ها از طریق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نیز پیگیر ارتباط یک مرکز علمی و دانشگاهی مازندران هستند تا ضمن عقد تفاهم نامه و قرارداد، بین دانشگاهی از مازندران و دانشگاه ایلیا و انستیتوی شرق شناسی همکاری هایی علمی و فرهنگی صورت پذیرد.

* تفلیس و ساری خواهرخوانده شوند

جلسه دوم در مرکز ساری شناسی بود. حدود ساعت 11 بود که به این مرکز رسیدیم. مهمانان گرجی را از میدان ساعت و بافت قدیمی ساری عبور دادیم. دور میدان ساعت چند عکس گرفتند و بعدا" متوجه شدیم این ها از هر بنای تاریخی عکس می گیرند  تا بعدا" در گزارش ها و نمایشگاهی که رهاورد سفرشان به مازندران است، استفاده کنند.

نکته دیگری که توجه را جلب کرد، این بود که آن ها موقع کار به غذا توجهی ندارند. صبحانه را که در هتل خوردند،  غیر از چای دیگر هیچ نخوردند!

نیکولوز به من می گفت: عادات غذایی ما با  شما تفاوت دارد. مثل ایرانی ها در ساعت مقرر صبح و ظهر و شب غذا نمی خوریم. وقتی کار داریم یادمان می رود که باید چیزی بخوریم. غذاخوردن برای ما اهمیت ندارد. گاهی شام هم نمی خوریم و با نوشیدن لیوانی آب به رخت خواب می رویم. البته پروفسور جرج بر خلاف همراهش، هر چند دقیقه فرصت که می یافت سیگاری را که از گرجستان با خود آورده بود دود می کرد.

دم در مرکز ساری شناسی، حسین اسلامی به استقبال آمد. چند عکس یادگاری گرفتیم و وارد شدیم.

داخل مرکز اسلامی آن ها را به تماشای بخش های مختلف برد و کتاب ها را نشان شان داد. دیدن این همه کتاب و نشریه برای گرجی ها جالب بود.  نیکولوز می گفت: نیاز شد یک بار دیگر فقط برای استفاده از این مرکز به مازندران بیایم.

او یکی از کتاب های همسرش را که درباره ضرب المثل های ایرانی بر اساس آثار سعدی بود، به مرکز ساری شناسی تقدیم کرد.

مسئول مرکز ساری شناسی گفت: ما و گرجی ها یک ملتیم و ریشه های ما از یک چشمه آب خوردند.

دکتر اسلامی ادامه داد: الله وردی خان که 3 پل اصفهان را ساخت، گرجی بود، ما واژه های مشترک داریم، فامیل مشترک داریم، و اگر شاهان کار خبطی کردند، ربطی به دو ملت ندارد؛ پیوند ما و گرجی ها قدیمی است.

مسئول مرکز ساری شناسی در این جلسه با بیان این که مازندران به اندازه گرجستان با هیچ کجا پیوند مشترک ندارد،  پیشنهاد داد تفلیس و ساری خواهرخوانده شوند.

در سده های گذشته بسیاری از گرجی ها به مازندران آمدند  و ماندنی شدند این جا، حتی اکنون به زبان و گویش مازنی سخن می گویند. اسلامی درخواست کرد بین دو کشور ایران و گرجستان، روادید لغو شود، چرا که مدتی است یک طرفه شده و طرف گرجی برخلاف ایران، درخواست روادید دارد.

* اسناد تاریخی دو کشور مبادله شود

دکتر زین العابدین درگاهی - پژوهشگر و کتاب شناس- در ادامه نشست با بیان این که دریایی که بین دو کشور است مانع رفت و آمد دو ملت نبود، گفت: غیر از بحث سیاسی که از صفویه به بعد اتفاق افتاد، در طول تاریخ روابط غیر سیاسی، به خصوص روابط تجاری بین دو کشور وجود داشت که اکنون روابط فرهنگی هم می تواند افزوده شود.

او با اشاره به این که در مورد خواهرخواندگی ساری و تفلیس باید بستر سازی شود تا مسئولان سیاسی قانع شوند، ادامه داد: بهتر است برای روشن شدن موضوع روابط تجاری تاریخی دو کشور، بین ما و شما اسناد تاریخی ترجمه و مبادله شود.

این پژوهشگر قائم شهری با بیان این که بسیاری از شخصیت های سیاسی واجتماعی مازندرانی در تفلیس حضور فرهنگی و علمی داشتند و بخشی از آثار آن ها نیز همان جا چاپ شد، به میرزا غلام حسین نیری کجوری اشاره کرد و گفت: این شاعر و نویسنده مشروطه خواه مازنی به تصوف گرایش داشت و بعد از سفر به تفلیس، منظومه ای را در رثای پیر و مرادش -که استخوانش را به همراه خود برده بود- سرود و چاپ کرد.

