مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، اشکان جهان‌آرای: «نگارگری» هنری اصیل و ایرانی است که همه هنردوستان با آن آشنا هستند. دیدن تصاویر سحرانگیز و زیبای نگارگری هنرمندان ایرانی، به ویژه استاد «محمود فرشچیان» هر چشمی‌ را می‌نوازد.

 «حسینعلی آذرسا» هنرمندی مازندرانی است که در نگارگری دست به کاری متفاوت زده است. او بیش از یک دهه است که نگارگری با خودکار را آغاز کرده و آثاری متفاوت از این هنر را آفریده است.

 آذرسا که دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد در رشته هنرهای تجسمی است، تا کنون 5 نمایشگاه انفرادی در تهران برگزار کرد و در بیش از 20 نمایشگاه گروهی داخلی و خارجی نیز حضور یافت که مهم‌ترین آن‌ها نمایشگاه هنرهای جهان اسلام بود.

 آثار او 2 دوره در بخش نگارگری و 2 دوره در بخش نقاشی به این جشنواره بین‌المللی راه یافت. مقام دوم پرسش مهر ریاست جمهوری، مقام سوم نگارگری در جشنواره سراسری بسیج و رتبه دوم جشنواره نماز در یزد نیز تعدادی از عناوین این هنرمند سوادکوهی هستند. گفت‌وگوی ما را با این هنرمند نوآور مازندرانی در ادامه بخوانید:

آقای آذرسا، فعالیت‌های هنری‌تان را از ابتدا با نگارگری آغاز کردید؟

فعالیت‌های هنری‌ام به 3 دوره تقسیم می‌شود. دوره نخست از دهه 70 آغاز شد که تا سال 76 نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای کار می‌کردم. در بیشتر آثار هم موضوع نقاشی‌ها تم مذهبی داشت و واقعه عاشورا را به تصویر می‌کشیدم. از سال 76 به بعد دوره دوم فعالیت‌هایم آغاز شد. در این دوره نگارگری را با رویکردی متفاوت آغاز کردم. سعی کردم نگاه جدیدی در این هنر داشته باشم. یعنی آثارم نمادهای نگارگری ایرانی را دشته باشد، اما سبکی جدید داشته باشم.

در این مرحله هم موضوع آثارتان مذهبی بود؟

نه. از سال 76 تا 85 روی موضوع فرهنگ و هنر بومی مازندران متمرکز شدم. تلاش کردم فرهنگ بومی و آداب و رسوم استان را ترسیم کنم. مثلاً جشن عروسی یا جشن خرمن. در این سال‌ها آثارم فضایی سوررئال داشتند. سعی کردم تلفیقی از نمادها و سمبل‌های مراسم مازندرانی را به کار بگیرم. در واقع نمادگرایی کردم تا آثارم هم صرفاً نگارگری نباشند و هم فضای رئال نداشته باشند. در همان سال‌ها به پیشنهاد میراث فرهنگی استان روی اشعار «نیما یوشیج» هم کار کردم که حاصل آن 2 تابلوی نگارگری از اشعار نیما بود. این 2 اثر حدود 2 سال در موزه ملی ایران نگهداری شد و پس از ان به خانه‌موزه «نیما یوشیج» منتقل شد که هنوز هم در این مکان قرار دارد. تابلوهایی از فرهنگ بومی استان هم در موزه میراث فرهنگی ساری نگهداری می‌شود.

در سایر آثارتان هم ادبیات را به کار گرفتید؟

اصولاً نگارگری ایرانی ارتباط مستقیمی با ادبیات دارد. از همان ابتدا سعی کردم اشعار شاعرانی مانند حافظ را استفاده کنم. یا برای نگارگری‌های فرهنگ و رسوم مازندران از شعرها و روایات بومی بهره گرفتم. در نگارگری‌های نیمایی هم زمینه کارها شکلی داستانی داشت که برگرفته از اشعار نیما بود. شعرهای نیما به خاطر تصاویر زیادی که دارد ظرفیت خوبی برای نگارگری به شمار می‌رود.

دوره سوم فعالیت‌های هنری‌تان وارد چه فضایی شد؟

در دوره سوم کار روی مقتل را آغاز کردم. سال 86 در جشنواره سراسری بسیج، رییس‌جمهور وقت و معاونان ایشان از نمایشگاه بازدید داشتند و در همان بازدید به من پیشنهاد شد که با تکنیک خودم روی مقتل کار کنم. من هم از همان سال بیشتر وقتم را روی این موضوع گذاشتم تا آثار نگارگری با خودکار را با موضوع مقتل بیافرینم.

به همان موضوع اصلی و وجه تمایز آثار شما با نگارگری‌های دیگر رسیدیم. نگارگری با خودکار پیشینه‌ای هم دارد؟

راستش تا جایی که من اطلاع دارم و در جشنواره‌ها حضور داشتم، چنین تکنیکی از نگارگری ندیدم. چند سال پیش سعی کردم که این تکنیک را به ثبت برسانم. البته هنرمندانی هستند که آثاری را با خودکار می‌آفرینند. اما این آثار معمولاً نقاشی‌های رئال یا پرتره و بیشتر کارها تک پرسوناژ هستند. شاید در نهایت یک فیگور کار شود. اما من این قالب را شکستم و نگارگری با خودکار را آغاز کردم.

یعنی از همان سال 76 نگارگری را با خودکار آغاز کردید؟

آثار من در دوره اول و دوم کاری‌ام، بیشتر با اکرلیک و آبرنگ بود. البته قبلاً هم نقاشی با خودکار انجام می‌دادم. حتی یک سری نگارگری‌های بومی من با خودکار بود. اما بیشترین زمانی که روی نگارگری با خودکار کار کردم همین دوره مقتل بود.

