مرکبات از حدود 80 سال قبل با کاشت نهال های اصلاح شده ارزش اقتصادی و تجاری ویژه ای پیدا کرد و مازندران در راس تولید مرکبات کشوربا 45 درصد میزان سطح زیرکشت و 47 درصد میزان تولید قرار دارد. به ترتیب اولویت شهرستان های زیر دارای بیشترین تا به کمترین میزان سطح زیرکشت را در مازندران دارا هستند:

 تنکابن ؛ ساری ؛ بابل ؛ قائمشهر ؛ رامسر ؛ بهشهر ؛ نوشهر ؛ آمل ؛ بابلسر ؛ نکا ؛ چالوس ؛ جویبار ؛ سوادکوه ؛ نور و محمودآباد. به رغم اهمیتی را که این رشته از فعالیت در بخش کشاورزی داراست،باغداران هرساله با بدترین شرايط در زمان بازاریابی محصولات خویش مواجه می شوند.

وازرت بازرگانی و بخش های وابسته به آن در استان ها و شهرستان ها هر ساله به بهانه تنظیم بازار و در واقع دادن فرصت به دلالانی که از راه واردات میوه ثروتهای هنگفتی را به جیب می زنند؛ درست همانند دشمنی در لباس دوست با باغداران معامله می کنند.

 ما در زیر اجمالی از قابلیتهای استان را ( در واقع وضعیت و نقش باغداری در اقتصاد استان و کشور را ) بر شمرده تا به سهولت مشخص شود که اهمیت این رشته از فعالیت در مازندران تا چه میزان است و هر گونه برخوردهای کجدار و مریز با آن در واقع یعنی ضرر به اقتصاد مازندران.

 توجه مسئولان و به ویژه مدیریت ارشد استان را به اولویت قرار دادن این موضوع و بطور کلی بخش کشاورزی جلب می کنيم.

 1. سطح زیر کشت باغ های مرکبات کشور حدود 215 هزار هکتار است که بیش از 43 درصد آن ( 92 هزار هکتار ) در اختیار استان مازندران است.

2. ارقام معروف مرکبات پرتقال ( تامسون – سانگین – بیروتی – سانگین ناول ) نارنگی ( انشو – کلمانتین – پیچ – یونسی ) لیمو شیرین, گریپ فروت در سطح استان مورد توجه بسیاری از مصرف کنندگان است.

3. در سال 1383 حدود 8/3 میلیون تن در کشور و بیش از 65/1 میلیون تن در مازندران مرکبات تولید شد.

 4. سرانه تولید مرکبات در کشور 56 کیلوگرم است این رقم در جهان 17 کیلوگرم است.بنا براین ایران معادل 4/3 برابر بیشتر از سرانه جهان تولید مرکبات دارد. مصرف سرانه در ایران حدود 48 کیلوگرم برآورد شده است.

 5. در سال 1383 حدود 30 هزار تن کود شیمیايی و 723 تن سموم شیمیايی از سوی جهادکشاورزی مازندران در اختیار باغداران قرار گرفته است.

 6. حدود 93.400 نفر در زمینه تولید مرکبات در مازندران فعال هستند. 

7. تعداد 7 شرکت تعاونی باغداران مرکبات با 13.000 عضو در مازندران وجود دارد.

 8. برآورد می شود حدود 3 میلیون نفر مستقیم و غیرمستقیم در این رابطه اشتغال دارند ( بهره برداران؛ تولیدکنندگان نهال؛ فروشندگان میوه و... )

 9. در سطح استان مازندران ؛ 6 واحد کارخانه مرتبط ( نوش – افشره – ترنج – کنسانتره مرکبات شمال در تنکابن و کوثردر رامسر و ترخوش در ساری ) و تعداد زیادی کارگاه های کوچک و بزرگ بسته بندی و درجه بندی و شست و شو و ضدعفونی و تهیه انواع جعبه های میوه وجود دارد.

10. نیروی کار مورد نیاز برای هر هکتار باغ مرکبات در هر سال حدود 109 نفر روز کار تعیین شده است و به طور تقریبی 27 درصد هزینه های تولید میوه را هزینه های کارگری شامل می شود .به این ترتیب در هر 4 هکتار باغ مرکبات یک فرصت شغلی ایجاد می شود.

 11. به طور متوسط از هر هکتار باغ مرکبات حدود 18.500 کیلوگرم میوه برداشت می شود. البته باغداران پیشرو رکوردی تا بالای 75 تن در هکتار هم داشته ایم.

12. نزدیک به 10 درصد حجم تولیدات مرکبات در کارخانه های داخل استان جذب می شود.