درگاهی تاکید کرد: باید بین دو کشور ارتباط فرهنگی وجود داشته باشد و ما به آثار مربوط به مازندران که در مراکز علمی گرجستان وجود دارد، دسترسی داشته باشیم، ما هم می توانیم آثار علمی و فرهنگی گرجی های این جا را در اختیار شما قرار دهیم.

* بیشتر مسلمان های تفلیس، ایرانی بودند

صحبت های طرف ایرانی که تمام شد، پروفسور جرج گفت: اواسط قرن نوزدهم میلادی در تفلیس دو چاپخانه فارسی زبان داشتیم و کتاب هم چاپ  و هم به ایران ارسال می شد.

وی با بیان این که در تفلیس از دوران تزاری مسلمان های زیادی زندگی می کردند، تصریح کرد: بیشتر این مسلمان ها، ایرانی بودند و در قرن نوزدهم، ایرانی های مسلمان هم در موضوعات فرهنگی و هم اقتصادی فعال بودند و کنسول گری ایران در تفلیس هم بسیار پویا بود.

استاد دانشگاه ایلیا در ادامه صحبت هایش از باغی نام برد که به وسیله یک ایرانی به نامه "مجتهدی" در تفلیس ساخته  شده  و اکنون آن جا را تفلیسی ها " موشتهدی" می نامند.

این ایران شناس برجسته از بناهای سنتی و ساختمان هایی نام برد که معماران ایرانی در گرجستان ساخته اند، نیز از حمام هایی که چهره هایی مثل پوشکین از آن استفاده کرده اند.

پروفسور جرج  به نسخه گرجی مجموعه " ویس و رامین" فخرالدین اسعد گرگانی" اشاره کرد و افزود: حدود 60 سال بعد از تالیف ویس و رامین، این اثر به گرجی برگردان شد و ویس  و رامین ما قدیمی تر از نسخه های فارسی است

* برای خوردن نیامدیم

ساعتی گفت وشنود در یک جمله خلاصه شد که مشترکات فرهنگی و تاریخی ما و گرجستانی ها فراوان است.

 اگر کسی می خواهد درباره گرجی شناسی تحقیق کند، اگر از منابع ایرانی استفاده نکند، تحقیق او کامل نیست. این را پروفسور جرج گفت و حاضران در موسسه ساری شناسی، او را  تشویق کردند.

در گرجستان سه مرکز علمی وجود دارد:آرشیو ملی که زیرنظر وزارت دادگستری است، کتابخانه ملی که زیرنظر مجلس است و مرکز نسخ خطی. راه ارتباط علمی و فرهنگی بین ما و آن ها، معطوف به این سه مرکز مهم است. شاید دسترسی به منابع ارشیوی  و نسخ خطی گرجی ها، نظرگاه تازه ای از مازندران سده های گذشته را بنمایاند.

امر مهم دیگر ساخت مجموعه های مستند از گرجی های مازندران با مشاوره علمی محققان کشور گرجستان است که از سوی سردبیر مازندنومه پیشنهاد داده شد. هم چنین برپایی نمایشگاه عکس از زندگی و معیشت گرجی هایی که ساکن مازندرانند.

جلسه که به پایان رسید، نوبت بازدیدهای میدانی بود. حسین اسلامی مهمانان گرجی را به بازدید چند اثر تاریخی ساری برد، از جمله: خانه های فاضلی، صادقیان، رمدانی، کلبادی، آب انبار نو، مسجد جامع، تکیه عباس خانی و....

برنامه عصر این محققان گرجی سفر به بهشهر و بازدید از بناهای صفوی این شهر و نیز روستای گرجی محله بود.

نیکولوز می گفت: چند سال پیش به گرجی محله بهشهر رفته است و موسیقی استاد محمدرضا اسحاقی را شنیده و لذت برده است.

بازدید از بناها که تمام شد، مهمانان را به هتل محل اقامت شان رساندیم. ساعت از 2 گذشته بود. به ناهار دعوت شان کردیم، اما گفتند: هنوز کارهای مانده داریم. ما برای هواخوری و خوردن و خرید به ایران نیامدیم.

7 اسفندماه نشست بین المللی تاریخ محلی مازندران در ساری برگزار می شود. این دو ایران شناس گرجی در ان همایش نیز شرکت خواهند کرد. اما دکتر نیکولوز می گفت من یک ماه دیگر به ایران برمی گردم.