" درگرگ ومیشِ راه " دومین کتاب به قلم ابراهیم مختاری ، سینماگر مستندساز بابلي است از زندگی اجتماعی زینت دریایی. این کتاب که باهمکاری زينت نوشته شده است با عنوان فرعی " تلاش مداوم زنی درجامعه بسته و مردسالار "به چاپ رسیده است، و در اصل بازگوکنننده کشمکش های درونی و فعاليت های اجتماعی زنی درجامعه بسته روستایی است.

مختاری ،حدود دوازده سال پیش با " زینت دریایی " ، بهورز اهل روستای سلخ جزیره قشم، و از طریق همسرش آشنا می شود . او درباره چگونگی آشنایی اش تعریف می کند:

" برای ساختن فیلم مستندی از ماهی گیری سنتی به جزیره قشم واز آن جا به ده سلخ رفتم که ماهی گیری پررونق وتعاونی صیادی تازه تاسیسی داشت .این تعاونی مدیر عامل جوانی به نام احمدی داشت .نخستین بار وقتی احمدی تعریف کرد که زنش بهورز است ودرخانه ی بهداشت کار می کند متوجه اهمیت حرفش نشدم .اما چند روز بعد که به مناسبت دیگری صحبت پیش آمد وگفت همسرش به خاطر بهورزی برقع از چهره برداشته است ، شگفت زده پرسیدم : زن تو برقع از چهره برداشته است؟ واحمدی با اشاره به دوروبری ها مرا به آهسته حرف زدن دعوت کرد . من تا حدودی جامعه بسته ی قشم وازآن بسته تر سلخ را می شناختم . زنان سلخ چنان درکوچه و خيابان چنان از مردان – به خصوص از مردان غريبه- پرهيز می کردند که گوئی...."

اهمیت این موضوع به اندازه ای بود که مختاری نخستین فیلم بلند سینمایی خود را با عنوان" زینت " درسال 1372 ساخت .البته به دلیل فضای بسته جامعه نمی توانست به راحتی مستندی از زندگی زینت بسازد ، و مميزی وقت هم اجازه نداد سناريوی داستانی نوشته شده از زندگی زينت ساخته شود. بنابراین با تحقیقاتی که از وضعیت دختران بهورزقشم کرده بود و با الهام از زندگی زینت ، یک فیلم داستانی ونه مستند را ساخت وبه پاس نقشی که زینت داشت ، عنوان فیلم را به او اختصاص داد.

"شما اگر فیلم (زينت)را دیده باشید ، متوجه شده اید که جامعه او خیلی بسته است. درآن جا زنی اجازه نداشت ونمی توانست ویا نمی خواست جلوی دوربین بیاید وحرف بزند.آن موقع حتی گرفتن عکس هم سخت بود. اگر هم چند تا عکس از زینت و زنان دیگر خانواده گرفتم ، به خاطر لطفی بود که شوهر زینت به من داشت و مرا به درون خانواده برد و با اعضای خانواده آشنا کرد.درآن زمان چگونه می توانستم با دوربین مستند به درون خانواده بروم واز مسائل آنان تصویر بگیرم؟"

مختاری درعین حال اعتقاد دارد که ازطریق فیلم نمی توانسته به همه ی
زندگی زینت بپردازد. پس همزمان ایده نگارش کتاب درذهن اوجای گرفت :

" ایده نگارش کتاب همزمان باساخت فیلم در ذهنم شکل گرفته بود ، فکر می کردم در فیلم به خاطر ظرف محدود زمانی نمی توان به موضوع، به جامعه وبه شخصیت پرداخت. به موضوع فيلم بايد درخور ظرف فيلم نگاه کرد. درصورتی که نوشتار (با رويکردی که من درپی آن بودم) ظرف گسترده تری بود که می توانستم به خیلی از جنبه های اجتماعی موضوع نزدیک شوم وآن را باز کنم. ولی درفیلم این جور نیست. يا اين که من با فيلم درپی اين رويکردنبودم، فيلم مثل شعر است و در کتاب رويکرد رمان /گزارش را دنبال کردم. هرکدام امکانات ومحدودیت های منحصربه خود را دارند. به هرحال ممکن است درهردو عرصه زاويه نگاه یکی باشد ولی رويکردم متفاوت است"

با ساخته شدن فیلم (زينت) درواقع مختاری به عنوان یک فیلم ساز امکانی برای زینت فراهم کرد تا راحت تر بتواند حرفش را بزند وبه راهش ادامه دهد.
ابراهیم مختاری درسال 1377 مجدداً سراغ زینت می رود . این بار او سوژه ی اصلی فیلمش است ؛ فیلم مستند " زینت ، یک روز بخصوص " را کارگردانی می کند. چون زینت دراولین دوره انتخابات شوراهای شهر و روستا شرکت کرد.

