مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، درویش علی کولاییان: معنای واژه  تپور را در ارتباط با اصطلاحات کهن در زبان مردم باید جُست و قبل از هر چیز توجه به آئینی باید داشت که در  قرون اولیه قبل از میلاد، با ورود شالیکاران مهاجر به بخشی از شمال ایران، جایی که بعدها مازندران نام گرفت، اشاعه پیدا کرد. شاخص ترین مراسم متعلق به آن آئین، نوعی ریاضت و مشارکت همگانی در ایجاد تپه های خاکی  گنبدی شکل بود که گاهی با ابعادی عظیم ساخته می شدند .

 در مازندران به ویژه در حوزه تجن  این تپه ها  موسوم  به "دین" بوده  مردم هنوز چنین نامی را برای آن ها قائلند. دین نام تپه های خاکی  گنبدی شکل ساخته انسان است که به طور پراکنده در  مازندران و به ویژه اطراف ساری و در مکان های مختلف وجود داشته، اما با ظهور عصر ماشین و به کمک بولدوزر و لودر، بسیارشان  منهدم و به اصطلاح تسطیح شده اند .  

   هنوز توضیح درستی از چگونگی ایجاد این آثار کهن و باستانی از سوی مورخان و باستان شناسان ایرانی در جایی ثبت نشده است. به گمان نگارنده این آثار، نشانه هایی از  تمدن مردمی مهاجر  و بودایی است که یک هزار و اندی سال قبل از ظهور اسلام به شمال ایران آمدند و آغازگر تمدن برنج در این ناحیه شدند .

در فرهنگ بودیسم آ ن زمان ها بنا کردن تپه های گنبدی شکل، بر روی بقایایی  که مقدس شمرده می شد مرسوم ، نام آن تپه ها استوپا  stupa  بوده  است.  گفته می شود ده ها هزار  آثار از این دست همزمان با رونق  آئین بودا در مناطق بودایی نشین جهان  ، س از گرویدن آشوکا بزرگترین پادشاه تاریخ هند به این آئین، احداث شد.

ساخت بعضی از آن تپه های گنبدی شکل، نیازمند تلاش هزاران کارگر و مستلزم ده ها سال متمادی کار  بوده است. مردم مازندران در آن عصر، با انجام کارهایی نظیر نزد باقی ایرانیان شهره بوده اند و تپه های خاکی ساخته دست شان که  گه گاه با ابعادی عظیم ساخته می شدند به همراه سنت های اجتماعی حول آن تپه ها، شاخص هویت شان در محدوده امپراطوری ایران شد .

باید دید مردمی که آن نوع ریاضت را پذیرا می شدند چه نام و چه عنوانی به  خود اختصاص داده اند؟

  ریاضت  آئینی و مشارکت مشتاقانه در آن ، به سنسکریت taporata    (تپورَتا) و معنای taporthIya (تپورتی ) نیز نزد همان مردم مهیا شدن به قصد ریاضت  بوده است . اگر به وقت ریاضت ، ماه در آسمان و آسمان مهتابی بود لقب  taporAja (تپوراجا ) به ماه  آسمان داده می شد.  

   همچنین نکته با اهمیت اینکه سنسکریت taporAzi تپورازِ ، انباشتن ریاضت ها برروی هم است. در این اصطلاح جزء آخر  ( rAzi رازِ )اشاره به روی هم انباشتن و برپا نمودن تپه  است. سنسکریت   rAzikR رازکِرِ به معنای ساختن تپه و برروی هم انباشتن است و  tapo ( تپو )به معنای ریاضت و کشیدن سختی است.

مشاهده می شود که تپور جزء آغازین واژه های متعدد با اهمیت در آئین آن مردم ، به ویژه واژه  taporAzi تپورازِ در میان آن واژه ها از همه نمایان تر است.

بدین ترتیب  پدیداری لفظ ) taporتپور ) در عصری  اتفاق افتاذه است که سلوکیان و سپس اشکانیان بر منطقه استیلا داشته اند .و آن زمانی بود که یکی دو قرن از ظهور بودا می گذشت .

برپایی استوپا و عبادت آن تپه های گنبدی شکل ، توسط  نه گروهی خاص از مردم  مثلاً راهبان بودایی، بلکه از سوی عامه مردم بوده است.

دیگر جنبه های زندگی،  نظیر تجارت و خرید و فروش و بازار که در کنار استوپا (تپه ) جریان داشت باعث میشد تا لفظ تپور شاخص هویت مذهبی و قومی مردمی شود که خود فرقه ای در میان بوداییان بوده ، شاید قبل از مهاجرت به شمال ایران ؛ در عصر اوج  گرفتن آیین بودا  ، آنها به این نام شناخته  میشدند . پیداست  بعد ها به مرور زمان و با اصلاحات پیش آمده  و تضعیف بودیسم که برهمنان و فرقه های دیگر هندو بر آن پای می فشردند  ،آن سنت ها متحول شدند .

در عصر ساسانیان نام تپورستان و بعد از آن، در دوران اسلامی نام  تبرستان برای بخشی مهم از سواحل جنوبی دریای  مازندران باقی ماند . 

دین تپه - جمنان، قائمشهر ( دین معروف به گردکوه  ارتفاع آن به هفتاد متر می رسد  - به نقل از  بخش اول جلد چهارم کتاب " از آستارا تا استار آباد  - دکتر منوچهر ستوده )


منبع :
Cologne Digital Sanskrit Lexicon (from Monier-Williams' 'Sanskrit-English Dictionary 2008  )        

به نقل از کتاب مازندرانی و سنسکریت کلاسیک  چاپ دوم ، تالیف درویش علی کولاییان )  در دست انتشار )