این آثار به صورت مستقل تولید می‌‌شوند یا قرار است مجموعه باشند؟

پروژه‌ای که من آغاز کردم حدود 60 کار است. هدفم این است که آن را در قالب یک کتاب عرضه کنم. البته این کار به سرمایه و زمان زیادی نیاز دارد. زمان و هنر از طرف من وجود دارد. اما پشتیبانی مالی را باید از مسئولان و هنردوستان انتظار داشت. دوست دارم کارها در قالب یک کتاب عرضه شود.

تابلوهای نگارگری معمولاً زمان زیادی برای تولید نیاز دارند. نگارگری با خودکار چقدر زمان می‌برد؟

طبیعتاً به خاطر دشواری‌ها و محدودیت‌های کار زمان بیشتری از نگارگری مرسوم لازم است. بعضی از کارها حدود 14 ماه وقت گرفتند. مثلاً تابلوی حضرت ابوالفضل(ع) با گذشت 14 ماه کار مداوم هنوز کامل نشد. این در شرایطی است که به خاطر راحت حمل شدن کاغذ و خودکار، من در هر جایی که فضا فراهم بود دست به خودکار می‌شدم و کار می‌کردم. اصولاً کارهای من زیاد فیگور دارند. علاوه بر آن در مجموعه مقتل با آناتومی، لباس و تزیینات هم سر و کار دارم که کار را پیچیده‌تر می‌کند. در نگارگری با خودکار تقریباً فرصتی برای اشتباه وجود ندارد.

پیش از این نگارگری‌هایی از واقعه عاشورا تولید شده است. آیا در آثارتان از این آثار الهام می‌گیرید یا تصاویر ساخته ذهن خودتان هستند؟

معمولاً پیش از کار اسکیس می‌زنم. سعی کردم تا جایی که می شود از هیچ جایی الهام نگیرم. می‌خواهم آثار تولید شده شناسنامه خودم باشد. تقریباً 100درصد کارها مستقل از ایده‌های اساتید است. قطعاً اگر بخواهم نیز نمی‌توانم کار استاد فرشچیان را تکرار کنم. تابلوی عصر عاشورا به نظرم اوج هنر نگارگری است. دلیلی ندارد که بخواهم باز روی آن آثار کار کنم. برای همین معمولاً تصاویر پرداخته ذهن خودم هستند و از مطالعاتی که از مقاتل دارم برمی‌آیند.

این آثار زمان‌بر و ظریف قیمت گذاری هم شدند؟

سال 90 پس از 4 سال کار روی این مجموعه 15 تابلو تمام شد. تصاویر آثار را به انجمن هنرهای تجسمی ایران بردم تا برای ثبت و ارزیابی اقدام شود. چند کارشناس کارها را از نظر فنی و تکنینک تایید کردند. آن‌ سال 15 تابلو را حدود 170 میلیون تومان برآورد قیمت کردند. پیشنهاد کردم که با توجه به تایید شدن برای پشتیبانی از مجموعه به جایی معرفی شوم. اما گفتند برای این آثار بودجه نداریم. به رییس اداره کل فرهنگ و ارشاد وقت استان مراجعه کردم و گفتم چنین آثار مذهبی و متفاوتی تولید شده است. گفتند که 300 هزار تومان می‌توانند کمک کنند. آن 15 تابلو حاصل 4 سال فعالیت مداوم هنری است. به هر حال مظلومیت هنر در کشور ما باید همیشه خودش را نشان دهد.

خریدار خصوصی هم نداشتید؟

پیش از رفتنم به تهران یک مجموعه‌دار سوئدی پیشنهاد خوبی برای خرید همان 15 اثر داد. اما گفت که این آثار در مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شود و نمی‌تواند کارنامه‌ای برای شما باشد. به عبارتی حق معنوی اثر را هم می‌خرید. برای همین موافقت نکردم. ضمن این‌که این آثار ویژه فرهنگ اسلامی ایران هستند و دوست دارم در این کشور عرضه شوند.

مجموعه اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

پس از سال 90 و آن بی‌توجهی‌ها کمی از سرعتم در تولید آثار کم کردم و کمتر وقت گذاشتم. اگر بعضی از کارها را از مجموعه خارج نکنم، اکنون 30 اثر آماده است. در صورتی‌که یک اسپانسر خوب پیدا کنم، تولیدات دیگرم را کم می‌کنم و سرعت بیشتری به تولید مجموعه می‌دهم. اگر حامی خوب مالی داشته باشم می‌توانم تا 5 سال دیگر این مجموعه را تکمیل کنم.

نگارگری هنری پر از رنگ است. کار با خودکار برای شما در رنگ‌آمیزی محدودیت ایجاد نمی‌کند؟

در کارهای من هم رنگ زیاد است. خودکارهای رنگی متنوعی در بازار موجود است. اما در صورت نیاز رنگ خودکار را ترکیب می‌کنم. با این تفاوت که ترکیب رنگ‌ها را روی کاغذ و مستقیم روی اثر انجام می‌دهم. یعنی به صورت لایه‌ای خطوط را روی هم قرار می‌دهم تا رنگ مد نظرم به دست بیاید. آثارم رنگ زمینه ندارند و در یک فضای تعلیق دیده می‌شوند.

سخن پایانی...

این مجموعه کاری مذهبی و ویژه ایران است. می‌توانم مجموعه را به اشخاص بفروشم. اما مجموعه گم می‌شود. دوست ندارم قداست کار را با پول عوض کنم. فعلاً تمرکزم روی پایان دادن مجموعه است.

* این گفتگو در روزنامه همشهری مازندران منتشر شد که برای بازنشر در اختیار ما قرار گرفت.