 13. کیوی : شروع کشت کیوی فروت از سال 1347 با ورود قلمه ریشه دار شده به استان بود.مازندران بهترین ناحیه کشت کیوی است که در حال حاضر حدود 2.986 هکتار ( 95 درصد سطح زیرکشت کشور ) از این محصول در مازندران کشت می شود. با این مقدار باغ کیوی سالانه حدود 50 هزار تن ( 90 درصد تولید کشور ) تولید می شود. میانگین تولید در هکتار هم 27 تن است. سالانه حدود نیمی از این محصول ( 20 هزار تن ) به کشورهای حاشیه خلیج فارس ؛ آسیای میانه و اروپا صادر می شود.

ارقام مختلف کیوی در مازندران عبارتند از : آبوت – برونو – مانتی – هایوارد و گرسی 

 14. موز گلخانه ای : اولین مورد کشت موز گلخانه ای در سطح 500 متر مربع در سال 1374 در بهشهر شروع شد. در حال حاضر بیش از 305 نفر تولیدکننده به کشت و پرورش موز در گلخانه مشغول هستند. سطح زیر کشت گلخانه های فعال موز در سال 83 به 55 هکتار می رسد که بالغ بر 3200 تن موز از آنها برداشت می شود. مازندران از جهت سطح زیر کشت و تولید موز در کشور رتبه اول را دارد.

15. گل و گیاهان زینتی : مازندران دارای سطح زیرکشت 4.399.470 متر مربع شامل 63.094 متر مربع گلخانه شیشه ای و 1.875.712مترمربع گلخانه با پوشش پلاستیکی جمعا" به مساحت 1.938.806 متر مربع فضای بسته و 2.460.664 متر مربع فضای باز است. کل بهره برداران گل و گیاه 2.091 نفرند که زير پوشش اتحادیه شرکت های تعاونی تولید کنندگان گل و گیاه و بذر و نهال استان (با دارا بودن 6 شرکت تعاونی )در امر تولید و پرورش گل و گیاهان زینتی فعالیت مي کنند.

 از کل تولیدات استان تنها 3/0 درصد صادرات استان را گل و گیاه تشکیل می دهد از این میزان 65 درصد به ترکمنستان و 17 درصد به ترکیه و مابقی به کشورهای آذربایجان, اکراین و حوزه خلیج فارس صادر شده است.

 16. گیاهان دارويی : مازندران با دارا بودن سطح زیر کشت حدود 1.234 هکتار و میزان تولید 2.444 تن روند رو بافزایشی را در سال های اخیر در جهت کشت گیاهان دارويی طی کرده است. از این سطح 814 هکتار مربوط به گیاه دارويی گل گاوزبان با عملکرد 500 کیلوگرم در هکتار میزان تولید سالانه 407 تن در اولویت اول کشور قرار دارد. تنوع آب و هوايی مازندران موجبات خودروئی این گیاهان را فراهم کرده است اما هم باید بهره برداری اصولی بشود تا در اثر خکشسالی و ... موجب انهدام این گونه نباشیم و هم به شیوه مناسبی خود کشت این گونه ها را داشته باشیم. گیاهان دارويی مازندران مانند سنبل الطیب ؛ رزماری ؛ شبت ؛ ریحان ؛ سرخارگل ؛ آویشن؛ بادرنجبویه؛ بومادران و... بطور زراعی کشت وکار میشود. غالب این گیاهان در داخل به فروش می رسد و مقدار کمی هم صادر می شود.

17. قارچ های خوراکی : تعداد واحدهای قارچ دکمه ای آماده بهره برداری در سطح استان 4 مورد در مساحت تقریبی 6000 متر مربع با ظرفیت تولید 200 تن در سال است که به صورت فعال و نیمه فعال در شهرستان های چالوس – آمل – ساری و بابل و تولید کنندگان قارچ صدفی( با بیش از 50 نفر بهره بردار فعال در مساحت تقریبی 11 هزار متر مربع و ظرفیت تولید 250 تن در سال) به صورت صنعتی و سنتی ( خانگی )فعال است.

 شرکت قارچ مازندران , تولید کننده قارچ دکمه ای شهرستان ساری یکی از تولید کنندگان نمونه استان است که از سال 1372 فعالیت خود را آغاز کرد و در حال حاضر با تولید بالغ بر 120 تن در سال مقام اول را در سطح استان داراست.

مازندران از نظر میزان تولید قارچ صدفی با 250 تن در سال در مقایسه با میزان تولید آن در کشور که حدود 400 تن در سال است؛ مقام اول را دارد که این میزان 50 درصد از کل تولیدات کشور محسوب می شود. ارزش تولیدات قارچ های خوراکی در استان 4 میلیارد ریال در سال برآورد می شود.

 18. محصولات سردسیری و خشک : سطح کشت باغ های سردسیری و خشک و سایر میوه ها در استان در سال 82 حدود 6/21.958 هکتار بود که 9/11.490 هکتار آن بارور و 7/10.467 هکتار آن نهال است. عمده باغ های سردسیری و خشک در مناطق کوهستانی و ارتفاعات متمرکز است. اما در منطقه دشتی ( جلگه ای ) استان محصولات عمدتا شامل میوه های دانه ریز ( توت فرنگی ) و میوه های هسته دار ( هلو ؛ شلیل و گوجه سبز ) است.