" در طول این ده ، دوازده سال(پس از نخستين ديدارم از سلخ) جامعه متحول شده بود ومساله شوراها پیش آمده بود، و زینت هم درادامه ی راهش رسما می خواست به فعالیت های اجتماعی روی بياورد. درحالی که پيش از آن دربخش خدماتی/ بهداشتی(بهورزی) کار مي کرد و کار اجتماعی براِش در کنار کار بهورزی بود. اما کار بهورزی هم (با آنکه جامعه او سخت به آن نيازمند بود)مشکلاتی برایش بوجود آورده بود که شرح آن درکتاب رفته است.

بخش اول کتاب از علاِقه زينت به درس خواندن در کودکی تا رفتن درپي درس بهورزی و کشف برقع است که زینت به عنوان بهورز در خانه بهداشت مستقرمی شود. ابتدا همين ماجرا را به عنوان کل تمامی کتاب می ديدم. اما پس اتمام آن حس می کردم کتب در خودش کامل نِست و نمی دانستم چرا. به همین سبب هم برتی چاپش هيچ اقدامی نکردم. تا این که فیلم مستند " زینت ، يک روز به خصوص" را ساختم.

در طول ساخت یک روز بخصوص" زينت فراوان از ده سال گذشته صحبت می کرد. و پس از ساخته شدن فيلم هم زینت سفرهایی داشت که دربرخی موارد با اوهمراه بودم و با مشکلاتش بیشتر آشناشدم و فکر يا ايده افزودن يک بخش تازه به کتاب که ده سال گذشته او به عنوان بهورز را نشان دهد پيدا شد. "

بادیدن روی جلد وعنوان کتاب ، سوژه کتاب " شعاری " به نظر می رسد ولی با مطالعه دقیق وبا آشنا شدن مباحث طرح شده درآن فرهنگ ونحوه ی زندگی مردم منطقه قشم مورد کندوکاو قرار می گیرد. ومهم تر از آن زاویه نگاه به زنان آن منطقه به بوته نقد گذارده می شود .

" درگرگ ومیشِ راه " شامل دوبخش است ؛ در بخش اول خاطرات زینت روایت شده است ودر بخش دوم ، مختاری با زینت به گفتگو نشسته و بسیاری از مسائل ازجمله آنچه پس از کشف برقع به وقوع پیوست وضمن این که فعالیت زینت بیشتر جنبه ی اجتماعی به خود گرفت را مورد پرسش قرار می دهد .

"به نظرم کتاب با این گفت و گو کامل می شود ؛ بخش اول همچون بذر يا نهال است و با بخش دوم (گفت وگو) اين بذر می رويد و به بار می نشيند. در واقع موضوع(کتاب) درخودش کامل می شود. و به همین دلیل اقدام به چاپش کردم . "

مختاری درعین حال یادآوری می کند:" درتنظيم سرگذشت زينت تا جای ممکن کوشیدم ، بدون آسیب زدن به حقیقت موضوع یا ازدست دادن واقعیت رویداد به جذابیت داستانی آن هم برسم ، به این امید که خواننده ی عام هم با سرگذشت زینت ارتباط پیدا کند"

زینت دریایی دردل جامعه ی بسته که مجال چندانی برای بروز استعداد های زن فراهم نمی کند ، تلاش کرد که متفاوت باشد وحقوق خود را استیفا کند. واین کتاب روایت گر آن تلاش هاست ، هرچند بنا بر قول زینت تصویرگر همه ی رنج های او نباشد.

"این نوع کتاب ها روی قشری از جامعه اثر می گذارند و اميدوارم یک کمی فضای اجتماعی را اندکی بازتر کند. زمینه ساز تساهل وتسامحی شود که اين روزها صحبتش می شود. هم برای زنان وهم برای مردان. زینت می گفت با نمایش فیلم " زینت " مشکل نیرویابی سازمان بهداشت برای گرفتن (دختران) بهورز در منطقه بسيار کاهش يافت.

شايد به اين دليل که برخلاف خانواده های سنتی منطقه که اعتقاد داشتند کارکردن دختران در بيرون از خانه زشت است در فيلم دختری درهمان منطقه در کارش به عنوان يک قهرمان ظاهر می شد. می دیدند شايد که ضد ارزش آنها به ارزش تبدیل شده است. فکر می کنم این نوع کتاب ها و فیلم ها در کنار آدم هایی که می کوشند با فعاليت اجتماعی روی افکار جامعه اثر بگذارند درکنار هم قرارمی گیرند و یکدیگر را تکمیل و به هم کمک می کنند "

نکته جالب در کتاب مردانی هستند که به زینت کمک کرده اند و زنان کمتر چنين نقشی دارند.

" یکی از کسانی که کمک بسیاری به زینت کرده خواهرش خدیجه است . ولی اگر مردانی مثل احمدی،شوهرزینت ویا پدرش درکمک به اونقش اساسی داشتند، به خاطر این است که در جامعه مردسالار معمولا مردان امکان بیشتری برای سفر و روبروئی با چيزهای تازه را دارند و آورنده
یافته های خود به درون جامعه بسته خود می شوند. اين ربط چندنی به جنسيت ندارد. اگر جامعه زن سالار می بود ممکن بود زنان اين نقش را یاری کنند"

نگارنده این کتاب حاصل چهارده سال نگاه خود را به یک موضوع پیش روی خواننده قرار می دهد ومعتقداست:

"به هرحال این کار باید به کمال خودش می رسید و بعد چیده
می شد.به نظرم این موضوع دراندازه خودش کامل است ولی اگر قرار باشد به چاپ دوم برسد ، حتماً مطالبی را به آن اضافه خواهم کرد. مثلا گفتگو با شوهر زينت و يکی دونفر ديگر را"

" در گرگ ومیش راه " درقطع رقعی وبا شمارگان 2000جلد توسط نشر چشمه روانه بازار شده است .

ابراهیم مختاری پیش از این ، درسال 1380کتاب " میراث پهلوانی " را منتشر کرده است . نکته ی جالب این که موضوع آن کاملاً مردانه است . بنابراین دردو کتاب مجزا دو موضوع متفاوت مورد تحلیل قرار گرفته است .
" در گرگ ومیش راه "یک موضوع کاملاً زنانه و" میراث پهلوانی "یک موضوع کاملاً مردانه است.

"ميراث پهلوانی در سه بخش تدوین شده: بخش اول کتاب " میراث پهلوانی " تحليل‌هاي نگارنده است. قسمتي از اين تحليل به «محتواي پهلواني» مي‌پردازد كه تبلور كامل آن در رستم دستان، پورياي ولي و غلامرضا تختي مي‌بينيم. با اين سه پهلوان محتواي پهلواني از دوران حماسي (رستم) به دوران مياني(پورياي ولي) و سپس به دوران جديد (تختي) مي‌رسد.

قسمت ديگر به علل گسست شكلي سنت پهلواني در سده اخير مي پردازد و تاثير آن را بر پهلواني، مرشدي، و نظام زورخانه داري بررسي مي‌كند.
به اين ترتيب ، دوقسمت تحليل كه يكي به شكل و ديگري به محتواي سنت مي‌پردازد، يكديگر را كامل مي‌كنند همانگونه كه در سنت پهلواني شكل و محتوا يكديگر را كامل مي‌كردند. بخش هاي دوم و سوم شرح حال پهلوانان و مرشدان و زورخانه داران زنده يا درگذشته است و به« زبان» خودشان كه
نحوه ي رسيدن به اين زبان را در روش تحقيق شرح داده ‌ام".

تنوع موضوعی در این دو کتاب قضاوت درباره ی نویسنده را چندان آسان نمی کند.(irwomen)