 مناطق کوهستانی بیشتر محصولات میوه های خشک ( گردو و فندق ) و میوه های دانه دار ( سیب و گلابی و به ) و میوه های هسته دار ( گیلاس , آلبالو و آلو ) تشکیل داده است.به دلیل همین قابلیت استان به ویژه در ارتفاعات و میان بند طرح جامعی در قالب طرح توسعه باغات گردو و فندق در سطح 20 هزار هکتار و نیز طرح توسعه باغ های هلو و شلیل در سطح 3 هزار هکتار در طول برنامه پنج ساله تدوین شده است.

 میوه های خشک : سطح کشت میوه های خشک ( گردو و فندق ) در استان 9.746 هکتار و میزان تولید آن 3.940 تن می باشد که 8.690 هکتار آن را باغات گردو و از این سطح 6.387 هکتار آن را نهال تشکیل می دهد .

میوه های هسته دار : سطح این باغات در استان 8.065 هکتار و میزان تولید آن 43.750 تن است که 3.300 هکتار هلو ؛ 1.426 هکتار شلیل ؛ 1.672 هکتار گیلاس ؛ 1.067 هکتار گوجه سبز و مابقی را آلبالو – آلو – شفتالو و... تشکیل می دهد.

میوه های دانه دار : سطح این باغات در استان 2.956 هکتار که 2.441 هکتار آن را باغات سیب و مابقی را گلابی و به شامل می شود. بیشترین سطح زیر کشت سیب بترتیب مربوط به شهرستان های آمل – نور – نوشهر – چالوس و بهشهر است.

 میوه های دانه ریز : 1.018 هکتار سطح این باغات که بیشترین آنرا توت فرنگی تشکیل میدهد که در حدود 900 هکتار می باشد. منطقه بهنمیر بابلسر بیشترین سطح این محصول را دارد. سایر میوه های سردسیری : حدود 173 هکتار مربوط به این محصول است. ازگیل بیشترین محصول رادر این رابطه تشکیل می دهد که حدود 160 هکتار با تولید 12.950 تن و مابقی هم به کشت زرشک اختصاص دارد.

 19. طرح توسعه و اصلاح باغهای زیتون : این طرح در قالب دو پروژه الف ) توسعه باغات زیتون ؛ از سال 1374 تاکنون 1000 هکتار باغات زیتون متمرکز و 3500 هکتار غیر متمرکز در استان احداث شده است که بیشتر در شهرستان هاي شرق استان ( نکا– بهشهر – ساری و بعضی از میکروکلیماهای خاص در آمل و – سوادکوه – نوشهر – چالوس و نور ) است.

 ب ) پروژه تولید نهال زیتون ؛ مازندران یکی از قطب های مهم تولید نهال زیتون در کشور می باشد. تعداد 45 پیمانکار تولید نهال زیتون با تولید سالیانه 4 میلیون اصله نهال فعالیت دارند. از سال 74 تاکنون میزان 12 میلیون اصله نهال زیتون در استان تولید شده است که بخش اعظم آن به سایر استان های کشور توزیع شده است. اشتغال زايی مناسب در این زمینه مهم است.

 20. طرح طوبی : به منظور استفاده و بهره برداری بهینه از مستثنیات قانونی مردم جهت افزایش تولیدات کشاورزی – ایجاد شغل و افزایش توان اقتصادی جامعه روستايی – ساماندهی بهره برداران اراضی چه ملی و چه شخصی – جلوگیری از فرسایش اراضی شیب دار کم بازده – ایجاد تعادل بین دام و مرتع در عرصه های ملی ؛ اجرای طرح طوبی در کلیه استانها آغاز شد.

 در مازندران این طرح در سال 1378 شروع گردید البته این طرح ملی و متمرکز اجرا می شود و بیشترین حجم فعالیت و احداث باغ در اراضی شخصی است. به جهت  همکاري نکردن منابع طبیعی ساری و نوشهر در جهت واگذاری اراضی ملی برای احداث باغ علی رغم هدف اصلی طرح ؛ طرح به سوی اراضی خالصه اشخاص سوق داده شد.

در این طرح در مازندران ؛ 350 هکتار گردو ؛ 14 هکتار فندق و 340 هکتار زیتون و دیگر محصولات مثل توت و انار و... با استفاده از تسهیلات طرح طوبی در استان با اعتباری معادل 4065 میلیون ریال در سال 83 اقدام میشود. همچنین 90 درصد نهال واگذاری بصورت یارانه ای بوده در سطح 370 هکتار گردو و فندق و زیتون.

دنباله دارد.

  http://bahoo.blogfa.com 
 (mahmood.zare@gmail.com)